Merz en de oorlog in Oekraïne: de wereld wacht niet

De wereld wacht niet op Duitsland: dit is een van de belangrijkste uitspraken van Friedrich Merz (CDU) sinds hij de Bondsverkiezingen won. Het is geen cliché om de waarschijnlijke coalitiepartner, de SPD, aan te sporen tot haast. Het is een feit, aangezien Washington feiten creëert in de oorlog in Oekraïne en Europa zichzelf moet zien te redden terwijl een afgezette bondskanselier in de kanselarij zit. Hoe moeilijk dat is, blijkt wel uit het feit dat de Franse president en de Britse premier deze week in het Witte Huis te gast zijn. Er is niemand uit Duitsland.

De vraag hoe de regering het Duitse buitenlandse en veiligheidsbeleid tijdens de overgangsfase vormgeeft, is daarom van het grootste belang. Dinsdag kwam Friedrich Merz naar de kanselarij van Olaf Scholz om de overdracht te bespreken. De CDU had al een brief gestuurd waarin zij uitlegden hoe zij dit voor ogen hadden. Het gaat hier niet om juridische kwesties die de bondskanselier zouden beperken. De wetgevende periode loopt tot de nieuwe Bondsdag eind maart wordt samengesteld. Daarna zal de regering in een waarnemende hoedanigheid aan de macht blijven totdat Merz tot bondskanselier is gekozen.

Wat Oekraïne betreft, zijn er (nog) geen Bundeswehr-mandaten of vergelijkbare maatregelen die door de Bondsdag moeten worden vastgesteld. Maar ook in de Kanselarij is het duidelijk dat men in het buitenlands beleid niet alles bij het oude kan laten en in het binnenlands beleid niet alles bij het oude kan laten. Men probeert de agenda van de komende weken vrij te houden van beslissingen met gevolgen op de langere termijn. De agenda voor het buitenlands beleid wordt bepaald door anderen: Donald Trump en Vladimir Poetin, de presidenten van Amerika en Rusland.

Het is nu dus zaak om over deze kwesties af te stemmen met het kamp rond de toekomstige bondskanselier. Merz had al op de verkiezingsavond op televisie gezegd dat hij ervan uitging "dat we in de komende dagen een redelijke manier zullen vinden om in de tussentijd samen te werken en afspraken te maken." Europa wacht erop dat Duitsland weer een sterkere leidersrol op zich neemt. Scholz zei: "We zullen zeker manieren vinden om met elkaar te praten over het beleid dat Duitsland internationaal vertegenwoordigt." Dat moet wel zo zijn. “En alles anders zou behoorlijk idiosyncratisch zijn.”

Nadat Scholz in 2021 tot bondskanselier werd gekozen, vergezelde hij zijn voorganger Angela Merkel op reizen, maar zoals Scholz zelf aangaf, deed hij dat in zijn hoedanigheid van bondsminister van Financiën. Er zijn geen plannen voor Scholz en Merz om samen te reizen. Er is wel sprake van informatie-uitwisseling over de lopende discussies in Europa over Washington of Oekraïne. Mochten de komende ontmoetingen van Scholz met EU-partners tot baanbrekende beslissingen leiden, dan zal het ook zaak zijn om vooraf de positie van Merz te verkrijgen. De vraag is in hoeverre Merz in het buitenland al zijn eigen koers vertegenwoordigt.

Op het gebied van het buitenlands en veiligheidsbeleid vindt al informatie-uitwisseling plaats. De centrale figuren in dit verband zijn Jens Plötner, de buitenlandadviseur van de bondskanselier, en Johann Wadephul (CDU), de vicevoorzitter van de CDU/CSU-fractie in het parlement die verantwoordelijk is voor het buitenlands beleid. Plötner had hem in het verleden al regelmatig geïnformeerd en heeft nu ook de communicatiekanalen naar het ministerie van Buitenlandse Zaken uitgebreid. Tegenwoordig is het ook zaak om snel op de hoogte te zijn van details en posities in te nemen.

Bijvoorbeeld wanneer, zoals gebeurde op de Veiligheidsconferentie in München, niet alleen de Amerikaanse vicepresident J.D. Vance de geallieerden schokt met een toespraak, maar ook een vragenlijst uit Washington de Duitse regering bereikt met de vraag wat Duitsland bereid zou zijn te betalen in ruil voor veiligheidsgaranties voor Oekraïne. De kanselarij heeft besloten deze vragen niet alleen en niet schriftelijk te beantwoorden. Deze cursus werd door de Unie gesponsord.

Hoe dan ook, de verschillen in koers ten aanzien van de oorlog in Oekraïne lijken niet zo groot te zijn. Opvallend was hoe kritisch Merz was over Amerika op de verkiezingsavond. Zijn prioriteit is om “Europa zo snel mogelijk te versterken, zodat we stap voor stap echt onafhankelijk kunnen worden van de VS.” Hij kijkt uit naar de NAVO-top in juni en of we dan “nog steeds over de NAVO in haar huidige vorm zullen praten” of dat we “veel sneller onafhankelijke Europese defensiecapaciteiten zullen moeten opzetten.”

De Kanselarij is ervan overtuigd dat Europese bijdragen aan de veiligheid van Oekraïne alleen mogelijk zijn met Amerikaanse steun, en beschouwt zichzelf als een partner van haar partners in Europa.

Maar Merz spreekt ook zelf met veel van deze Europese partners. Hij wordt al een tijdje behandeld als de toekomstige bondskanselier - op de veiligheidsconferentie voerde hij bijvoorbeeld veel gesprekken met staatshoofden en regeringsleiders, net zoals Wadephul de ene na de andere afspraak had met ministers van Buitenlandse Zaken. Er wordt nu ook een ontmoeting met Macron in Parijs gepland. Maar één ding staat nog op de agenda: een telefoongesprek met Trump. De Unie blijft hierover zwijgen. Sinds half december heeft Scholz niet meer met Trump gesproken via de telefoon.