Hij maakte Nikita Chroesjtsjov woedend, de Poolse geheime dienst wilde hem wegkapen

Na 1955 publiceerde de Oekraïens-Poolse journalist Bohdan Osadczuk decennialang scherpzinnige analyses van Oost-Europese onderwerpen in de NZZ onder het pseudoniem Alexander Korab. Zijn pen was zo scherp dat Nikita Chroesjtsjov eiste dat de Zwitserse ambassadeur in Moskou Alexander Korab uit de NZZ zou weren. Tegelijkertijd liet de Poolse geheime dienst veel van Korabs NZZ-artikelen in het Pools vertalen voor intern gebruik. De Poolse geheime dienst probeerde Osadczuk zelfs als informant te rekruteren. Deze poging liep echter op niets uit. In 1973 merkte een ambtenaar in Osadczuks dossier op dat de geobserveerde persoon alleen op het contact reageerde om zich een eigen mening te vormen over de bedoelingen van de geheime dienst.

Bohdan Osadczuk werd in 1920 geboren in West-Oekraïne, dat toen nog deel uitmaakte van Polen. Zijn vader was leraar en werd vanwege communistische activiteiten overgeplaatst naar Klein-Polen. Osadczuk, die Oekraïens sprak, leerde snel Pools. Later herinnerde hij zich dat hij in Klein-Polen leerde wat Polen typeerde: "Armoede en koppigheid onder de boeren, arrogantie onder de adel, angst onder de communisten, idealisme onder de boerenactivisten, domheid onder de politie." Kort voor zijn eindexamen werd hij van school gestuurd omdat hij een Joodse klasgenoot verdedigde tegen de antisemitische uitbarstingen van andere middelbare scholieren.

Na Hitlers invasie van de Sovjet-Unie kwam Osadczuk naar Berlijn met een Duitse beurs voor Galicische Oekraïners. Ook daar ging hij tegen de stroom in: hij ageerde onder Oekraïense studenten tegen aansluiting bij de SS-divisie "Galicië". In de laatste fase van de oorlog maakte hij gebruik van de algehele chaos en schreef hij passen uit met buitgemaakte postzegels en briefpapier – met de opmerking dat hij alle mogelijke hulp moest krijgen.

Na de geallieerde overwinning moest Osadczuk zijn identiteit opnieuw uitvinden: hij werkte bij de Poolse militaire missie in Berlijn. Daarom verzweeg hij zijn nazi-beurs aan de Universiteit van Berlijn en beweerde hij dat hij in 1941 door de Duitsers in Warschau was gearresteerd en als dwangarbeider naar Berlijn was gedeporteerd. Met deze biografische legende benaderde hij twee CIA-agenten, die hem hielpen aan een baan bij de Duitstalige krant "Neue Zeitung" in de Amerikaanse bezettingszone.

In de naoorlogse periode werd Bohdan Osadczuk de belangrijkste bemiddelaar in de gespannen Oekraïens-Poolse relatie. In 1943 vermoordden Oekraïense nationalisten op brute wijze tienduizenden Polen tijdens het Bloedbad van Wolhynië. Omgekeerd werden na het einde van de oorlog, tijdens de "Wisla-operatie", 150.000 Oekraïners verdreven uit hun voorouderlijke gebieden in Zuid-Polen en hervestigd in andere Poolse gebieden, waaronder Pommeren, dat door Duitsland was geannexeerd.

Sinds 1950 onderhield Osadczuk een nauwe vriendschap met publicist Jerzy Giedroyc, die in Parijs het belangrijkste Poolse ballingschapstijdschrift "Kultura" uitgaf. Beiden waren het erover eens dat Polen afstand moest doen van alle aanspraken op Litouwse, Wit-Russische en Oekraïense gebieden. Ze waarschuwden voor een heropleving van het Moskouse imperialisme en riepen daarom op tot nauwe regionale coördinatie tussen Warschau, Vilnius, Minsk en Kiev.

Na het einde van de Koude Oorlog was Osadczuk een van de eersten die waarschuwde voor een intellectueel zwak Oekraïens nationalisme dat geen ruimte liet voor alternatieve interpretaties van de geschiedenis. Bohdan Osadczuk overleed in 2011 in Zuid-Polen. Vijf dagen voor zijn dood voltooide hij zijn memoires, die echter nog niet zijn gepubliceerd.

De Oekraïense historicus Yuri Shapoval presenteert nu een waardevol biografisch essay dat een eerbetoon brengt aan Bohdan Osadczuks werk ter bevordering van begrip tussen Duitsland, Polen en Oekraïne in moeilijke tijden. Hij toont Osadczuks onvermoeibare inzet voor democratie en de rechtsstaat – in moeilijke situaties die snel veranderden, afhankelijk van het politieke klimaat.

Yuri Shapoval: Bohdan Osadczuk. Leven in trialoog. Geredigeerd door Jakub Sawicki. Berlijn, Warschau 2025. 167 pp. (Open Access).