Santa Fe viert Fernando Birri: films, tentoonstellingen en zijn gedigitaliseerde nalatenschap

De verjaardag viel op een dag in het jaar: op 13 maart was het honderd jaar geleden dat Fernando Birri werd geboren , de regisseur van Tire dié en andere werken die de basis legden voor de sociale cinema in Argentinië. Maar de viering duurt voort tot in 2025 met een ambitieus programma van het Ministerie van Cultuur van de provincie Santa Fe. Het programma omvat vertoningen, tentoonstellingen, televisiedocumentaires en een archief, bedoeld om het erfgoed van de grote filmmaker die zijn plek in de wereld nooit is vergeten: de stad Santa Fe, te restaureren en te verspreiden.

Birri (Santa Fe, 1925 – Rome, 2017) was ook poppenspeler, schrijver, beeldend kunstenaar, filmtheoreticus en professor . Dit heterogene traject is vastgelegd in het archief dat zijn naam draagt ​​en dat bestaat uit " meer dan 400 dozen met papieren, tekeningen, foto's, posters, brieven, scriptversies en nog eens honderd dozen met audiovisueel materiaal in verschillende formaten", aldus Paulo Ricci, secretaris van Culturele Ontwikkeling van Santa Fe.

Het materiaal werd door Birri zelf gedoneerd aan de provincie Santa Fe en in een container vanuit Rome verscheept. Tot de nalatenschap van de filmmaker behoort ook zijn huis in het stadje San José del Rincón , waar momenteel de Sapukay Cultural Space, die onder het Ministerie van Cultuur van Santa Fe valt, is gevestigd. "De schenking werd in 2020 officieel bekrachtigd door Carmen Papio, de weduwe van Fernando. We zijn bezig het archief te herstructureren met het project om het om te vormen tot de Santafesina Filmbibliotheek", voegt Ricci toe.

De 100 Years of Birri Agenda , zoals het programma heet, omvat onder andere een reizende erfgoedtentoonstelling ; de première van de televisieserie Las alas de Birri en de productie van interviews met regisseurs, technici en studenten die met Birri hebben gewerkt; een reeks vertoningen van de filmografie van de filmmaker in Santa Fe en Rosario; een schilderijententoonstelling in coproductie met Brown University (VS); en de digitalisering van de filmcollectie van het door Birri zelf opgerichte Filminstituut aan de Nationale Universiteit van Litoral.

Er zullen ook gezamenlijke activiteiten plaatsvinden met de Cinemateca van Rio de Janeiro en de San Antonio de los Baños Film- en Televisieschool in Cuba , opgericht door Birri in 1986.

"Het idee is dat het eeuwfeest niet alleen een ceremoniële gebeurtenis zal zijn, maar dat het ons juist de kans biedt om activiteiten, onderzoek en publieke initiatieven te lanceren om de bekendheid van het werk te vergroten en de kennis te vergroten. 13 maart was het begin: we zullen veel stops en mijlpalen hebben met activiteiten en lanceringen", belooft Ricci.

Fernando Birri groeide op in een familie van schilders, tekenaars en muzikanten . De gelijknamige vader was notaris, cartoonist en kunstcriticus, en de ooms van vaderskant vormden een typisch tangokwartet. Op tienjarige leeftijd, kort na de dood van zijn moeder, bereikte hij de eerste mijlpaal in zijn artistieke carrière met de installatie van het poppentheater El Retablillo de Maese Pedro in een schuur bij zijn huis.

De naam van het theater is een eerbetoon aan een personage uit Don Quichot de la Mancha. Meester Pedro was een poppenspeler die een mobiel poppentheater bestuurde. Hij droeg een ooglapje over zijn linkeroog en had een aapje op zijn schouder. "Een beetje zoals La Barraca, het reizende theater van Federico García Lorca in het Spaanse Republiek, bezochten we verschillende plekken in de regio, eerst in Santa Fe en daarna in de Litoral: scholen, verpleeghuizen, weeshuizen, gevangenissen, psychiatrische inrichtingen, buurt- en recreatieverenigingen", herinnert Birri zich in een interview. De optredens konden plaatsvinden op de meest onverwachte plekken : “Onder een brug, op openbare pleinen, midden op straat, op een voetbalveld, op een dansvloer.”

Birri verhuisde in 1950 voor het eerst naar Rome. Hij studeerde aan het Experimenteel Centrum voor Cinematografie, tijdens de jaren van de wijding van het Italiaanse neorealisme , en na zijn terugkeer naar Santa Fe rond 1956 richtte hij het Instituut van de Nationale Universiteit van de Litoral op. Tussen dat jaar en 1958 maakte hij met de eerste groep studenten de korte film Tire dié , een ‘gefilmde sociale enquête’ onder de inwoners van een dorp dat periodiek onder water stond van de rivier de Salado.

De titel verwijst naar een uitdrukking die kenmerkend is voor de kinderen uit het dorp, de formule die ze gebruikten om te bedelen bij de passagiers van de Mitre Railway, die door het gebied liep en een twee kilometer lange brug gebruikte. De opnames maakten deel uit van een soort epos, zoals Birri zich herinnerde: "Het instituut had praktisch geen middelen. We maakten de film met twee geleende camera's en film die ze ons gaven , of die we de universiteit voor ons lieten kopen. We gebruikten een volledig niet-professionele recorder."

Tire die zette het Santa Fe Film Institute op de kaart als documentairefilmschool en beweerde bovendien de eerste in haar soort te zijn in Latijns-Amerika; The Flooded (1960–1961), Birri's eerste speelfilm, vestigde dit profiel en won de prijs voor beste debuutfilm op het Internationale filmfestival van Venetië.

Tire dié ging op 27 september 1958 in première in het auditorium van de Nationale Universiteit van Litoral. Elk jaar rond deze tijd vindt de Santa Fe Filmweek plaats, georganiseerd door het Ministerie van Cultuur, de Nationale Universiteit van Litoral en de Santa Fe Filmclub. De volgende editie zal aan Birri worden opgedragen. "We zijn van plan om audiovisuele archieven uit het hele land te verzamelen en Fernando's filmmapping te presenteren", aldus Paulo Ricci.

De impact van Tyre dié stimuleerde de activiteit van het Filminstituut , dat onder zijn docenten Simón Feldman, Juan José Saer, Hugo Gola, Salvador Samaritano en Agustín Mahieu telde, en waar Raúl Beceyro, Marilyn Contardi, Esteban Courtalón, Jorge Goldenberg, Gustavo Moris, Luis Príamo, Nicolás Sarquis en Gerardo Vallejo, naast andere opmerkelijke filmmakers, scenarioschrijvers en regisseurs van fotografie, waren opgeleid. Birri verhuisde in 1963 terug naar Rome, nadat een decreet van de Nationale Uitvoerende Macht de vertoning van Los cuarenta cuartos , een film van Juan Oliva geproduceerd in het Instituut, verbood .

Oliva's film vertelde het verhaal van een arm echtpaar in Santa Fe , en Birri beschreef het als een "tweede gefilmde sociale enquête". Het Filminstituut produceerde 49 eigen films en nog eens 29 films waaraan enkele van zijn leden meewerkten . In december 1975 werd het instituut op last van de rijksoverheid gesloten. In 1985 blies een groep filmmakers uit Santa Fe Birri's traditie nieuw leven in en richtte de UNL Film Workshop op. Sindsdien heeft deze workshop 38 films geproduceerd.

Paulo Ricci benadrukt de overeenkomst die de minister van Cultuur, Susana Rueda, en de rector van de UNL, Enrique Mamarella, hebben gesloten om het filmarchief van het Instituut en ook dat van de Filmwerkplaats te digitaliseren : "Deze overeenkomst breidt Birri's persoonlijke archief uit met als doel het om te zetten in de filmbibliotheek van Santafesina, waar al het filmmateriaal van de provincie kan worden bewaard." Het herstel van het materiaal is de verantwoordelijkheid van criticus, docent en onderzoeker Fernando Martín Peña.

Het Birri-archief is in aanbouw, maar heeft nu al impact , zegt Ricci: "Fernando dacht aan de donatie op een bijzonder moment in zijn leven, toen hij begon terug te willen keren, ook al woonde hij nog in Rome. En het heeft ook te maken met een deugdzame biologische cyclus, met het verlangen om terug te keren naar Santa Fe, zijn werk en de culturele geschiedenis waarvan hij deel uitmaakte. Wat ons nu overkomt, met het bestaan ​​van het archief, is dat documenten, werken en getuigenissen die decennialang verspreid waren, weer samenkomen."

De volledige agenda voor het Birri-jaar is te vinden op de website van het Ministerie van Cultuur van Santa Fe .