Het boek dat je leert denken als een wetenschapper

Francesco Vissani behoort tot de categorie wetenschappers die een passie voor onderzoek combineren met een maatschappelijk engagement voor de verspreiding van wetenschappelijk gedachtegoed.

In zijn eerste functie is hij onderzoeksdirecteur van het Nationaal Instituut voor Kernfysica van het Gran Sasso Nationaal Laboratorium , terwijl hij in zijn tweede functie de bedenker en ziel is van de Asimovprijs , die al tien jaar Italiaanse middelbare scholieren dichter bij de wetenschappelijke cultuur brengt door de beste recensies van populaire werken en genre-essays door studenten te belonen. Daarnaast is hij met name de auteur van het boek dat het onderwerp is van deze recensie.

Waarvoor (en voor wie) is dit boek bedoeld?

Om direct tot de kern van de inhoud te komen, is het belangrijk om meteen te zeggen dat "The Evolution of Scientific Thought from Ancient Greece to the Present Day" (Springer-Nature, 30,86 euro) niet alleen een boek is over de geschiedenis van de wetenschap, of epistemologie, of zelfs een boek over de politiek van kennis, maar het is een intellectuele reis die op harmonieuze wijze al deze — en andere — aspecten combineert van de manier waarop wetenschappers de werking van de wereld in twijfel trekken. Het dient om te leren denken en niet om je geheugen vol te proppen met data, feiten, anekdotes — de laatste zijn aanwezig, maar als functioneel voor het argument en niet als een eenvoudig literair hulpmiddel.

Kortom, het boek van Vissani is een aanzet tot reflectie. U kunt het van begin tot eind lezen, maar ook 'in stukjes', afhankelijk van het onderwerp dat u op dat moment het meest interesseert. Dit is ook te danken aan de stilistische keuze om een ​​strenge maar betogende toon aan te houden en om de argumenten te presenteren zonder logische sprongen of opdringerigheid op basis van het autoriteitsbeginsel, waardoor het voor de lezer moeilijker zou worden om de stellingen die in het boek worden aangevoerd, kritisch te beoordelen.

Vanuit dit gezichtspunt is het feit dat Vissani spreekt over wetenschappelijk denken en niet over “Wetenschap met een hoofdletter S” het eerste dat de aandacht van de lezer zou moeten trekken. Wat ‘onuitgesproken’ is, maar wat op elke pagina met grote helderheid doorstraalt, is de verwerping van de ‘vergoddelijking’ van de wetenschap, dat wil zeggen de transformatie van een methode om de wereld te verkennen in een soort seculiere godheid die moet worden vereerd en niet in twijfel moet worden getrokken. “Het lijkt mij,” schrijft Vissani, “om tot de kern van de zaak te komen, dat de benadering van wetenschappelijke kennis kan worden beschouwd als een geëvolueerde vorm van die mentale discipline die kritisch denken wordt genoemd, die ons helpt om met enig succes met de wereld om te gaan, waarbij ik met “wereld” bedoel: onszelf en anderen, onze herinneringen, onze tijd, de natuur zoals wij die waarnemen of begrijpen, haar intieme structuur, dingen dichtbij en ver weg.”

Wetenschap als activiteit van het menselijk intellect

In het opnieuw voorstellen van de moderniteit van het oude verlangen om zich door observatie en experimenten voor de wereld te openen, ligt een andere pijler van dit boek: de kritiek op het rationalisme omwille van het rationalisme zelf, en op het verlangen om de werkelijkheid te buigen naar ideologische constructies – of liever, aangezien we het over Hegel hebben – idealistische. Laten we op dit punt nogmaals ruimte laten voor de woorden van de auteur, die, in een commentaar op de stellingen over elektriciteit die door de filosoof uit Stuttgart zijn geformuleerd, schrijft: “We merken op hoe een wetenschappelijke verwerving opnieuw wordt geïnterpreteerd en opnieuw wordt gericht op andere doeleinden dan de oorspronkelijke; een operatie die de wetenschap ogenschijnlijk verheerlijkt, maar de discussie kaapt en de geest van het werk in uitvoering ervan verraadt – en deze daarom feitelijk belemmert”.

Wetenschappelijk denken en menselijke fouten

Ten slotte baseert Vissani zijn boek niet alleen op wetenschappelijk denken als hulpmiddel voor kennisvergaring en op experimentele observaties als lens waardoor naar de wereld gekeken kan worden, maar hij bouwt ook voort op het derde steunpunt. Hij benadrukt de fundamentele rol van fouten als brandstof voor de motor van kennis (maar waarschuwt tegelijkertijd tegen het verheffen van fouten tot een regel die gerespecteerd moet worden, in plaats van ze te beschouwen als een obstakel dat uit de weg geruimd moet worden): "Ik erken dat het in de praktijk bijna onvermijdelijk is om fouten te maken... als ze zich voordoen, biedt de fout de mogelijkheid om te verbeteren. Om het duidelijk te maken, denk ik dat het gepast is om eraan toe te voegen dat de wetenschap niet streeft naar het leven met fouten of naar het vinden van nieuwe manieren om fouten te maken, maar naar het identificeren en vervolgens corrigeren ervan. Het is zeker verstandig om af en toe een risico te nemen, zowel in onderzoek als in andere ondernemingen; Ik zou niet zeggen dat we, ongeacht de evaluaties, door moeten gaan."

Een uitnodiging om de methode van de wetenschap te omarmen

Vissani's vermogen om het verhaal van historische ontwikkelingen te combineren met epistemologische reflectie en analyse van de wetenschappelijke methode geeft dit boek een waarde die verder reikt dan het gespecialiseerde publiek (waarvan velen bovendien veel baat zouden hebben bij het lezen ervan). Iedereen die zich wil verdiepen in de betekenis van wetenschappelijke kennis, de reikwijdte ervan wil begrijpen, maar ook de onvermijdelijke grenzen, zal deze pagina's een waardevol hulpmiddel vinden.

De evolutie van het wetenschappelijk denken van het oude Griekenland tot heden is geen boek dat alleen de wetenschap beschrijft, maar een uitnodiging om de methode ervan over te nemen, kritisch denken te trainen en een rationeel wereldbeeld te ontwikkelen. In een tijd waarin het steeds moeilijker wordt om onderscheid te maken tussen kennis en pseudokennis, is dit een les die we niet kunnen negeren.