De goede fee Monetochka tegen de boze tsaar Poetin

Een valse tsaar regeert Rusland. Vanuit een paar Russische complexen en chauvinistische vooroordelen heeft hij een wankel vijandbeeld gecreëerd om zijn bloeddorstige helden en onderdanen tegen hun buren op te zetten. Bergen lijken, het stinkt tot in de hemel. De wereld is in rep en roer, maar in Rusland zwijgen de mensen. Zwijgen is het laatste democratische recht. Wie echter in opstand komt tegen het bloedvergieten, moet vluchten om te ontkomen aan de handlangers van het regime.

Dit overkwam Monetochka. De 27-jarige popzangeres uit Jekaterinenburg heeft een heldere stem en een hart dat ze op de tong draagt. Daarom schroomde ze er niet voor om de Russische inval in Oekraïne in het voorjaar van 2022 publiekelijk te veroordelen. Ze werd prompt bestempeld als "buitenlands agent" en vervolgd door de Russische veiligheidstroepen.

Tegenwoordig woont Monetochka in Litouwen met haar vader, haar twee kinderen en haar echtgenoot en producer Viktor Isayev. Momenteel is ze op tournee en treedt ze op overal waar de Russische diaspora zich tot een nieuwe gemeenschap heeft gevormd, zoals de VS, West-Europa en Zürich.

Hordes tieners en jonge vrouwen hebben zich op een sombere herfstavond verzameld in concertzaal X-tra in Zürich. Boven hun hoofden hangen spandoeken met de tekst "Net wojne!" – Nee tegen oorlog! Het publiek is niet alleen gecharmeerd van hun muziek, ze delen ook de mening van Monetochka, die nu het podium opkomt in een wijde, witte plooirok, haar bleke gezicht omlijst door golvend blond haar. Ze wordt gevierd als een prinses. Honderden armen en bijna evenveel mobiele telefoons worden naar haar uitgestoken. En als een goede fee fluistert ze met eenvoudige melodietjes pacifistische boodschappen in de oren van de fans.

Monetochka zaait vrede onder haar jonge luisteraars. Maar zullen de zaadjes ooit wortel schieten? Zullen haar fans ooit in staat zijn om zich met de politiek te bemoeien en vrede en democratie terug te brengen in Rusland? "Misschien over twintig, dertig jaar," zegt ze zonder valse hoop. Kort voor haar optreden, terwijl de soundcheck gaande is, geeft de zangeres kalm een ​​interview in een achterzaaltje van de concertzaal. Op een gegeven moment moet ze zelf het podium op om de microfoon bij te stellen, maar dan vertelt ze over haar jeugd in Jekaterinenburg.

Jekaterinenburg ligt ver van Moskou, zegt ze glimlachend, haar armen spreidend als vleugels. In deze stad, aan de andere kant van de verre Oeral, leefden de mensen al lange tijd tevreden. Ze waren trots op hun fabrieken, hun scholen en hun musea. Ze gaven weinig om Moskou. Wel hoorde ze haar ouders vaak in de keuken klagen over de belastingen die ze aan Moskou moesten betalen, zegt ze.

De fans vereren de Russische popster als een prinses.

Monetochka, wiens echte naam Jelizaveta Andrejevna Gyrdymova is, gelooft dat ze in een gelukkige tijd is opgegroeid. Ze begon al op jonge leeftijd gedichten te schrijven en liedjes te zingen. Haar artistieke carrière profiteerde van het Jeltsin Centrum in Jekaterinenburg, dat kunsttentoonstellingen, concerten en avant-gardefilms aanbood. Het culturele centrum, waar Monetochka voor het eerst voor een groot publiek zou optreden, is echter nu controversieel: het cultiveert de Russische tradities niet voldoende, krijgt kritiek in de staatsmedia en zou binnenkort gesloten kunnen worden.

De jonge zangeres was dol op Russische rap. Haar vader, die met haar naar Litouwen verhuisde, raadde haar de muziek van de ska-band Leningrad aan. Via de beroemde groep leerde ze hoe ze in hun liedjes maatschappelijke kwesties aan de orde kon stellen, vaak met humor en ironie. Ze had ook een passie voor Vladimir Nabokov – vooral voor de gedichten van de beroemde romanschrijver, die in de schaduw stonden van zijn proza.

Lange tijd koesterde ze geen grote ambities als zangeres. Ze deelde haar liedjes met klasgenoten en plaatste ze op sociale media. De liedjes werden rondgestuurd en uitgewisseld, totdat Monetochka plotseling aanbiedingen kreeg van concertpromotors.

Aanvankelijk wilde ze een lerarenopleiding volgen. Maar nu is de wens om zich volledig op muziek en poëzie te richten gegroeid. Haar eerste album, "Psichodelicheski cloud rap", kwam uit in 2015, gevolgd door nog twee. Ze kreeg voor het eerst aandacht in het Westen in april 2021 toen haar portret verscheen op een enorm billboard op Times Square in New York – een Spotify-promotie ter ondersteuning van vrouwen in de muziekindustrie.

Monetochka zegt dat je niet in metaforen over de oorlog moet praten. In haar liedjes gebruikt ze echter vaak zeer kunstzinnig woorden. Dit geldt bijvoorbeeld voor het recente nummer "Russki kowtscheg" – "Russian Ark", waarin ze Rusland beschrijft als een gekapseisd schip dat weer oprijst van de bodem van de zee. Ze werd een ster, niet alleen dankzij haar meeslepende electropop, maar vooral dankzij haar taalkundig bondige, maatschappelijk relevante teksten – eerst in Rusland, later in andere Russischtalige landen.

Omdat ze niet alleen een crimineel is in haar thuisland, maar ook in landen die nauwe banden met Rusland hebben, kan ze bijvoorbeeld in Kazachstan niet meer optreden voor haar fans. Als Russische kan ze ook geen concerten geven in Oekraïne, maar bij haar optredens in West-Europa zitten er altijd Oekraïense fans in het publiek. Ze droomt van een tournee die van Kiev tot Moskou gaat. Maar om die droom werkelijkheid te laten worden, "zou de gezondheid van een bepaalde man aanzienlijk achteruit moeten zijn gegaan."

Kwam Monetochka vóór de oorlog ook al in botsing met de staatsautoriteiten? Ja, ooit. Ze had zich in een videoboodschap uitgesproken voor LGBTQ-rechten. Het is moeilijk voor te stellen, maar een paar jaar geleden bestond er in Rusland een zelfverzekerde queerbeweging met eigen platforms en tijdschriften. Ze werd toen echter zelf zwaar bekritiseerd door staatsradiostations vanwege haar ogenschijnlijk "immorele" betrokkenheid; enkele omroepen annuleerden haar zelfs. Monetochka vertelt hierover zonder enige woede. Blijkbaar moest iedereen die naam maakte in de Russische publieke belangstelling zulke moeilijkheden met de maatschappij en de staat accepteren.

Toch waren dit tekenen dat haar gelukkige jaren in Rusland langzaam ten einde liepen. Haar kennissen hadden dit al opgemerkt in 2014, toen Rusland de Krim annexeerde. Ze was toen nog erg jong en had weinig interesse in politiek. Pas toen Rusland Oekraïne binnenviel, was ze volwassen genoeg om de omvang van de catastrofe te onderkennen.

Voordat ze gedwongen werd het land te verlaten, nam ze in het voorjaar van 2022 deel aan verschillende oppositiebijeenkomsten. Vrijwel alle prominente vertegenwoordigers van de Russische cultuur, en met name de Russische muziekscene, spraken zich destijds uit tegen de oorlog. Dit geeft Monetochka nog steeds moed. De Russische cultuur heeft een pacifistisch gezicht.

Heeft Poetin geen kunstenaars om zich heen verzameld? Propaganda moet het tegenwoordig echt stellen zonder de steun van de belangrijkste culturele figuren – in tegenstelling tot de Sovjettijd, toen het regime af en toe steun genoot van gerenommeerde schilders, muzikanten en dichters. De Russische president kan alleen rekenen op Sjamaan, zijn favoriete blonde zangeres. Monetochka lacht plotseling: voorheen de Sovjetdichter Vladimir Majakovski, tegenwoordig de popzanger Sjamaan – "Wat een kolossaal verschil!"

Hoe is haar relatie met haar Russische fans? Kan ze nog met hen communiceren? De jonge Russen omzeilden de overheidsblokkades dankzij VPN's en andere technische trucs. Zo konden ze ook naar Monetochka's nieuwe nummers luisteren. De zangeres is bijzonder trots op een video die ze persoonlijk met haar deelde; maar zelfs het onafhankelijke online platform "Echo" publiceerde hem. De video toont Russische straatmuzikanten die Monetochka's anti-oorlogslied "Soldier" spelen in hartje Sint-Petersburg.

Monetochka zingt het lied die avond ook voor haar publiek in Zürich. En het publiek zingt mee met regels als: "Je bent een soldaat, en ongeacht welke oorlog je voert, vergeef me, maar ik zal aan de andere kant staan." Maar de zaak is eigenlijk ingewikkelder, en Monetochka wordt geplaagd door een dilemma. Ze wil niets te maken hebben met Russische soldaten. Sterker nog, zegt ze, ze kent een paar soldaten die voor Oekraïne hebben gevochten. En nu weet ze dat ook zij opkomen voor hun waarden en hun vrijheid verdedigen aan het front. "Maar ik zal nooit kunnen accepteren dat soldaten elkaar doden."