Europa in het Trump-Poetin-dilemma: waar gaat het continent heen na het vertrek van de VS?

Brussel. Gewapend met charme en tactisch inzicht reisde de Franse president Emmanuel Macron naar Washington om de nieuwe spanningen tussen de Verenigde Staten en Europa te verminderen. De Fransman zat in een goed humeur in de Oval Office naast de Amerikaanse president Donald Trump en paste zijn beproefde tactiek toe: "Wij zijn persoonlijke vrienden", legde Macron uit met een veelbetekenende grijns en een zijdelingse blik op Trump. Hij kwam als vriend naar Washington.

In het Witte Huis probeerde de zelfverklaarde Trump-fluisteraar uit Parijs een beroep te doen op de ijdelheid van de voormalige showmaster - en om grote politieke kwesties 'onder vrienden' te beslechten. Een gesprek tussen mannen die op het wereldtoneel geen zwakte mogen tonen. Niet tegen Rusland, niet tegen China. Is Macron de nieuwe tussenpersoon van Europa in het Witte Huis?

Slechts een paar maanden eerder hadden Trump en zijn vrouw genoten van de gastvrijheid van de Macrons in Frankrijk. De Republikein is nog steeds enthousiast over zijn bezoek aan de gerestaureerde Notre Dame en het exclusieve diner met de Fransman. Hij heeft een "heel speciale band met Frankrijk en met deze man aan zijn rechterzijde", zei de Amerikaanse president deze week vol lof over Macron.

Plechtige datum: Donald Trump (midden) komt eind vorig jaar naar Parijs voor de opening van de Notre-Dame.

Bron: IMAGO/ABACAPRESS

Macron greep dit moment aan en durfde Trump fel tegen te spreken toen hij beweerde dat Europa alleen leningen aan Oekraïne had verstrekt. De Fransman legde zijn hand vriendelijk op de pols van de Amerikaanse president en verbeterde hem: "Nee, eerlijk gezegd hebben wij alles betaald." 60 procent van alle hulp kwam uit Europa. Trump leek even ronduit verbijsterd.

Maar Macron is niet de enige met een ticket naar Washington. Tegenwoordig staan ​​de belangrijkste Europese politici schouder aan schouder met elkaar. Binnen enkele weken heeft Trump de decennialange alliantie tussen de VS en Europa aan het wankelen gebracht. Oekraïne loopt nu zelfs het risico om essentiële Amerikaanse hulp te verliezen in zijn strijd om te overleven. Trump dringt aan op een snelle deal met Poetin – met belangrijke concessies van Kiev.

De onderhandelingen met Poetin hebben directe gevolgen voor de veiligheid van Europa. De Kremlin-chef wil niet alleen Oekraïens grondgebied veroveren, maar ook de gehele Europese veiligheidsarchitectuur reorganiseren, waarschuwt de Estische minister van Buitenlandse Zaken Margus Tsahkna in een interview met RedaktionsNetzwerk Deutschland (RND). "Poetin wil een einde maken aan de aanwezigheid van de NAVO in de regio, maar het is van fundamenteel belang voor onze veiligheid."

Margus Tsahkna, minister van Buitenlandse Zaken van Estland, kijkt met bezorgdheid terug op de ontmoeting tussen Trump en Poetin.

Bron: picture alliance / ZUMAPRESS.com | Attila Hussejnów

De minister van Buitenlandse Zaken vreest dat Trump de Russische leider uit het westerse isolement zal bevrijden en hem zal rehabiliteren. "Trump lijkt de misdaden die Poetin in Oekraïne heeft begaan niet erg serieus te nemen", aldus Tsahkna. Europa mag niet toestaan ​​dat Trump de geschiedenis herschrijft tijdens een snelle deal. Hij maakt zich zorgen over de aangekondigde ontmoeting tussen Trump en Poetin, waarin ‘verwacht wordt dat twee presidenten op gelijke voet onderhandelen’. Vanuit zijn standpunt was dit een ernstige fout. Maar alles wijst erop dat Rusland weer als grootmacht op het grote toneel verschijnt.

In de EU gaan steeds meer stemmen op die waarschuwen dat Trump, Poetin en Xi de wereld onderling zouden kunnen verdelen. Wat is de plaats van Europa in de nieuwe wereldorde? “Europa speelt niet in dezelfde competitie als grootmachten als de VS, China en Rusland, maar kan eerder een invloedrijke middelgrote mogendheid zijn als Saoedi-Arabië, India of Turkije”, zegt EU-defensiebeleidsdeskundige Gesine Weber van het German Marshall Fund (GMF).

Maar het gaat om veel meer dan politieke machtspelletjes. Het is onduidelijk of Amerikaanse troepen, Amerikaanse wapensystemen en de Amerikaanse nucleaire paraplu de veiligheid van Europa zullen blijven garanderen. Trump zaaide twijfels of de VS haar NAVO-bondgenoten in een noodsituatie zou verdedigen. “Het fundament van de Europese veiligheid brokkelt al af”, waarschuwt Weber. Een gevolg van Trumps toenadering tot Rusland is dat de VS alweer heroverweegt om troepen in te zetten, en een gedeeltelijke terugtrekking zou ophanden kunnen zijn. De vraag is nu: kan en wil Europa zelf de afschrikking ter hand nemen?

Achter de schermen van de EU-instellingen worden al scenario's uitgewerkt om te bepalen of Europa überhaupt een onafhankelijk veiligheidsbeleid kan voeren. Het beste scenario in Brussel is dat de VS slechts een deel van de grondtroepen terugtrekt, maar dat de nucleaire paraplu blijft bestaan. Wat is het ergste scenario? Een weerloos Europa tegen een zwaar bewapende kernmacht, Rusland, dat ook het doelwit zou kunnen worden van nucleaire chantage door Moskou. En niemand sluit dit scenario nog categorisch uit.

Volgens veiligheidsexpert Weber weigeren Europeanen nog steeds na te denken over hun eigen verdediging. Niet met minder, maar zelfs helemaal zonder de Verenigde Staten. Er moet een paradigmaverschuiving plaatsvinden in de geest van mensen. Maar één ding is duidelijk: “Of het nu gaat om een ​​vredesmacht of veiligheidsgaranties, echte afschrikking is op korte termijn niet mogelijk zonder de Verenigde Staten.” Europa zou op Europees niveau over nucleaire verdediging kunnen nadenken en Franse en Britse kernwapens in de strategie kunnen opnemen. Hun impact zou echter veel kleiner zijn dan die van Amerikaanse kernwapens, omdat ze gericht zijn op strategische doelen in plaats van op een algehele afschrikking. “Dit betekent dat een groot deel van het afschrikkingsvermogen van Europa verloren gaat”, aldus Weber.

Het vooruitzicht dat we over een paar maanden grotendeels zonder Amerikaanse steun zullen zitten, is geen pure speculatie. “Je kunt er niet vanuit gaan dat de Amerikaanse aanwezigheid voor altijd zal duren,” waarschuwde de Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth ondubbelzinnig tijdens zijn bezoek aan Europa.

De gevolgen zouden enorm zijn – en duur: als Europa zich zonder de steun van de VS tegen Rusland moet verdedigen, zou dat investeringen van ongeveer 250 miljard euro per jaar kosten, aldus een analyse van de Brusselse denktank Bruegel en het Kieler Instituut voor de Wereldeconomie (IfW Kiel). Er zijn 50 extra brigades met in totaal 300.000 soldaten nodig, evenals 1.400 nieuwe gevechtstanks en 2.000 pantservoertuigen. “Economisch gezien is dit relatief beheersbaar gezien de economische kracht van de EU; de extra kosten bedragen slechts ongeveer 1,5 procent van het bruto binnenlands product van de EU”, zegt Guntram Wolff van het Kiel Institute for the World Economy. Veel minder dan bijvoorbeeld bij crisismanagement tijdens de Covid-pandemie.

De auteurs van de studie stellen voor om de Europese defensie-uitgaven te verhogen van de huidige 2 procent naar 3,5 tot 4 procent van de jaarlijkse economische productie. Daarmee zou in totaal 250 miljard euro per jaar extra mogelijk zijn. Aan de andere kant lijkt het nauwelijks haalbaar om 300.000 extra soldaten te rekruteren en op te leiden.

De Europese Unie staat versteld van de snelheid en de eenzijdige maatregelen waarmee Donald Trump de Europese veiligheidsarchitectuur hervormt, zonder de betrokkenen te raadplegen. Diplomaten vragen zich af of de VS überhaupt een weloverwogen strategie voor Oekraïne nastreven, laat staan ​​voor Europa. De tegenstrijdige signalen uit Washington worden met spanning gevolgd. Niemand weet waar hij echt op kan vertrouwen. Hoge diplomaten klagen dat de berichten van Trumps handgekozen ministers en speciale adviseurs chaotisch en vaak ongecoördineerd overkomen. Sommige acteurs worden achter gesloten deuren zelfs als ‘incompetent’ bestempeld.

Het is ook nog onduidelijk naar wiens advies Trump uiteindelijk zal luisteren. De Europeanen moesten deze les op de harde manier leren tijdens zijn eerste ambtstermijn: afspraken met zijn adviseurs hadden vaak een korte levensduur, omdat de president ze later eenvoudigweg introk.

Daarom willen de Europeanen rechtstreeks onderhandelen met de nieuwe dealmaker in het Witte Huis – maar wie smeedt de deals voor Europa? De Franse president Emmanuel Macron zou deze rol maar al te graag op zich nemen. Als groot voorstander van Europese strategische autonomie pleit hij voor een sterkere rol voor Europeanen op het gebied van veiligheid. In zijn enthousiasme riep hij op korte termijn twee topconferenties bijeen – één voor de grotere EU-landen en één voor de kleinere – om de regeringsleiders achter zich te krijgen. Maar hij kreeg geen mandaat om met de Amerikaanse president te onderhandelen.

Beste relaties: Begin januari ontving Trump de Italiaanse premier Giorgia Meloni op zijn landgoed Mar-a-Lago in Florida.

Bron: IMAGO/ZUMA Press

In plaats daarvan leidden de twee bijeenkomsten tot frustratie en conflict en eindigden ze in een ramp zonder enig tastbaar resultaat. De Griekse premier Kyriakos Mitsotakis was boos omdat hij zich genegeerd voelde tijdens de eerste bijeenkomst van de ‘grote’ landen. De Italiaanse premier Giorgia Meloni was daarentegen boos op Macron, omdat zij zichzelf ziet als Trumps natuurlijke contactpersoon. “Hij stal de show”, zeggen EU-kringen.

Macron is gewend aan tegenwind. Hij kreeg herhaaldelijk kritiek op zijn eis dat Europa onafhankelijker zou worden van de VS. Maar nu ziet hij dat zijn standpunten gerechtvaardigd zijn. “Vandaag de dag zijn de Europeanen het erover eens dat Macron gelijk had. “Macron ziet zichzelf nu als een legitieme onderhandelingspartner tegen Trump”, aldus GMF-expert Weber. Ze wijst erop dat Trump Macron al kent uit zijn eerste ambtstermijn. “En Trump houdt van een stijl van politiek waarin mannen onderling onderhandelen”, voegt ze toe.

Nu doen de EU-landen een nieuwe poging: tijdens een officiële speciale top op 6 maart wil EU-Raadsvoorzitter Antonio Costa overeenstemming bereiken over een gemeenschappelijke lijn en tastbare resultaten voor de aanpak van de Amerikaanse vredesonderhandelingen en de rol van Europa. De eerste voorbereidingen zijn al in volle gang: woensdag heeft Costa een korte videoconferentie gepland met alle EU-lidstaten, zodat Macron vertrouwelijke informatie kan geven over zijn gesprek met Trump. Er ligt één voorstel op tafel: Europa zou een speciale gezant voor Oekraïne kunnen aanstellen om namens Trumps team te onderhandelen. Ook vertegenwoordigers van buiten de EU, zoals de Britse premier Keir Starmer, zullen aan boord worden gehaald.

Starmer zal Trump deze donderdag ontmoeten en wil hem overtuigen van uitgebreide Amerikaanse beschermingsgaranties voor Oekraïne overtuigen. Voor de Europeanen is één ding duidelijk: zonder militaire steun van de VS kan Oekraïne opnieuw door Rusland worden aangevallen. De vraag is alleen of Trump te overtuigen is.