Ontwikkelingsraden, een zeldzaam instrument van de lokale democratie, bedreigd door een voorgestelde wet

Stilletjes maar zeker bracht de Senaat begin juni een serieuze tegenslag toe aan een van de weinige institutionele ruimtes waar burgers invloed kunnen uitoefenen op lokale beslissingen. Als onderdeel van een wetsvoorstel over de bevoegdheid van prefecten namen senatoren een amendement van de regering aan dat prefecten machtigt om intergemeentelijke overheden met meer dan 50.000 inwoners te ontheffen van de verplichting om een ontwikkelingsraad (Codev) op te richten. Het gewijzigde wetsvoorstel is in eerste lezing aangenomen en moet nu door de Nationale Vergadering worden behandeld.

Deze raden, opgericht bij de wet Voynet in 1999, zijn adviesorganen bestaande uit burgers, lokale, economische en sociale stakeholders. Hun missie: in dialoog treden met gekozen bestuurders, debatteren, voorstellen doen en soms zelfs kwesties behandelen die het gebied aangaan. Of het nu gaat om huisvesting, mobiliteit, ontwikkeling of ecologische transitie, ze kunnen zowel voor- als natrajecten van de besluitvorming beïnvloeden. Er zijn er momenteel 346 in Frankrijk, waarvan er 132 zijn gegroepeerd binnen de Nationale Coördinatie van Ontwikkelingsraden (CNCD). Tot nu toe was de oprichting ervan een wettelijke verplichting voor intercommunales met meer dan 50.000 inwoners.

Voor de uitvoerende macht weerspiegelt deze "uniforme" verplichting niet altijd "de diversiteit aan lokale situaties" en kan ze "ongepast zijn wanneer deze voorafgaat aan een territoriale dynamiek die nog in ontwikkeling is". Het amendement, zo verzekert de regering, beoogt "de flexibiliteit en manoeuvreerruimte van gekozen functionarissen te herstellen" door hen toe te staan een beroep te doen op andere, reeds bestaande vormen van overleg. "Deze uitzondering stelt het beginsel van burgerparticipatie niet ter discussie, maar erkent de noodzaak om de overlegvormen aan te passen aan de lokale realiteit en de rijpheid van de intergemeentelijke samenwerking", rechtvaardigt de regering, die eraan toevoegt dat zij "de mogelijkheid [voor de betrokken intergemeentelijke overheid] wil openlaten om op een later tijdstip een ontwikkelingsraad op te richten, indien zij van mening is dat aan de voorwaarden is voldaan om deze nuttig te laten functioneren."

Behalve dat het signaal van de verdedigers van de participatieve democratie duidelijk is: we gaan achteruit. "De ontwikkelingsraden bestaan uit burgers die zich, samen met gekozen vertegenwoordigers, vrijwillig inzetten voor het algemeen belang, op de lange termijn. Hun bestaan kan niet afhangen van een politieke context of prefectuurlijke arbitrage", aldus de covoorzitters van de CNCD, Christine Azankpo en Bruno Arbouet, in een persbericht van 16 juni.

Maxence Guillaud, lid van de Codev van de Europese metropool Lille en lid van het nationale animatiecollectief van Republikeins en Socialistisch Links, hekelt "een amendement dat een minimalistische opvatting van burgerparticipatie formaliseert" en "onwillige gekozen functionarissen een uitweg biedt om bepaalde georganiseerde protesten te evacueren." Want hoewel de Codev niet perfect zijn – vaak magere budgetten (gemiddeld € 12.800), soms een niet-representatieve samenstelling, meningen die zelden worden opgevolgd – zijn ze, als ze werken, ware laboratoria van lokale democratie: gezamenlijke constructieworkshops, tegenstrijdige debatten, alternatieve voorstellen.

Zelfs vóór deze stemming voldeden 58 intergemeentelijke overheden en 33 plattelandscentra niet aan de wettelijke verplichting om een Codev op te richten. Reeds in 2019 verhoogde de Wet op Betrokkenheid en Nabijheid de verplichte drempel van 20.000 naar 50.000 inwoners, waardoor veel kleine gemeenschappen werden uitgesloten. Deze nieuwe versoepeling dreigt hun aanwezigheid in het gebied verder te verminderen. Voor veel waarnemers van het lokale leven maakt deze beslissing deel uit van een reeks negatieve signalen die naar het maatschappelijk middenveld worden gestuurd: in een tijd waarin het wantrouwen jegens gekozen functionarissen een hoogtepunt bereikt, komt het verzwakken van een van de weinige ruimtes waar inwoners rechtstreeks met besluitvormers in contact kunnen komen, neer op het verder vergroten van de democratische kloof.

De tekst moet nu aan de afgevaardigden worden voorgelegd. Vertegenwoordigers van de Codev pleiten voor de volledige schrapping van artikel 4b en voor de handhaving van de wettelijke verplichting in alle betrokken intergemeentelijke overheden. Ze pleiten tevens voor een versterking van het systeem: gegarandeerde budgetten, meer maatschappelijke diversiteit en een willekeurige loting om de participatie te vergroten.

En Maxence Guillaud waarschuwt: "In een tijd van territoriale verdeeldheid en politiek wantrouwen komt het verzwakken van de Ontwikkelingsraden neer op het ontnemen van een zeldzaam instrument voor herstel aan de lokale democratie. Deze ruimtes kunnen opnieuw plekken worden waar we de banden tussen burgers en instellingen herstellen, mits we ze de middelen geven om te bestaan."

Enkele maanden voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2026 is de uitdaging duidelijk: behoud deze plekken waar de stem van de burger invloed kan hebben op het publieke handelen, of laat ze langzaam verdwijnen onder het mom van bestuurlijke flexibiliteit.