Robert Zatorre, neurowetenschapper: “Muziek raakt elke cognitieve functie die er bestaat.”

De vroegste muzikale herinnering van neurowetenschapper Robert Zatorre (Buenos Aires, 70) draagt ​​de naam van The Beatles . Hij deelt ook de namen van The Rolling Stones, The Doors en The Moody Blues. Hij begon zijn adolescentie zo gefascineerd te zijn door deze groepen dat hij zelfs overwoog om orgel te gaan spelen: "Ik dacht dat als ik mijn haar lang zou laten groeien en orgel zou spelen in een rockband, meisjes dol op me zouden zijn... Maar dat is er nooit van gekomen", vertelt de onderzoeker, een wereldleider in de neurowetenschap van muziek , geamuseerd. De adolescente Zatorre vond een orgeldocent, maar in plaats van hem rock te leren, liet die hem kennismaken met Johann Sebastian Bach via een kerkorgel. En hij was verbaasd.

Hij raakte in die vroege jaren zo gefascineerd door muziek dat hij besloot het aan de universiteit te gaan studeren en te combineren met zijn andere passie: wetenschap (hij specialiseerde zich in experimentele psychologie). In een voor die tijd ongebruikelijke romance – het waren de jaren 70 – volgde Zatorre, die momenteel professor is aan het Montreal Neurological Institute van McGill University (Canada), vakken uit beide disciplines. Tijdens zijn doctoraat in de neuropsychologie sloeg hij een pad in dat toen nog nauwelijks in de wetenschap was onderzocht: de impact van muziek op de hersenen . "Het interessante aan muziek is dat het geheugen, waarneming, motoriek, emoties en lezen raakt. Het raakt alles", benadrukt hij vandaag.

Zatorre spreekt met EL PAÍS in het historische gebouw van de Universiteit van Barcelona (UB), slechts enkele uren nadat hij een eredoctoraat ontving voor zijn baanbrekende onderzoek in de neurowetenschap van muziek. Zijn laboratorium was een van de eerste die neuroimaging gebruikte om muziek en spraak te bestuderen; en zijn onderzoek is cruciaal geweest voor het begrijpen hoe onze hersenen ons in staat stellen muziek waar te nemen, te herkennen en ervan te genieten. De wetenschapper is tevens medeoprichter van het International Research Laboratory on Brain, Music, and Sound (BRAMS) in Montreal.

Het interview vindt plaats in het Ramón y Cajal-klaslokaal, een eerbetoon aan de Nobelprijswinnaar die de structuur van het zenuwstelsel belichtte. "Het had niet actueler gekund", beseft hij met een glimlach.

Vraag: Wat doet muziek met de hersenen?

Antwoord: Veel dingen. In eerste instantie concentreerde ik me op het directe deel, auditieve perceptie: we hebben 10 jaar besteed aan het begrijpen van verwerking, stimuli en hun representatie in hersengebieden. Maar er gebeurt nog veel meer. Muziek beïnvloedt elke cognitieve functie die er is. Zo had ik een student die de relatie tussen geluid en beweging bestudeerde en ontdekte dat bij het luisteren naar bepaalde muziekpatronen met een bepaald ritme, er ook activiteit te zien is in de motorische gebieden. En van daaruit ontstonden theorieën over de verbanden tussen het motorische systeem en het auditieve systeem, die bijvoorbeeld ook verklaren waarom muziek ons ​​vaak laat dansen.

V. Komt dit door de relatie tussen het auditieve en motorische deel van de hersenen?

A. Er zijn heel specifieke verbindingen tussen die twee gebieden: de motorische gebieden zijn meer verbonden met de auditieve gebieden dan met de visuele. Als je naar een slingerende slinger kijkt, heb je geen zin om te dansen, maar als je een melodie hoort, begin je te bewegen. En baby's beginnen ook een paar weken na de geboorte te bewegen op geluiden. Het is waarschijnlijk iets aangeborens dat we in de loop der tijd ontwikkelen.

V. U hebt ook onderzocht waarom muziek plezier geeft.

A. Veel mensen hebben dat gevoel als ze naar zeer emotionele muziek luisteren: je haren gaan recht overeind staan, je rilt; sommige mensen huilen zelfs of krijgen rillingen. We ontdekten dat de hersengebieden die het meest geactiveerd worden , het zogenaamde beloningscircuit zijn. Dit circuit was al jaren eerder geïdentificeerd met meer basale stimuli, zoals eten of seksuele stimulatie. Maar dat was allemaal nodig om te overleven, terwijl muziek dat niet was.

V. Welke hypothesen gaan over wat muziek voor ons betekent?

A. Een van de hypothesen die volgens mij veel steun heeft, is dat het beloningssysteem, en de hersenen in het algemeen, een soort voorspellingsmachine zijn. Het is een actief systeem dat altijd naar iets op zoek is en altijd voorspelt wat er gaat gebeuren. Daar komt beloningsleren vandaan. En muziek is als een microkosmos van de omgeving: je hoort geluiden en je hersenen doen voorspellingen over wat het volgende geluid zal zijn. Dus als ik een eenvoudige toonladder speel: C, D, E, F, G, B... weet je al dat de C eraan komt. En als er een Fis komt, klinkt die verkeerd. Muziek is een manier om dat voorspellende vermogen dat we hebben aan te boren. Tijdens het componeren zoeken we altijd naar een balans tussen iets nieuws en iets dat ook voorspellende waarde heeft; het kan niet iets volledig willekeurigs zijn.

V. Maar wat is de betekenis van muziek vanuit evolutionair perspectief?

R. Dat is alles. Meer theoretisch of speculatief. De hypothese is dat muziek misschien toevallig is ontstaan ​​– ons gehoor is sterk ontwikkeld en heeft het vermogen om geluiden te voorspellen, en dat genereert op zijn beurt plezier. Maar toen het zich eenmaal had ontwikkeld, bleek het een belangrijke waarde te hebben, omdat het plezier kan opwekken bij andere individuen, sociale banden tussen hen kan creëren en een manier is om sociale netwerken te activeren. Muziek is een van de dingen die groepen verenigt en ook scheidt. Tieners luisteren bijvoorbeeld nooit naar de muziek die hun ouders leuk vonden; ze luisteren naar de muziek van hun groep, en het is een manier voor hen om een ​​band met elkaar op te bouwen en zich te distantiëren van de vorige generatie.

V. Niet iedereen heeft hetzelfde oor voor muziek, noch dezelfde interesse, smaak en hoeveelheid tijd die ze eraan besteden. Hoe komt dat?

A. Samen met mijn collega's aan de UB begonnen we na te denken over de vraag of iedereen van muziek houdt. En we ontdekten dat er een groep mensen is, tussen de 2% en 4% van de bevolking, die geen plezier beleeft aan het luisteren naar muziek en niet begrijpt waarom iedereen er zo dol op is. En dit zijn mensen die geen andere problemen hebben met het beloningssysteem. Want er zijn bijvoorbeeld mensen met depressie , de ziekte van Parkinson of gegeneraliseerde anhedonie, die al problemen hebben met het beloningssysteem en bijna niets waarderen omdat ze geen plezier voelen. Maar deze mensen hebben dat niet; ze leiden een volkomen normaal leven; muziek spreekt hen gewoon niet aan. We bestudeerden hen en zagen dat ze fysiologisch gezien een minder goede verbinding hebben tussen de gebieden van de auditieve cortex en de beloningscircuits.

V. Kun je zonder muziek leven?

A. Het is niet zo dat je niet zonder muziek kunt leven, maar ik denk dat het een heel onaangenaam leven zou zijn. Muziek is niet nodig om te overleven, maar wel voor je welzijn.

V. Sommige mensen met dementie voelen zich plotseling verbonden met een liedje en raken er emotioneel door geraakt wanneer je het voor ze afspeelt. Welke rol speelt muziek in het geheugen?

A. De activering van het beloningssysteem, dat gebaseerd is op dopamine, is ook nauw verbonden met geheugen . Omdat beloning het leerproces versterkt. Dus elke situatie waarin het beloningssysteem door dopamine wordt geactiveerd, beïnvloedt de vorming van herinneringen. Gedurende ons hele leven luisteren we naar muziek, en als het erg prettige muziek is, zal alles wat er op dat moment gebeurt een zeer sterke herinnering vormen.

V : Sinds wanneer heeft muziek invloed? Er was een tijd dat het mode werd om een ​​koptelefoon op de buik van zwangere vrouwen te zetten, zodat de foetussen naar muziek konden luisteren.

A. Het gehoorsysteem ontwikkelt zich al vrij vroeg, en een foetus kan al met zeven maanden geluiden horen. Maar van dat, tot het horen van Bachmuziek en briljant zijn, is het niet zo veel. En er is nog een probleem: hoeveel luidsprekers je ook plaatst, het kind baadt in vruchtwater, dat de meeste frequenties absorbeert, waardoor de baby alleen lage frequenties hoort.

V. Kan muziek therapeutisch zijn?

A: Ja, er zijn veel toepassingen. Wat ik interessant vind, is dat muziektherapie aanzienlijk is veranderd en sterk gebaseerd is op wetenschappelijke kennis. Dertig jaar geleden leek het bijna op psychodynamica, alsof je praattherapie doet met een patiënt, maar dan met een gitaar. Nu worden er klinische studies en experimenten met muziektherapie uitgevoerd.

V. Geef een voorbeeld van een situatie waarin muziektherapie werkt.

A. Ik was erg onder de indruk van wat sommige Finnen deden met een groep mensen met afasie. Omdat ze niet kunnen praten, leren ze hen zingen en zingen ze allemaal samen in een koor. Het is niet zo dat ze fantastisch zingen omdat ze ook stemproblemen hebben, maar als ze eenmaal beginnen te zingen, zijn ze blij. Die [oefening] helpt de motoriek van de stembanden te ontwikkelen, en ze kunnen iets beter articuleren. Maar ik denk dat de belangrijkste waarde die emotionele, psychologische waarde is.

V. Wat denk je, na 40 jaar onderzoek, dat de fundamentele rol van muziek voor mensen is? Om ons gelukkig te maken?

A. Het gaat verder dan alleen het verhogen van het geluksniveau. Het gaat dieper dan dat. Het is iets dat ons kan verenigen en een manier is om te communiceren en emoties te uiten.

V. Zijn er nog onopgeloste vragen die u zorgen baren?

A. De functie van bepaalde hersengebieden is relatief goed begrepen, of het nu gaat om de perceptuele, emotionele, motorische of geheugengebieden. Wat nu nog niet goed begrepen wordt, is hoe ze met elkaar interacteren, wat de verbindingen precies zijn en hoe ze zich ontwikkelen, en in hoeverre ze al genetisch bepaald zijn of kunnen veranderen door leren. Ik zou graag beter begrijpen hoe deze relaties werken, omdat er geen specifiek hersengebied is dat specifiek is gewijd aan muziek. Om terug te keren naar Cajals ideeën : het is een netwerk.