Leo XIV, de dialogische paus onder spanning

Het mandaat dat het College van Kardinalen aan Paus Leo XIV lijkt te hebben gegeven, was om de door Paus Franciscus geschetste hervormingen voort te zetten, met bijzondere aandacht voor de eenheid van de Kerk. Eenheid in hervorming, eenheid voor hervorming. Kardinaal Prevosts eerste gebaren en woorden als paus suggereren dit. Zijn erkenning van de erfenis van de "Paus van het Einde der Wereld" en zijn gebaar om bij zijn graf te gaan bidden, waren even duidelijk als zijn besluit om op het centrale balkon van de Vaticaanse Basiliek te verschijnen met de pauselijke mozetta en het vergulde borstkruis, die zijn voorganger had afgeschaft.

Een omkeerbaar dubbel mandaat: hervorming en eenheid, eenheid en hervorming. Een onmogelijke opgave: hoe verenig je beide eisen? Enerzijds het motto "Ecclesia semper reformanda" (De Kerk hervormt zich voortdurend) , dat Franciscus gebruikte om de roeping tot vernieuwing van het Tweede Vaticaans Concilie samen te vatten; anderzijds kan de uitoefening van het ambt als bisschop van de Rooms-Katholieke Kerk een teken en fundament zijn van de eenheid van de hele Kerk.

In tegenstelling tot wat er vóór het conclaaf werd gespeculeerd over verdeeldheid binnen de Kerk, blijkt uit de snelheid waarmee kardinaal Prevost de tweederde meerderheid behaalde die nodig was om tot nieuwe paus gekozen te worden. Dit toont aan dat zijn broeders in de kardinaal in deze in Chicago geboren en in Peru werkzame Augustijner uitzonderlijke kwaliteiten hebben gezien voor een dergelijke rol.

Het feit dat de kardinalen snel een kandidaat hebben gevonden die hun wil kan verenigen, betekent echter niet dat er geen verschillen binnen de Kerk bestaan. Preciezer gezegd, we zouden de brede tevredenheid over de verkiezing van Leo XIV kunnen verklaren door het feit dat de angst onder de verschillende stromingen, verdeeld over onder andere het kerkelijk model, voorlopig is verdwenen : de Bergoglianen vreesden een conservatieve restauratie, de gematigden vreesden polarisatie, en de traditionalisten vreesden dat de verdieping van de hervormingen zou leiden tot een radicalisering die de geloofsleer zou kunnen uithollen. Leo brengt voorlopig geen conservatieve restauratie, noch een verscherping van polarisatie, noch een onmiddellijke radicalisering. Witte rook.

De nieuwe paus handhaaft zijn bisschoppelijk motto, "In Illo uno unum", ontleend aan een preek van Sint Augustinus. Deze zin, "In dat ene zijn wij één", weerspiegelt de Augustijnse visie op christelijke eenheid: één geloof in Christus, ondanks de diversiteit aan gelovigen, om één Kerk te vormen. Het verzoek van de kardinalen lijkt perfect te passen bij het profiel van de uitverkorene.

Robert Prevost verenigt Noord en Zuid. De Verenigde Staten en Peru. Missie en bestuur. Traditie en toekomstprojectie. Collegialiteit en primaatschap. De Curie en haar periferieën. Beschouwing en actie. De Universele Kerk en de particuliere kerken. Hemel en aarde. Hij verenigt zonder de polen te vernietigen. Hoe is het mogelijk deze eenheid te behouden? Hoe kunnen we eenheid beoordelen en tegelijkertijd de reformistische erfenis van Franciscus' pausschap bevorderen?

De troonsafstand van Ratzinger in 2013 maakte duidelijk dat de leiderschapsband tussen predikanten en gelovigen verbroken was: de pedofilieschandalen rondom de hiërarchie van de katholieke kerk; de stagnatie in de uitvoering van de openheid die door het Tweede Vaticaans Concilie was ingesteld; een strenge en uitsluitende aanpak van zaken rond seksuele en gezinsmoraal; financieel wanbeheer; de centralisatie van de besluitvorming in Rome en de curie en onverschilligheid voor de stem van specifieke kerken; de pronkzucht met rijkdom en macht door sommige kerkvorsten; de afname van dopen, priesterroepingen en deelname aan religieuze diensten in Europa - dit alles had de situatie bepaald waarin kardinaal Jorge Bergoglio werd gekozen.

De erfenis van Franciscus is dat, als de katholieke Kerk de algemene crisis waarin ze zich aan het begin van de 21e eeuw bevond, die duidelijk werd na het aftreden van Benedictus XVI, wil overwinnen, ze zich moet richten op nieuwe pastorale modellen en nieuwe manieren om het volk Gods te leiden. Synodaliteit, de hervorming van de Romeinse Curie, de de-Europeanisering van de Kerk, de voorkeur voor de verworpenen, de zorg voor ons gemeenschappelijk huis, het voorrecht van gastvrijheid boven rigorisme, en een houding van luisteren, onderscheidingsvermogen en dialoog zijn de meest opvallende kenmerken van het pastorale model dat de Argentijn tijdens zijn pontificaat schetste.

Franciscus streefde ernaar het pastoraat te herstellen op basis van een kerkelijk model gebaseerd op synodaliteit, dat wil zeggen een weg van spirituele vernieuwing en structurele hervorming om de Kerk meer participatief en missionair te maken. De synode is niet langer een gebeurtenis, maar een methode: samenkomen om te dialogeren, te onderscheiden en te beslissen. De synodale Kerk veronderstelt de medeverantwoordelijkheid en participatie van het hele Godsvolk, dat voortaan erkend wordt als het gemeenschappelijke en historische subject van de missie.

Kardinaal Prevost is zeer toegewijd aan de weg die hij is ingeslagen. Vanaf zijn eerste woorden als opvolger van de apostel Petrus bevestigde hij zijn "volledige toewijding" aan het Tweede Vaticaans Concilie, zoals ontwikkeld door het pausschap van Franciscus; hij riep op tot een "synodale" Kerk en "altijd dicht bij hen die het meest lijden". Bovendien koos hij de naam Leo XIV, verwijzend naar zijn voorganger Leo XIII, de paus van de sociale leer, die in de encycliek Rerum Novarum pleitte voor de bescherming van privébezit, de klassenstrijd ter discussie stelde, pleitte voor de verdediging van arbeiders en hun organisaties, en pleitte voor overheidsingrijpen ter bescherming van arbeiders.

Echte hervorming komt noodzakelijkerwijs in conflict met degenen die zich ertegen verzetten. De open, deliberatieve en consultatieve weg van leiderschap genereert spanningen met degenen die hun prerogatieven in gevaar voelen. Voor de tweede keer heeft de Katholieke Kerk een Amerikaanse paus: is de Kerk bereid de de-Europeanisering te verdiepen? Er kan geen synodale eenheid zijn zonder eenheid met spanning. Hoe kunnen we de eenheid bewaren en tegelijkertijd de verlossing verkondigen van gemarginaliseerden, migranten, eenvoudige boeren, mishandelde vrouwen, mishandelde kinderen en de verwoeste aarde?

De nieuwe paus koos zijn eerste reis naar Turkije om de herdenking van de 1700e verjaardag van het Concilie van Nicea bij te wonen. Tijdens dit eerste oecumenische concilie in de geschiedenis, gehouden in 325, was het hoofddoel het behoud van de eenheid van de Kerk. Het begon met het definiëren van het dogma van de Drie-eenheid, met een formule van "eenheid in onderscheid": één God die tegelijk Vader, Zoon en Geest is. Prevost baseert zijn missie op de traditie. Paus Leo XIV zal al zijn kwaliteiten en kennis in de praktijk moeten brengen om de dubbele uitdaging van hervorming en eenheid aan te gaan.

Nicolás Dallorso is gepromoveerd in de sociale wetenschappen en is gespecialiseerd in sociale beleidsplanning en -management. Hij doet onderzoek aan het Gino Germani Instituut en is een Conicet-fellow.