Héctor Abad Faciolince: 'Ik ben een van de lafaards die overleven.' De schrijver vertelt over 'Nu en in het Uur'

Op 27 juni 2023 werden nog eens honderden mensen slachtoffer van een Russische aanval in de stad Kramatorsk, Oekraïne. Een raket raakte een restaurant waar burgers probeerden hun leven voort te zetten te midden van de oorlog. Echter, om 19:28 uur De levens van al deze mensen, waaronder de Colombiaanse schrijver Héctor Abad Faciolince, veranderden voorgoed, en hij beschreef het in zijn nieuwe boek, Now and in the Hour: "In die hel die uit de lucht op ons neerdaalde met het doelbewuste doel om zoveel mogelijk schade aan te richten, om zoveel mogelijk doden te veroorzaken, om zoveel mogelijk pijn en lijden te veroorzaken, raakten meer dan zestig mensen ernstig gewond (sommigen voor het leven verminkt) en stierven twaalf mensen op slag, onder wie twee veertienjarige tweelingmeisjes, Juliya en Anna Aksenchenko."

Die aanval markeerde zijn leven voorgoed, of zoals zijn vrouw hem later vertelde: ‘Het zou hun leven voorgoed verpesten.’ Deelname aan een boekenbeurs eindigde in een tragedie. Want naast de fysieke verwondingen, waren de scherven van de Iskander-raket die Héctor Abad aanrichtte, diepe emotionele wonden. En dat is wat de lezer van Now and in the Hour op iedere pagina kan voelen. Daarin probeert hij te begrijpen ‘wat er met hem is gebeurd en wat er in hem is veranderd na de Russische aanval?’ Vandaar dat hij tot de volgende woorden kwam: “Ik denk, in werkelijkheid, dat ik schrijf om niet te sterven en om de dood te begrijpen en te verdienen.”

Het schrijven van dit boek was moeilijker dan ooit in zijn leven. Er was iets gebroken en de woorden leken door zijn vingers te glippen. Schuldgevoel, angst, depressie en verdriet leken hem steeds verder de stilte in te drijven. Maar vergeten was er niet bij, want wat haar die dag overkwam, was niet zomaar een deel van haar verhaal. Now and in the Hour is tevens een eerbetoon en een lange liefdesbrief aan de reisgenoten en vrienden met wie hij de reis door Oekraïne ondernam. Onder hen bevonden zich Sergio Jaramillo, voormalig onderhandelaar van het vredesakkoord met de FARC en vertegenwoordiger van de beweging ¡Aguanta Ucrania!, die in Latijns-Amerika steun zocht voor de Oekraïense zaak; Catalina Gómez Ángel, de Colombiaanse journaliste die al meer dan een jaar verslag doet van de oorlog in Oekraïne; Dima, hun gids in Oekraïne en verantwoordelijk voor het vervoer door het land, en Victoria Amelina, een schrijfster en activiste die haar literaire carrière opzijzette om zich te wijden aan het documenteren van de misdaden van de Russische invasie, maar die stierf op de dag van de Russische raketaanval: "Ik werd Victoria's vriendin na haar dood. Niet eerder; ik kende haar niet goed genoeg. Maar ik hou van haar als een goede vriendin, zelfs na haar dood," zegt Héctor Abad.

Ter ere van hen en ter nagedachtenis aan Amelina voelde zij zich genoodzaakt dit verslag te schrijven over wat er in Oekraïne gebeurt en hoe de nabijheid van de dood haar leven heeft veranderd. Het schrijven van Now and in the Hour ging echter gepaard met veel uitdagingen en verdriet.

Je probeerde door middel van fictie uit te leggen wat je in Oekraïne is overkomen. Op welk moment had u het gevoel dat dit niet de juiste manier was om te begrijpen of begrijpelijk te maken wat u was overkomen?

Ja, eigenlijk al sinds ik ben begonnen met schrijven – een vriend van mij merkte dit op – schrijf ik altijd twee boeken tegelijk. De ene is meer gebaseerd op herinneringen, getuigenissen en ervaringen, de andere meer op verbeelding. In dit geval heb ik dat tot het uiterste doorgevoerd, omdat ik twee boeken tegelijkertijd schreef die bovendien met elkaar verweven waren. Eén daarvan was een regelrechte roman over een oude man die naar de grens met Gaza gaat en probeert voedsel uit Egypte te smokkelen, omdat mensen daar sterven van de honger. Eén hoofdstuk ging over die roman en een ander hoofdstuk ging over een stukje getuigenis dat uiteindelijk in Now and in the Hour naar voren kwam. Ik wist werkelijk niet wat ik moest doen en ik wist niet welk van de twee verhalen, het verzonnen verhaal of het getuigenisverhaal, naar voren zou komen. Het gevolg was dat ik het boek eind 2024 moest inleveren en dat op 29 december mijn eerste kleinkinderen, een tweeling, te vroeg werden geboren. Het was een heel gehaaste en vreselijke klus, want terwijl ze op de intensive care lagen moest ik het boek inleveren en ik wist niet hoe ik het moest afmaken of zoiets. Dus stuurde ik het boek naar mijn redacteuren, één in Spanje en één in Colombia. Er waren 13 hoofdstukken met fictie en 13 hoofdstukken met getuigenissen. Toen zei ik tegen hen: "Ik zit in een situatie van geluk en tegelijk angst vanwege deze tweeling, en ik weet niet wat ik moet doen, help me alstublieft."

En waren zij degenen die de oplossing vonden?

Zij, en vooral Carolina López, besloten om alle fictie te schrappen en een paar alinea's uit de fictie te stelen. Daarom is het duidelijk dat er fictie in het boek zit, maar het eindresultaat is in wezen een kroniek, een getuigenisboek over Oekraïne. Het boek over Gaza is verdwenen. Ik was het er helemaal mee eens. Bovendien hebben ze een heel belangrijke montageklus uitgevoerd, want het boek is niet precies zo gemonteerd als dat we het vandaag de dag lezen. Zij gaven het deze uiteindelijke vorm.

"Mijn dierbaarste bondgenoot is altijd de vergetelheid", zegt hij in zijn boek. En het is waar dat het woord vergeetachtigheid – en wat het kan betekenen – zeer aanwezig is in zijn werk. Maar hoe pak je de spanning aan tussen vergeten als overlevingsmechanisme en de noodzaak om niet te vergeten als mechanisme van verzet, rechtvaardigheid en waarheid?

Tijdens het schrijven van het boek zat ik in een enorme spanning. Enerzijds wilde ik me overgeven aan datgene waar ik een expert in ben: vergeten, maar anderzijds kon ik het mezelf niet permitteren om te vergeten. Omdat het voor mij heel belangrijk was om Victoria's getuigenis achter te laten, het getuigenis van hoe haar leven was geweest, het getuigenis van wat ze deed en het getuigenis van haar onrechtvaardige dood. Alleen wilde ik niet blijven, alsof ik jarenlang, decennialang vastzat aan het verhaal van bijvoorbeeld mijn vader of zus. Ik moest al die gedachten zo snel mogelijk weer uit mijn hoofd praten, zodat ik mij kon richten op datgene waar ik mij voor inzet. Laten we zeggen dat ik weet dat ik niet alles helemaal ga vergeten, maar ik weet wel dat ik niet ga vastlopen in details, dat ik niet steeds last zal hebben van nachtmerries en gedachten en dat ik niet de behoefte zal voelen om alles zo nauwkeurig mogelijk te moeten onthouden om het zo nauwkeurig mogelijk te kunnen opschrijven. Alsof alles al in het boek staat, en een boek of geschrift, zoals Borges altijd zei, een ondersteuning is voor het geheugen. De verantwoordelijkheid ligt niet langer bij mij. Het is er al en dan ben ik rustiger. Ik voel niet meer die plicht, die verplichting, die verantwoordelijkheid die ik voelde. En ach, als ik het vergeet, dan vergeet ik niet alles, maar dat maakt niet meer uit. Mijn plicht om te herinneren heb ik al vervuld.

U vertelde dat toen u dit boek schreef, de woorden u ontglipten. Ze waren zo ongrijpbaar dat het leek alsof de taal afbrokkelde terwijl u terugdacht aan de gebeurtenissen in Kramatorsk. Waarom denk je dat jou dit is overkomen?

Ja, ik had of voelde een fysieke weerstand tegen het schrijven van dit boek. Ik had het gevoel dat ik het niet kon. Dat ik voor het eerst in mijn leven niet kon schrijven wat ik wilde, wat ik voelde. Ik had het gevoel dat de woorden niet vlotten. Dat kwam ook doordat ik antidepressiva moest gaan slikken, omdat het echt heel slecht met me ging. En ik denk dat het de psychiatrische medicatie zelf was die ervoor zorgde dat ik mij niet op de pijn kon concentreren. Ik kan me voorstellen dat antidepressiva verhinderen dat je je op de pijn concentreert om die te genezen. Maar ik moest me op de pijn concentreren om dit te kunnen schrijven. Het was als een innerlijke strijd tussen de gemoedstoestand die nodig was om iets pijnlijks te kunnen schrijven en de gemoedstoestand die werd belemmerd door wat er met mij gebeurde, door mijn depressie. Tegelijkertijd dacht ik: ‘Ik ben mijn vermogens aan het verliezen.’ Dus ik heb ook een cognitieve test gedaan om erachter te komen of ik echt in paniek raakte, of ik echt... Mijn redacteuren hebben bijvoorbeeld altijd een heel belangrijke rol gespeeld bij mijn boeken, maar ik heb mijn boeken altijd tot het laatste moment afgemaakt. Eerlijk gezegd had ik dit boek niet alleen kunnen uitlezen. Ik heb het voor een groot deel te danken aan Carolina López.

In het boek zijn er verschillende parallellen met The Oblivion We Will Be, bijvoorbeeld schrijf je: “Ik ben even oud, vijfenzestig, als mijn vader toen hij werd vermoord.” Aan het eind van het boek stelt hij echter: “Als ik één ding tot de conclusie ben gekomen na mijn terugkeer uit Oekraïne, is het wel dat ik nooit meer wil sterven als de held die mijn vader was, zelfs niet voor een rechtvaardige zaak.” Wat vindt u van deze heldenfiguur in onze tijd?

Wat zegt een naam? schreef Shakespeare. Stel je voor dat er een held bij uitstek is in het grote oerverhaal over oorlogen, namelijk de Ilias: Hector. Hij weet dat hij tegenover een halfgod, Achilles, komt te staan. Hij weet dat hij gedood gaat worden, maar hij gaat de strijd aan omdat hij dat moet doen voor Troje, voor zijn volk, voor zijn zoon, voor zijn vader, voor zijn vrouw, en hij wordt gedood. En mijn vader werd vermoord. Ik heb altijd een vers van Quevedo aangehaald waarin staat: "Een lafaard met een dappere naam" om mezelf te definiëren, een lafaard met een dappere naam, niet alleen vanwege mijn vader, maar omdat de naam Hector een typische naam is voor een heldhaftige krijger. Victoria Amelina zegt in haar postume boek Looking at Women Who Look at the War dat ze elk moment kan sterven en dat ze het boek schreef in de hoop dat haar zoon het op een dag zou lezen, het zou begrijpen en haar zou vergeven. En ze is een vrouw. De meeste helden zijn traditioneel mannen, Oekraïense vrouwen vluchten met hun kinderen naar het Westen, ze ontsnappen. Victoria blijft, stuurt haar zoon naar Polen en haar man woont in de Verenigde Staten. Zij is een heldhaftige vrouw die blijft. Dus die figuur van de heldin spreekt mij in dit geval heel erg aan. En, ik zeg het ook vaak in het boek, ze was even oud als mijn dochter. En me voorstellen, ik die al oud ben en niet goed tegen oorlog kan, dat mijn dochter zich heldhaftig zou moeten wijden, niet aan de zorg voor haar kinderen, maar aan het aanklagen van de oorlogsmisdaden van degenen die ons zojuist zijn binnengevallen, maakte mij wanhopig... iets onbeschrijfelijks. De meest tragische landen zijn die landen waar behoefte is aan helden, waar iemands vermogen om zichzelf op te offeren voor een rechtvaardige zaak duidelijk is en begrepen wordt. Ook al bewonder je dat en is het een mooie manier om te sterven, dat betekent nog niet dat het wenselijk is. We zouden willen dat er een wereld was waarin helden niet nodig waren. Het is heel moeilijk om met heldendom te leven. Het is iets wat je bewondert, waardeert en liefhebt. Maar als de held een gezin krijgt, laat dat zo'n persoonlijke verwoesting achter dat je je afvraagt ​​of het de moeite waard was. Toch zijn er dingen waar je geen afstand van kunt doen. Als je bijvoorbeeld vernederd wordt, als je vrijheden je worden afgenomen, als je kinderen of ouders worden vermoord, dan is het begrijpelijk dat je vermoord wilt worden.

Je zegt: "Ik schrijf dit boek dus niet om me dapper te voelen, laat staan ​​om het hypocriete masker op te zetten van een goede burger die zijn leven riskeert voor een rechtvaardige zaak. Ik schrijf het om mijn lafheid te bevestigen." De lafheid die hem altijd achtervolgde, als een soort steen aan zijn lichaam vastgebonden. Waarom denk je dat wij lafaards ons altijd beoordeeld voelen?

Een lafaard zijn is lelijk. Ik bedoel… Ik heb ooit een zeer moedige toespraak gehouden in de gemeenteraad van Medellín, nadat mijn vader was vermoord. Een toespraak waarin ik mezelf verslagen verklaarde, en ik weet niet wat. Daar was ik met mijn moeder. We verlieten de Raad en het begon al te schemeren. Daarna werd iedereen die die dag iets zei, vermoord. Aan iedereen, behalve aan mij. Maar die dag, toen mijn moeder en ik naar buiten gingen en zeiden: nou ja, het is oké, we zijn hier in ieder geval uit, kwamen er twee jonge gasten aan, onlangs geschoren, met een rugzak, hun handen in de rugzak, en ze liepen naar ons toe. Mijn moeder stond voor me, opende haar armen en zei: "Hij niet, hij niet, hij niet." En de jongens gingen verder. Maar het bijzondere is dat ik mijn moeder voor liet gaan. Dat mijn moeder mijn schild zou zijn en niet ik, een 27-jarige man, het schild van mijn moeder. Dat zij de dappere was en ik de lafaard. Dat is heel aardig van haar, dat ze voor hen opkwam. Met haar hoge leeftijd en haar stemgeluid, denk ik, heeft ze hen weggejaagd. Het is prachtig. Maar wat als zij was doodgeschoten en niet ik? Het is iets onaanvaardbaars, iets schandelijks. En zo heb ik in mijn leven heel vaak de rol van lafaard gespeeld.

Iets wat hem in Oekraïne opnieuw overkwam.

Laten we maar zeggen dat ik niet naar Oekraïne wilde. Ik was de lafaard. Ik ging omdat ik geen karakter had, omdat een onderhandelingsdeskundige mij overtuigde en omdat Catalina zei: "Als je bang bent, maak je geen zorgen, we gaan niet." En ik had medelijden met hem. Ik zei tegen mezelf: 'Ze gaan zich weer eens realiseren dat ik hier de lafaard ben.' En ik zei: "Nee, laten we gaan." Misschien vermoorden ze ons niet, misschien gebeurt er wel niets. Maar dat is op een vreselijke manier bij mij blijven hangen. Zozeer zelfs dat ik soms een gekke fantasie had dat ik daar inderdaad was gestorven, maar dat ik niet besefte dat ik dood was en dat ik was opgestaan ​​en dat ik dacht dat het leven zijn gewone gang ging, maar dat ik in werkelijkheid inderdaad was gestorven, dat ik dood was. Nou ja, na een paar van zulke episodes krijg je toch wel heel gekke gedachten. En lafheid is natuurlijk ook een instinct voor zelfbehoud. Natuurlijk was ik in Oekraïne de oudste persoon aan tafel, om het zo maar te zeggen. Ik was blij dat ik het had overleefd, maar tegelijkertijd voelde ik me ook schuldig dat ik het had overleefd en dat er kinderen waren gestorven, deze twee tweelingmeisjes en Victoria. Blij dat ik overleefd heb, maar ook bang dat ik het overleefd heb, alsof ik het niet verdien. Ik ben een van de lafaards die overleven, niet een van de dapperen die worden gedood.

Wanneer hij zijn verhaal over Oekraïne opnieuw vertelt, komt af en toe één gevoel naar voren: haat. Wat voelde u toen u dit boek schreef?

Ja, er waren tijden dat ik... Mijn redacteuren verwijderden, laten we zeggen, een haathoofdstuk; en ik denk dat ze er goed aan hebben gedaan om het te verwijderen. Hoofdstuk waarin ik vertelde over een generaal die zijn hoed afnam en een toost uitbracht op degenen die een zo briljante militaire operatie hadden uitgevoerd als die in de pizzeria in Kramatorsk. Ik weet de naam van de generaal niet meer, maar het stond er wel. Of ik moet denken aan wat de Russische ambassadeur hier zei, toen hij ons belachelijk maakte door te zeggen dat het geen goed idee was om in Oekraïne traditionele gerechten te gaan proeven. Hij noemde ook enkele collega's die hierna zouden zeggen: "Daar staat Héctor Abad met zijn kleren onder de stront", of dat de raket legitiem was omdat de kantoren van de NAVO op de tweede verdieping van dat restaurant waren gevestigd, terwijl dat restaurant niet eens een tweede verdieping had. Kortom, er volgde een hoofdstuk, zo niet een van haat, dan toch wel van veel wrok. De grootste wrok is, en het is niet helemaal geredigeerd, gericht tegen Poetin, die mij de belichaming van het kwaad lijkt. Ik geloof, en dit komt van Borges, dat haten betekent dat je degenen herinnert die het verdienen om vergeten te worden. En ik geloof dat vergeten de enige wraak en de enige vergeving is. Dat komt ook van Borges. Ik denk hier niet aan de wraak op degenen die mijn vader hebben vermoord, nee, ik hoop dat ze van ouderdom sterven; als ze nog niet dood zijn. Het kan me niet meer schelen. Ik kan ze mij niet herinneren. Ze zitten niet in mijn hoofd.

Victoria Amelina is een hoofdpersoon in haar verhaal in Oekraïne. In sommige passages vergelijk je het met een zwaan. Wat weet je nog van haar? Welke vragen blijf je hem stellen?

Ik heb het zwanenverhaal niet eens ontdekt, mijn vrouw Alexandra zag het. Voor mij symboliseert de zwaan heel sterk kwetsbaarheid en schoonheid. Zwanen lijken erg arrogant, erg nonchalant, met hun hoge nekken en hun blik op de grond. Victoria bleef maar zeggen: "Wat gaat er met me gebeuren? Wat zou er met me kunnen gebeuren?" Alsof ze heel sterk was. Er werd alleen maar over de zwaan gepraat, maar vooral over hoe sterk Victoria, vanuit haar eigen perspectief en dat van Oekraïense vrouwen, de gebeurtenissen veroordeelde. De burgerlijke moed om de roman en het kinderboek achterwege te laten en zich volledig te wijden aan het nauwgezet documenteren van de Russische oorlogsmisdaden met zeer precieze regels. Het is een daad van ongelooflijke moed. Ze gaat steeds weer naar het front om soldaten te bezoeken, de families van de doden en de families van de door de Russen ontvoerde en gestolen kinderen. Dus ja, met een hoogmoed, met een kracht, met een kalmte alsof hem werkelijk niets zou overkomen. Ze was zo fragiel als een witte zwaan in het zwart. Daarom citeer ik ook haar gedichten, want ze zegt dat ze tijdens de oorlog, afgezien van het documenteren van oorlogsmisdaden, alleen poëzie als literair genre kreeg, omdat dat genre enorm groeide. Poëzie barst uit in verzen als de scherven van een bom of een granaat. Ze uitte haar verontwaardiging, haar boosheid, haar pijn, haar razernij in gedichten.

Na alles wat er is gebeurd en nog steeds gebeurt in Oekraïne, hoe moeilijk het was om dit boek te schrijven en hoe complex het was om de nasleep van de aanval te begrijpen, bent u optimistisch over de toekomst?

Je hebt heel weinig invloed op de dingen die gebeuren. Je bent niets en je moet je daarvan bewust zijn. De toekomst van de wereld ligt niet in onze handen. Laten we zeggen dat er een aantal zeer machtige mensen zijn die niet de toekomst van de wereld in handen hebben, maar wel beslissingen kunnen nemen die grote gevolgen hebben voor het heden en de toekomst van de wereld. Donald Trump, Poetin en de grote wereldleiders zouden een bloedbad en dood kunnen voorkomen. Maar aangezien wij die rol niet hebben, en schrijvers ook niet, kunnen we niets anders doen dan schrijven over wat er gebeurt. Er is een oude conclusie van de meest pessimistische schrijver, die echter een zeer opgewekt man was en met veel vreugde schreef, namelijk Voltaire. Hij zei: ‘We moeten onze tuin verzorgen.’ De tuin die ik het liefst wil aanleggen is die van het schrijven en van mijn intieme en gezinsleven. Wij weten niets over de toekomst, maar om de dood te verdienen, moeten wij volgens mij onze tuin met liefde verzorgen. Dat is namelijk wat ons een goede herinnering laat.

U zegt dat uw vrouw Alexandra u al meerdere malen heeft verteld dat uw reis naar Oekraïne uw leven voorgoed heeft verwoest. Denk je dat dat zo was?

Ik denk dat het ons leven wel heeft verpest, maar gelukkig niet voorgoed. Ik denk dat de tijd, en deels vergeving, nieuwe ervaringen en het feit dat het leven doorgaat, betekenen dat zelfs de meest verschrikkelijke dingen niet eeuwig duren. Er komt een moment waarop de meest verschrikkelijke dingen kunnen oplossen, net zoals de dood gelukkig oplost in nieuw leven. En dat zorgt ervoor dat je moedig en hoopvol verder kunt gaan.