Neonicotinoïden: effecten op de menselijke gezondheid die zorgwekkend zijn, maar onzeker vanwege gebrek aan grootschalige studies

De wet-Duplomb, die op 8 juli door het parlement werd aangenomen , voert acetamiprid onmiddellijk en voorwaardelijk opnieuw in. Het is een insecticide uit de familie van de neonicotinoïden dat schadelijk is voor bijen. Het middel is sinds 2018 verboden in Frankrijk, maar is in Europa toegestaan tot 2033. Deze maatregel is geëist door producenten van bieten en hazelnoten.

Een petitie die een student had gelanceerd om zich tegen de herinvoering te verzetten, verzamelde maandagochtend een recordaantal van 1,3 miljoen handtekeningen op de website van de Nationale Assemblee.

Welke zorgen?

Neonicotinoïden vormen voor de menselijke gezondheid een klassiek probleem wat betreft pesticiden: kunnen deze stoffen, die bedoeld zijn om insecten te doden, ons via hun werkingsmechanismen ook schade toebrengen?

Neonicotinoïden zijn specifiek gericht op het zenuwstelsel. Ze roepen daarom vooral vragen op over hun neurologische effecten, met name hun mogelijke rol bij neurologische ontwikkelingsstoornissen bij kinderen en adolescenten.

Maar onderzoekers hebben ook naar andere risico's gekeken: in hoeverre beïnvloeden neonicotinoïden onze hormonen als hormoonverstoorders? Gaan ze gepaard met een hoger risico op kanker?

Wat weten wij?

De huidige consensus, zoals verwoord in de wetenschappelijke literatuur en bij diverse gezondheidsautoriteiten, is er grotendeels een van onzekerheid, soms vergezeld van oproepen tot het hanteren van het voorzorgsbeginsel.

Er bestaan nog steeds "grote onzekerheden" over de neurologische effecten van acetamiprid op de ontwikkeling van het organisme, zo vatte de Europese Gezondheidsautoriteit (EFSA) in maart 2024 samen. "Nieuw bewijs" is nodig om de "risico's en gevaren" van acetamiprid adequaat te beoordelen, benadrukte de autoriteit. Ze riep op om de drempelwaarden waarbij dit bestrijdingsmiddel als potentieel gevaarlijk wordt beschouwd, voorlopig aanzienlijk te verlagen.

"Neonicotinoïden zijn pesticiden waarvan de effecten op mensen nauwelijks zijn onderzocht", legt Sylvie Bortoli, toxicoloog bij Inserm, uit. "De literatuur hierover is vrij schaars vergeleken met andere belangrijke pesticiden zoals DDT of glyfosaat."

Niettemin bestaat er al enkele jaren een onderzoeksgroep. Deze combineert in wezen "in vitro"-onderzoek, dat beschrijft wat er gebeurt wanneer een cel in het laboratorium wordt blootgesteld aan neonicotinoïden, met dierstudies, meestal muizen. Het eerste type onderzoek (mechanisch onderzoek) heeft met name de schadelijke effecten van neonicotinoïden op neuronen aangetoond. De tweede categorie heeft hun werking bij neurologische aandoeningen, maar ook bij andere pathologieën, benadrukt. Een studie, gepubliceerd in 2022 in het tijdschrift Environment International, toonde aan dat acetamiprid borstkanker kan veroorzaken bij muizen.

Deze onderzoeken ondersteunen weliswaar het idee dat neonicotinoïden mogelijke risico's met zich meebrengen, maar we kunnen op basis hiervan geen definitieve conclusie trekken dat ze daadwerkelijk een rol spelen bij menselijke pathologieën, tenminste niet op de schaal waarop deze producten in het echte leven worden gebruikt.

Onderzoekers zijn het erover eens dat er meer epidemiologisch onderzoek nodig is. Dergelijke studies beoordelen de frequentie van bepaalde aandoeningen binnen een groep mensen op basis van hun grotere of kleinere blootstelling aan een bepaalde factor, in dit geval neonicotinoïden.

"Er is dringend behoefte aan grootschalige epidemiologische studies om de potentiële gezondheidseffecten van blootstelling aan neonicotinoïden te verduidelijken", zo vatte een kennisoverzicht uit 2022 in het tijdschrift Environment International samen.

Deze studies zouden belangrijke inzichten opleveren over de vraag of toxiciteit, gemeten in het laboratorium of bij dieren, daadwerkelijk leidt tot gezondheidsproblemen bij de bevolking. En zo ja, dan zouden ze een betere risicobeoordeling mogelijk maken op basis van het type blootstelling: bij boeren, bij omwonenden van boerderijen, bij consumenten van met neonicotinoïden behandeld voedsel, enzovoort.