42% van de sterfgevallen door kanker hangt samen met 44 vermijdbare risicofactoren

De schaduw van kanker breidt zich uit: het is wereldwijdde belangrijkste doodsoorzaak en de incidentie ervan neemt explosief toe. Volgens een onderzoek dat woensdag in The Lancet is gepubliceerd, met gegevens uit 200 landen, kregen in 2023 18,5 miljoen mensen de diagnose tumor. Dit is een verdubbeling ten opzichte van 1990, en de trend zet zich voort. De voorspelling is dat het aantal nieuwe gevallen tegen 2050 met 61% zal toenemen, voornamelijk als gevolg van de bevolkingsgroei en de vergrijzing. Maar de auteurs van het onderzoek waarschuwden ook voor het gevaar van het voortzetten van schadelijk gedrag: 42% van de 10,4 miljoen sterfgevallen door kanker die in 2023 werden geregistreerd, is gekoppeld aan een handvol vermijdbare risicofactoren .

Het duidelijkste voorbeeld is tabak . Deze giftige gewoonte draagt ​​bij aan de ontwikkeling van ongeveer vijftien tumoren en is verantwoordelijk voor één op de vijf sterfgevallen door kanker. Maar er is meer. De auteurs wijzen op in totaal 44 beïnvloedbare risicofactoren die verband houden met bijna de helft van de sterfgevallen door kanker bij mannen en meer dan een derde van de sterfgevallen bij vrouwen. Wetenschappers zijn er allemaal welbekend mee: obesitas, een hoge bloedsuikerspiegel, ongezonde voeding, alcohol- en drugsgebruik, een sedentaire levensstijl, enzovoort. En er zijn er een flink aantal die normaal gesproken niet door het publiek worden veroorzaakt, zoals vervuiling of blootstelling aan radon, asbest of arseen (zie onderstaande lijst).

Theo Vos, auteur van de studie en onderzoeker aan het Institute for Health Metrics and Evaluation van de Universiteit van Washington, wijst erop dat er bij deze berekening van risicofactoren geen rekening is gehouden met infectieuze agentia. Bijvoorbeeld het humaan papillomavirus (HPV), dat baarmoederhals- en keelkanker veroorzaakt, of de bacterie Helicobacter pylori , die de meeste gevallen van maagkanker veroorzaakt. "We schatten ook leverkanker door hepatitis B en C, maar die zijn niet opgenomen in de 40% die we noemen als gevolg van risicofactoren. Als we al deze factoren in aanmerking zouden kunnen nemen, zou het verklaarde aandeel dichter bij de 50% liggen", voegt de wetenschapper eraan toe.

De auteurs zijn van mening dat de kankerlast die gepaard gaat met vermijdbare risicofactoren grotendeels kan worden "verzacht door preventieve maatregelen". Bijvoorbeeld door fiscale maatregelen om tabaksgebruik te beteugelen of door vaccinatie- en screeningsprogramma's om HPV te bestrijden. In een begeleidend commentaar benadrukken onderzoekers Qingwei Luo en David Smith van de Universiteit van Sydney ook dat veel van deze geïdentificeerde risico's gemeenschappelijk zijn voor kanker en andere ziekten, dus "primaire preventie om blootstelling aan dit beïnvloedbare gedrag te verminderen, biedt bredere voordelen dan het verminderen van de kankerlast", merken ze op. Er zijn bijvoorbeeld hart- en vaatziekten die vergelijkbare risicofactoren hebben.

De wetenschappelijke gemeenschap vermoedt ook dat sommige van deze vermijdbare schadelijke gedragingen ten grondslag liggen aan een fenomeen waar oncologen mee worstelen: de toename van tumoren onder jongvolwassenen . Kanker werd altijd beschouwd als een ziekte die verband houdt met veroudering, maar wetenschappers zien al geruime tijd een stijgende trend in sommige vormen van kanker bij volwassenen onder de 50. Bijvoorbeeld bij colorectale tumoren , benadrukt Jesús García Foncillas, voorzitter van de ECO Foundation for Excellence and Quality in Oncology: "We maken ons grote zorgen."

Deze arts, hoofd van de dienst Medische Oncologie van het Universitair Ziekenhuis Jiménez Díaz Foundation en directeur van het OncoHealth Cancer Institute, wijst erop dat onderzoek uitwijst dat de toename van darmkanker bij jongvolwassenen te wijten is aan "veranderingen in de darmflora die worden veroorzaakt door voedingsgewoonten."

De oncoloog dringt er bij iedereen op aan om de waakzaamheid niet te laten verslappen, zelfs niet met een aantal risicofactoren die al zijn verminderd, zoals het aantal rokers . "We kunnen de strijd tegen tabak niet opgeven. We kunnen ons geen samenleving voorstellen die rookt", concludeert hij. En hij pleit voor "het heropvoeden van volwassenen" tot gezonde gewoonten, maar vooral ook voor samenwerking met de jongere generaties, te beginnen in de vroege kinderjaren. "We moeten nu proactief te werk gaan. Ons doel is dat de nieuwe generaties gezond zijn. We moeten lichaamsbeweging en een gezond dieet bevorderen en werken aan een generatie zonder tabak of vapen: roken, in welke vorm dan ook, heeft geen voordelen", stelt hij.

We kunnen de strijd tegen tabak niet opgeven. We kunnen ons geen samenleving voorstellen waarin gerookt wordt.

Jesús García Foncillas, voorzitter van de ECO Foundation for Excellence and Quality in Oncology

García Foncillas, die niet deelnam aan deze studie gepubliceerd in The Lancet , zegt dat de kankerprognoses die hij schat in lijn zijn met die in andere studies. Maar hij benadrukt de wereldwijde ongelijkheid in kanker: "Lage-inkomenslanden zullen het zwaarst getroffen worden."

De wereldwijde kankerlast is niet homogeen. In absolute termen nemen het aantal nieuwe diagnoses en sterfgevallen wereldwijd toe (de voorspelling is 30,5 miljoen nieuwe gevallen en 18,6 miljoen sterfgevallen in 2050). Maar wanneer het sterftecijfer wordt gecorrigeerd voor leeftijd – om niet beïnvloed te worden door bevolkingsgroei en vergrijzing – is er wereldwijd een daling van 24% tussen 1990 en 2023. De leeftijdgecorrigeerde incidentie liet in dezelfde periode ook een daling van 7% zien. "Over het geheel genomen zijn de sterftecijfers sterker gedaald dan de incidentiecijfers, wat wijst op een verbetering van de overlevingskansen bij kankerpatiënten", benadrukt Vos.

De auteurs merken echter op dat deze trend lijkt te worden gedreven door rijke landen. In regio's met een lager inkomen steeg het leeftijdsgecorrigeerde incidentiecijfer in dezelfde periode tot 29%. En het leeftijdsgecorrigeerde sterftecijfer steeg tot 17%. "De grotere verbeteringen in sterftecijfers, vergeleken met incidentiecijfers, zijn te danken aan aanzienlijke inspanningen van de gezondheidsdiensten om kanker te identificeren en te behandelen. De ongunstige trends in landen met een lager inkomen weerspiegelen de slechte toegang tot behandeling, die vaak duur is en een goed functionerend zorgstelsel vereist", benadrukt de auteur.

In Spanje bijvoorbeeld is het leeftijdsgecorrigeerde sterftecijfer de afgelopen 30 jaar met 28% gedaald: in 2023 zouden er 117 op de 100.000 inwoners aan kanker sterven (in de jaren negentig was dat 162). In de Verenigde Staten daalde deze variabele ook met bijna 33%, en in China met 43%. Daarentegen steeg het in dezelfde periode met 80% in Libanon en met 21% in India. Om deze specifieke verschijnselen in elk gebied te verklaren, wijst Vos erop dat er specifieke studies nodig zijn, maar hij suggereert dat "screeningprogramma's in de VS en de daling van de tabaksconsumptie waarschijnlijk belangrijke factoren zijn" voor de trend die in dat land wordt waargenomen. Evenzo gelooft hij dat "de aanzienlijke daling van de zeer hoge percentages maagkanker" zal hebben bijgedragen aan de daling van de sterftecijfers in China.

Vos zet huiswerk op papier om de kankertrends te verbeteren. Voor rijke landen: "Verminder tabaks- en alcoholgebruik; bereik een hoge vaccinatiegraad tegen hepatitis B en HPV. Behandel hepatitis C. Stop de toename van obesitas. En blijf investeren in kankerbehandeling, met de focus op verbeteringen met een bewezen track record." Voor minder bedeelde gebieden: "Meer aandacht voor preventie vanwege betaalbaarheid, maar ook voor het creëren van een infrastructuur voor duurzame kankerbehandeling."

García Foncillas is het ermee eens dat de gegevens uit dit onderzoek moeten worden geïnterpreteerd als "een wake-upcall om proactief te handelen" en "dringende maatregelen te nemen". "We moeten een actieplan afstemmen op preventieve maatregelen om risicofactoren aan te pakken, maar we moeten ook rekening houden met maatregelen voor vroege diagnose om patiënten te behandelen en de sterfte te verminderen", stelt hij.

In dezelfde lijn wijst Isabel Echavarría, wetenschappelijk secretaris van de Spaanse Vereniging voor Medische Oncologie (SEOM), erop: "Het hele artikel en de gepresenteerde resultaten sluiten volledig aan bij de boodschappen die SEOM aan de bevolking wil overbrengen: kanker is een groot probleem, de incidentie ervan neemt toe als gevolg van de bevolkingsgroei en vergrijzing, maar het is belangrijk om de samenleving bewust te maken van het feit dat het beheersen van bepaalde risicofactoren de incidentie en mortaliteit ervan kan verminderen."