De echte horrorroman van de Duitse cultuur

De meest verlichte leden van de culturele wereld, en zelfs degenen die minder verlicht waren, beseften al snel dat er niets goeds zou voortkomen uit de machtsovername van Adolf Hitler en zijn Nationaal-Socialistische Partij. Maar wat ze zich niet konden voorstellen, was hoe snel de nazi's de vrijheid van meningsuiting, het wettelijk kader, zelfs de federale structuur van Duitsland tot een dode letter zouden maken. Ze hadden niet eens absolute macht nodig; hun toetreding tot een coalitieregering onder een constitutionele president was voldoende. Door middel van decreten en directe intimidatie duurde het niet lang voordat ze het eerste grote deel van hun doelstellingen bereikten.

Cultuurjournalist Uwe Wittstock beschrijft dit prachtig in zijn boek ' Februari 1933: De Winter van de Literatuur', vertaald door Berta Vias Mahou voor Ladera Norte. Wittstock, die werkte voor media zoals de Frankfurter Allgemeine, Die Welt en de Neue Rundschau , wijst er in zijn proloog op dat van de verschillende groepen die door de nazi-orkaan werden getroffen, schrijvers en kunstenaars de meest gedocumenteerde getuigenissen hebben nagelaten en ons daardoor in staat stellen die beslissende beginperiode beter te reconstrueren.

‘Tussen Hitlers machtsovername en de noodverordening ter bescherming van het volk en de staat, die alle fundamentele rechten opschortte, verstreken vier weken en twee dagen’, schrijft hij.

⁄ Tussen de opkomst van Hitler en de opschorting van de fundamentele rechten verstreken slechts vier weken

Zijn verhaal begint met een vreugdevolle en zelfverzekerde avond: het Berlijnse persbal op 28 januari 1933, bijgewoond door iedereen die ertoe deed in de hoofdstad van de Republiek: politici, redacteuren, acteurs, journalisten... Van bestsellerauteur Erich Maria Remarque tot vliegenier Ernst Udet, filmregisseur Josef von Sternberg en schilder en schrijfster Kadidja Wedekind. Velen van hen zullen elkaar daar voor het laatst in lange tijd ontmoeten.

De volgende dag begaven Hitler en zijn handlangers zich naar de residentie van president Hindenburg, waar hij zich ontpopte tot kanselier. Hij leidde een minderheidsregering, maar stemde in met de aanstaande nieuwe verkiezingen waarvan hij wist dat ze hem een ​​meerderheid zouden opleveren. Goebbels, Göring, Hess en Röhm stonden aan zijn zijde en hij had al SA- en SS-eenheden op straat klaarstaan ​​voor actie.

Thomas Mann maakt gebruik van een Zwitserse uitnodiging en keert nooit meer terug; Georg Grosz vertrekt naar Amerika en ontsnapt uit Zuid-Afrika.

Zeer onrustig vertrekt romanschrijver Joseph Roth naar Parijs. De antisemitische machine is op gang gekomen. De gevierde toneelschrijfster Elke Lasker-Schüler ziet haar premières opgeschort. De tachtigjarige Max Liebermann, een van de meest prestigieuze schilders, walgt van de talrijke parades van mannen in uniform. De Pruisische Kunstacademie, waar hij voorzitter van was, zal onder grote druk komen te staan ​​om haar te "zuiveren" van Joodse en linkse elementen, iets wat figuren zoals Alfred Döblin proberen tegen te gaan. Er vinden boekverbrandingen plaats op straat. Dagelijks worden er gewelddadigheden gemeld; gerichte moordpartijen zijn begonnen.

Thomas Mann en zijn familie staan ​​centraal in dit verhaal. De Nobelprijswinnaar van 1929 maakte gebruik van een Zwitserse uitnodiging en keerde nooit meer terug. Zijn broer Heinrich zocht zijn toevlucht in Zuid-Frankrijk. Zijn zoon Klaus leidde een turbulent en intens leven.

De kunstenaar Georg Grosz vertrok wijselijk naar Amerika: de SA kwam hem al snel ophalen. Datzelfde gold voor regisseur Detlef Sierk, die onder de naam Douglas Sirk een nieuwe carrière in Hollywood begon. De communist Bertolt Brecht volgde in zijn voetsporen na talloze bedreigingen. De strijdlustige Tsjechische journalist Egon Erwin Kisch werd uit Duitsland verbannen.

De nazi's plaatsen hun pionnen op de top van het cultuurbestuur. Een informant vertelt graaf Kessler dat de nazi's een bloedbad aan het plannen zijn na de verkiezingen van 5 maart, die ze naar verwachting zullen winnen.

"De massamoorden begonnen later. Maar in februari 1933 was het duidelijk wie het nazisme zou treffen: wie moest vrezen voor zijn leven en vluchten, en wie stapte naar voren om carrière te maken onder de bescherming van criminelen", schrijft Wittstock. Democratieën die geconsolideerd leken, kunnen snel ontmanteld worden, leert dit boeiende en verontrustende boek ons: een les om in gedachten te houden in onze huidige tijd.