Annie Ernaux wordt 85: chroniqueur van vrouwenlevens

Parijs. Ze schrijft over iets waar velen liever over zwijgen – zonder om de hete brij heen te draaien, literaire hoogstandjes te maken of het te verbloemen. Annie Ernaux' directheid is bijna pijnlijk. Een voorbeeld hiervan is haar roman over jaloezie, "De Obsessie" (oorspronkelijk "L'Occupation"), die zojuist in het Duits is verschenen. Slechts zo'n 100 pagina's, dicht, rauw, bijna bruut – net als het complete oeuvre van de Franse Nobelprijswinnaar voor de literatuur, die maandag (1 september) 85 wordt.

In haar kenmerkende, klinisch heldere taal beschrijft de Française de obsessieve jaloezie die volgt op het einde van een liefdesrelatie – de mentale fixatie op de nieuwe partner van haar ex. Een uitzonderlijke psychologische situatie, ontleed met een literaire precisie die elke sentimentaliteit schuwt.

Ernaux wijdt zich al decennialang aan de vraag hoe geheugen, schaamte, verlangen en sociale achtergrond het leven vormgeven. Haar boeken – meer dan twintig in totaal – lezen als een radicaal project van zelfonderzoek.

Maar voor Ernaux draait het nooit alleen om het zelf: "Ik ben niet iemand die verhalen verzint. Ik zoek collectieve betekenis in het persoonlijke", zei ze ooit. Met onverbloemde eerlijkheid verweeft ze het privé met de geschiedenis van haar tijd – en maakt zo van individuele herinneringen een weerspiegeling van een hele samenleving. Ze draagt ​​geen fictieve maskers: het zelf dat spreekt, is het zelf dat leefde, liefhad en leed.

Sinds haar Nobelprijs in 2022 hebben miljoenen lezers haar boeken opgepakt, gefascineerd door een taal die radicaal helder en beknopt is, documentair in zijn soberheid, maar tegelijkertijd een enorme emotionele impact heeft. Zoals Ernaux zelf zegt: "Ik breng iets hards, zwaars, soms zelfs gewelddadigs in de literatuur." In Duitsland staan ​​haar boeken regelmatig op de bestsellerlijsten.

De Franse schrijfster Maria Pourchet noemt haar in "M le magazine du Monde" de "registrator van de realiteit" en legt uit dat ze van Ernaux de rol leerde die taal speelt in de opvoeding van meisjes. Ernaux hielp haar ook de kwestie van stijl – de noodzaak om iets mooi te maken – opzij te zetten.

Historicus Ivan Jablonka benadrukte in het Franse weekblad ook dat haar boeken niet alleen verhalen vertellen, maar ook maatschappelijke structuren ontleden – met name die welke het leven van vrouwen vormgeven. En zoals auteur Édouard Louis betoogt in "Télérama", bedenkt Ernaux een compleet nieuwe, revolutionaire schrijfstijl die tradities doorbreekt en nieuwe mogelijkheden voor expressie opent.

Annie Ernaux, geboren in 1940 in Normandië, groeide op in eenvoudige omstandigheden als dochter van een echtpaar dat een kruidenierswinkel runde. Na haar studie moderne literatuur maakte ze de vroege dood van haar zus mee – en hoe taal deuren kan openen of sluiten. Dit alles heeft haar schrijfstijl gevormd.

Sinds haar debuut in de jaren zeventig schrijft Ernaux over onderwerpen waar velen liever niet over praten: de schaamte over haar eigen afkomst ("The Square"), haar liefdesaffaire met een getrouwde man ("A Passion") en een geheime abortus ("The Event"). Audrey Diwans bekroonde verfilming vestigde de tekst definitief als een mijlpaal in de feministische literatuur.

Ernaux' boeken zijn veel meer dan memoires. Ze zijn een sociale zelfanalyse en een etnologie van de privésfeer – een rol die Ernaux zelf vaak benadrukt wanneer ze zichzelf beschrijft als een etnoloog van haar eigen leven. Haar 'zelf' bestaat nooit geïsoleerd, maar wordt onlosmakelijk gevormd door haar afkomst, de hedendaagse geschiedenis en het vrouwelijk lichaam.

Dat ze dit op 85-jarige leeftijd nog steeds doet, in een kristalheldere en onverschrokken taal, laat zien waarom haar werk tot ver buiten Frankrijk gelezen wordt. Ernaux heeft haar eigen leven omgezet in literatuur die beklijft – omdat het over ons allemaal gaat.

RND/dpa