Antibioticaresistentie: WHO luidt alarm – antibiotica falen bij één op de zes infecties

Zelfs hun ontdekker, Alexander Fleming, besefte dat deze nieuwe wonderwapens snel verouderd zouden kunnen raken. Toen hij in 1945 de Nobelprijs voor Geneeskunde ontving voor zijn werk aan 's werelds eerste antibioticum, penicilline, waarschuwde hij er toen al voor dat microben resistent zouden kunnen worden tegen het medicijn. Hij kreeg gelijk.

"Antibioticaresistentie ontwikkelt zich sneller dan de vooruitgang in de moderne geneeskunde", waarschuwde Tedros Adhanom Ghebreyesus, hoofd van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) , maandag in een persbericht. Dit bedreigt de gezondheid van mensen over de hele wereld.

Tedros citeert in zijn waarschuwing het laatste WHO-rapport over wereldwijde resistentie. Volgens het rapport faalde in 2023 bij 17 procent van alle infecties minstens één antibioticum. Dit vertegenwoordigt een toename van 40 procent in slechts vijf jaar.

Het beeld wordt er niet beter op als je naar de details kijkt. Van de 16 wijdverspreide vormen van resistentie kwamen er zeven vaker voor dan vijf jaar geleden. Negen bleven gelijk. Wereldwijd is er geen enkele afgenomen.

De medicijnen verloren hun effectiviteit het vaakst in Zuidoost-Azië, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Resistentie trad op bij ongeveer een derde van de gedocumenteerde infecties daar. In de Europese regio van de WHO, waartoe ook enkele Aziatische landen behoren, lag het percentage recent op 10 procent.

Als gevolg van resistentie worden artsen steeds vaker gedwongen om over te schakelen op intraveneuze therapieën en hun toevlucht te nemen tot de laatste effectieve reserveantibiotica, aldus Yvan Hutin op een persconferentie van de WHO. Hij is binnen de organisatie verantwoordelijk voor antimicrobiële resistentie. Spoedmedicijnen zijn echter duurder en worden vaak minder goed verdragen. Het is niet altijd mogelijk om tijdig over te schakelen op het alternatieve medicijn om de infectie in te dammen. In armere regio's is deze optie vaak niet beschikbaar omdat de medicijnen te duur zijn. In deze gevallen dreigen geïnfecteerde patiënten te overlijden. De WHO schreef in 2021 wereldwijd ongeveer 1,1 miljoen sterfgevallen toe aan antibioticaresistentie.

De auteurs noemen Escherichia coli en Klebsiella pneumoniae als bacteriën die bijzonder zorgwekkend zijn. Als ze in de bloedbaan terechtkomen, zijn standaardmedicijnen wereldwijd in respectievelijk 40 en 55 procent van de gevallen niet effectief. In Afrika falen antibiotica in meer dan 70 procent van deze gevallen. De bacteriën in de bloedbaan kunnen leiden tot sepsis, orgaanfalen en overlijden.

De cijfers in het rapport zijn met enige onzekerheid omgeven. Hoewel iets meer dan 100 landen nu resistentiegegevens aan de WHO rapporteren, heeft de helft daarvan slechts onvolledige en onvoldoende betrouwbare informatie verstrekt, schrijven de auteurs. Zo testen sommige landen alleen in risicovolle instellingen, zoals ziekenhuizen, waar resistente microben zich allang hebben gevestigd. Dit kan leiden tot overschattingen van de resistentiepercentages. De 48 procent van de landen die geen gegevens verstrekken, baart experts echter meer zorgen.

"In een aantal landen en regio's vliegen we absoluut blind", aldus Yvan Hutin. Dit is met name problematisch omdat deze landen waarschijnlijk ook bijzonder hard getroffen worden door resistentie. Volgens Hutin zijn zowel het gebrek aan monitoring als de verspreiding van veel resistente ziekteverwekkers terug te voeren op dezelfde hoofdoorzaak: een zwak zorgstelsel. Dit betekent ook een gebrek aan middelen voor grondige diagnostiek van infectieziekten, voor passende behandelingen, voor de snelle inperking van resistente bacteriën en voor de regulering van het gebruik van antibiotica – allemaal factoren die resistentie bevorderen.

De WHO roept lidstaten daarom op om de resistentiemonitoring uit te breiden. Hutin heeft drie adviezen voor zieken: ze moeten proberen infecties te voorkomen, voornamelijk door hygiëne en vaccinaties. Ze moeten hun artsen vertrouwen wanneer die geen antibiotica voorschrijven. Tenminste in rijke landen betekent dit meestal "dat de arts de situatie goed heeft ingeschat en goede zorg aan zijn patiënten verleent", aldus de expert. Patiënten zijn immers ook burgers en kunnen hun politieke invloed en stemrecht gebruiken om hun regeringen aan te moedigen zich meer in te zetten voor de bestrijding van resistentie.