Hoe ziet de toekomst van het recht eruit in het licht van kunstmatige intelligentie en virtual reality? Alejandro Dabah geeft antwoord.

Alejandro Dabah is sinds 1995 advocaat en universitair docent. Hij heeft artikelen en hoofdstukken gepubliceerd in vakboeken. Zijn interesse in de spanningen tussen recht , technologie en maatschappij bracht hem ertoe om te spreken op nationale en internationale congressen en Revés op te richten, een juridisch outreachproject met een kritische geest. Uitgegeven door Godot, publiceerde hij onlangs Revés, de andere kant van het recht.

In dit werk werpt hij een kritische, provocerende en uiterst noodzakelijke blik op de juridische wereld . Met jarenlange ervaring op het snijvlak van recht, technologie en maatschappij stelt de auteur voor om juridische kennis te democratiseren en de normatieve systemen die ons leven beheersen te heroverwegen. Zijn boek, dat verspreiding, verhaal en analyse combineert, streeft ernaar het recht dichter bij iedereen te brengen, zonder exclusieve technische details of onbegrijpelijk jargon, en stelt een urgente vraag: kan het recht blijven functioneren alsof de wereld niet is veranderd?

In een interview met Clarín legt Dabah de oorsprong van het project uit en de uitdagingen waarmee de rechtspraak te maken krijgt in het licht van fenomenen als kunstmatige intelligentie, virtual reality en nieuwe vormen van geweld.

–In het boek gaat u uit van de stelling dat ‘kennis van de wet geen privilege van advocaten en rechters mag zijn, maar een recht van ieder mens’. Hoe bereikt u dit in het dagelijks leven?

– Het bekendmaken van de wet aan het grote publiek is een uitdaging. Ik geloof dat dit op verschillende manieren kan worden bereikt. Zo denk ik dat het belangrijk is om juristen (zoals rechters, advocaten en notarissen) en communicatieprofessionals in het algemeen te trainen in het gebruik van duidelijke taal zonder aan precisie in te boeten. Je hoeft niet "grappig" te praten om kennis te demonstreren. Een andere nuttige manier is om sociale media te gebruiken als verspreidingsmiddel. Via Instagram-accounts, TikTok, YouTube-kanalen en zelfs memes kan kennis worden overgedragen die mensen helpt hun rechten te herkennen en te gebruiken. Ik denk ook dat verspreiding via narratieven – dat wil zeggen het vertellen van verhalen waarin de wet centraal staat – een goed instrument is om contact te leggen met mensen. Dit is wat ik in mijn boek heb geprobeerd te doen.

– "De spelregels niet kennen is als meedoen aan een schaakpartij zonder de zetten van de stukken te kennen", schrijft u ook: de meerderheid van de burgers kent de spelregels niet. Denkt u dat het met opzet zo moeilijk is om ze te kennen?

–Ik vind het moeilijk te geloven dat er een plan is bedacht om mensen ervan te weerhouden hun rechten te kennen. Het lijdt echter geen twijfel dat de onwetendheid en het gebrek aan kennis van de bevolking door machthebbers worden gebruikt om te domineren. Het is duidelijk dat hoe meer mensen achterdochtig zijn, vragen stellen en een kritische kijk op de wereld hebben, hoe moeilijker het zal zijn om hen te domineren. In die zin denk ik niet dat het moeilijk is om je rechten te kennen, maar het kan voor sommigen wel onhandig zijn.

–Je vertelt ook over een terugkerende droom van je: ze bellen je om te zeggen dat je het laatste vak op de universiteit nog moet halen, en de vraag die ze je aan het eind stellen is: “Wat is rechten?” Kun je die beantwoorden?

In het boek probeer ik afstand te nemen van traditioneel onderwijs, waar de leraar of opvoeder een soort 'sjamaan' is wiens functie het is om absolute waarheden te onthullen waarvan hij of zij denkt dat niemand ze kent. Daar geloof ik niet in. In plaats daarvan probeer ik een aantal handvatten te bieden waarmee lezers hun eigen conclusies kunnen trekken, die niet per se dezelfde hoeven te zijn als de mijne. In die zin, en in plaats van een definitie van recht te geven, ben ik geïnteresseerd in het beschouwen ervan als een systeem dat bestaat uit verschillende, op elkaar inwerkende elementen. Van die elementen zijn er volgens mij drie die het kenmerken: normen, het geloof van de bevolking in de bindende kracht van die normen, en de onderwerpen tot wie ze gericht zijn. Vanuit deze drie elementen geloof ik dat we het hele universum genaamd 'recht' kunnen creëren en de definities kunnen ontwikkelen die voor iedereen het beste bij de werkelijkheid passen.

–Wat zijn de fundamentele verschillen tussen recht en rechtvaardigheid?

– Recht is een idee, een concept; rechtvaardigheid daarentegen is een waarde die dient om dat idee te kwalificeren. Dit betekent dat recht niet per se rechtvaardig hoeft te zijn. Het kan of kan niet. In het boek gebruik ik als voorbeeld de Neurenberger Wetten van 1935, die het nazisme "legaliseerden" en een wettelijk regime van rassendiscriminatie invoerden dat de basis legde voor de systematische vervolging van Joden en andere minderheden. Deze wetten maakten deel uit van het Duitse recht en werden natuurlijk niet gekenmerkt door rechtvaardigheid. Dat belette echter niet dat ze deel uitmaakten van het Duitse recht. Dit geeft aan dat recht en rechtvaardigheid afzonderlijke concepten zijn die niet noodzakelijkerwijs hand in hand gaan.

– U spreekt ook over de rechten van kinderen, jongeren en ouderen. Hoe worden die gehandhaafd in de huidige democratieën?

Er bestaat een reeks normen, zowel nationaal als internationaal, die de bescherming van de rechten van kinderen, adolescenten en ouderen behandelen. Deze normen zitten vol goede bedoelingen die, naar mijn mening, deels zijn uitgekomen. Ik ben er bijvoorbeeld van overtuigd dat kinderen vandaag de dag veel beter leven dan 200 jaar geleden. Laten we niet vergeten dat tijdens de zogenaamde Industriële Revolutie kinderen, en in mindere mate meisjes, in fabrieken werkten onder erbarmelijke arbeidsomstandigheden, wat hen allerlei problemen opleverde. Er zijn zelfs medische rapporten uit die tijd die wijzen op wijdverbreide vroegtijdige veroudering onder kinderen als gevolg van deze omstandigheden. Hoewel het waar is dat kinderrechten op veel plaatsen nog steeds worden geschonden, geloof ik dat de invoering van sommige normen heeft bijgedragen aan de verbetering van de levenskwaliteit van deze bevolkingsgroep. Zo is de kindersterfte wereldwijd gemiddeld met meer dan 90% gedaald tussen 1825 en nu, en dat was onder andere te danken aan het bestaan van regelgeving die speciaal was bedoeld om hen te beschermen. Natuurlijk is dat niet de enige reden. Vaak zijn het juist diezelfde regelgevingssystemen die uiteindelijk discrimineren of bepaalde sectoren schaden. En het lijkt mij dat dit duidelijk te zien was bij ouderen en de regelgeving die tijdens de COVID-19-pandemie werd uitgevaardigd. In de periode dat de pandemie zich verspreidde, suggereerden sommige gezondheidsbeleidsmaatregelen dat, in situaties met schaarse middelen, bepaalde behandelingen voor ouderen moesten worden uitgesloten, wat een absoluut discriminerende benadering op basis van leeftijd was. Daarmee bedoel ik dat regelgeving niet altijd een beschermend doel heeft.

–Wat is de toekomst en het omgekeerde van het recht?

–Ik denk dat de toekomst van het recht ons voor een enorme uitdaging stelt. Ik geloof dat rechtssystemen, zoals we die nu kennen, alleen antwoorden kunnen bieden op een wereld die niet meer bestaat. We staan bijvoorbeeld voor de uitdaging om te overwegen of machines die gebruikmaken van kunstmatige intelligentie rechtspersoonlijkheid moeten krijgen; om te beantwoorden wie verantwoordelijk is als ze falen; om onszelf af te vragen hoe we een regelgevingssysteem creëren dat wordt toegepast zonder precies te weten waar de gebeurtenissen plaatsvonden, omdat deze gebeurtenissen vaak in cyberspace plaatsvinden, een concept dat onbekend is bij het recht. De rechtssystemen van bijna elk land ter wereld hebben een bekrompen visie die niet strookt met de huidige realiteit. En dit is waar het concept van de juridische omkering belangrijk wordt; want om de antwoorden te vinden die de wereld van vandaag nodig heeft, moeten we oude structuren loslaten, alles durven heroverwegen zonder angst om nergens te komen, creatief zijn in de oplossingen die we voorstellen en het risico van verandering nemen. Om dit te doen, geloof ik dat het essentieel is om het recht op zijn kop te zetten en het vanuit een andere hoek te kunnen bekijken. Dat is wat ik probeer te doen in het boek.

Backhand, de andere kant van rechts , door Alejandro Dabah (Godot).