Contracten, overactiviteitsclausules en aanpassingen voorkomen een vacuüm bij vertragingen

De chronische vertraging bij de verlenging van cao's is een van de meest voorkomende kritiekpunten – soms terecht, soms ritueel – op het Italiaanse systeem van arbeidsverhoudingen. In werkelijkheid heeft het verlengingsseizoen van 2024 in de dienstensector (handel, toerisme, openbare instellingen, maar ook professionele bedrijven en logistiek) de meeste contracten die miljoenen werknemers betreffen, weer op de rails gezet, waardoor het risico op een wijdverbreid "onderhandelingsvacuüm" is afgenomen. Het klopt dat ISTAT-gegevens, waaruit blijkt dat ongeveer de helft van de werknemers een verlopen contract heeft, vaak in het publieke discours worden aangehaald. Maar deze cijfers moeten met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd, aangezien ze sterk worden beïnvloed door de publieke sector , waar 100% van de contracten te laat is, wat de structurele paradox weerspiegelt van overeenkomsten die worden getekend om een reeds afgesloten periode af te wikkelen .

Dit ontkent natuurlijk niet dat dit fenomeen bestaat. Het moet echter wel binnen de specifieke dynamiek van de arbeidsverhoudingen worden geplaatst, waarbij generalisaties moeten worden vermeden (vertragingen in de telecommunicatie hebben bijvoorbeeld een andere oorzaak dan die in de grote metaalverwerkende industrie).

Wat de gevolgen betreft, hebben de vakbondsrelaties in de loop der jaren corrigerende maatregelen opgeleverd, zij het gedeeltelijk. Op regelgevend vlak ontstaat er nooit een regelgevend vacuüm: de ultra-activiteitsclausules , wijdverspreid in contracten die door de meest representatieve organisaties zijn ondertekend en ook door rechters zijn gelegitimeerd, zorgen ervoor dat de gevolgen van de verlopen overeenkomst voortduren.

Op economisch vlak gaat de vertraging bij de verlenging van de Nationale Collectieve Arbeidsovereenkomst (CCNL) niet noodzakelijkerwijs samen met een vertraging bij de aanpassing van de minimumlonen . In sommige gevallen worden structurele oplossingen overwogen, zoals het "tweesporenmodel" in de hout- en meubelindustrie , met periodieke actualiseringen van de minimumlonen op basis van de HICP (Harmonized Index of Consumer Prices for the EU), of de vrijwaringsclausule in de metaalverwerkende industrie, die loonsverhogingen automatisch verankert aan de HICP gecorrigeerd voor geïmporteerde energie. In andere gevallen worden puur economische overeenkomsten gebruikt – de meest recente, eind juli, in de kleine en middelgrote metaalverwerkende industrie (Confapi) – met verhogingen van de minimumlonen en uitstel van onderhandelingen over regelgeving.

Dit zijn zeker overbruggingsoplossingen die nuttig zijn voor het beheer van overgangen, maar ze vormen geen vervanging voor volledige vernieuwingen van cao's. Dit wordt duidelijk aangetoond door het voorbeeld van de grote metaalverwerkende industrie, waar de onderhandelingen zijn vastgelopen maar naar verwachting in september krachtig zullen worden hervat, niet alleen over looneisen, maar ook over belangrijke eisen zoals arbeidsduurverkorting, toegang tot beroepsopleidingen en de herziening van classificatie- en beoordelingssystemen. Dit bevestigt dat de cao niet louter een prijslijst met minimumlonen is, maar een levend en dynamisch instrument voor het besturen van productieprocessen en arbeidsverhoudingen , dat regelmatig moet worden bijgewerkt om relevant en impact te behouden, zonder te worden gereduceerd tot louter loonbehoud.