Oud-minister Bussemaker over vergrijzing: ‘Alle ouderen apart ergens zetten, dat kán helemaal niet. Een kwárt van alle Nederlanders!’

Migratie, bestaanszekerheid en wonen: ja, die thema’s krijgen volop aandacht in Den Haag. Maar let nou op, politici: vergrijzing is een „méga-thema”, zegt voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving Jet Bussemaker (64), tevens oud-minister en -staatssecretaris (PvdA). Over vijftien jaar is een kwart van de Nederlanders 65-plus: dit is geen ouderenvraagstuk, dit gaat de hele samenleving aan, schrijft het adviesorgaan (RVS) deze maandag in het rapport Het rimpeleffect.

De blik op de vergrijzing is te nauw?

„Zeker. De verantwoordelijkheid voor ouderenbeleid ligt nu vooral bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Het zorgdepartement. Terwijl: de verouderende samenleving gaat net zo goed over wonen, over werk, over hoe veertigers en vijftigers hun carrière moeten combineren met mantelzorg, over het wel of niet in stand houden van de bieb en de bushalte in dorpskernen. En dat oog voor samenhang mist in politiek en beleid. Neem dit adviesrapport van ons: in principe belandt dat bij de vaste Kamercommissie van VWS. Niet bij Sociale Zaken en Werkgelegenheid, niet bij Volkshuisvesting, niet bij Financiën. Nee: alléén de commissie van VWS behandelt het.”

Van de noodzaak van meer huizen voor ouderen lijkt de politiek wel doordrongen. Zie het plan voor 290 duizend woningen voor ouderen in 2030.

„Stel: die 290 duizend huizen staan er inderdaad straks – het is de vraag of dat lukt, maar oké. Punt is: wonen gaat over veel meer dan stenen. Het gaat ook om de leefomgeving. Om de voorzieningen eromheen. Het buurthuis, de dokter, winkels dichtbij. Anders sluit je die ouderen straks op in hun huizen en kunnen ze er nóg niet wonen tot op hoge leeftijd.”

Dat besef is er toch wel, bij overheden en gebiedsontwikkelaars?

„Er zijn veel goede voorbeelden van nieuwe woonconcepten waar ook ouderen zich kunnen thuisvoelen. En op de nabijheid van gezondheidscentra met onder één dak de huisarts en apotheek kunnen overheden nog behoorlijk goed sturen. Maar bij fijn thuis oud worden hoort ook: een bushalte in de buurt, een pinautomaat. Daarop sturen is lastiger ja, de politieke zeggenschap is beperkt. Maar je kunt daar natuurlijk wél het gesprek over voeren met commerciële partijen. Want er is óók een financiële prikkel, met zóveel ouderen.”

In krimpgebieden wonen relatief veel ouderen. Het is toch ijzeren economische logica dat pinautomaten en supermarkten en bushaltes daar verdwijnen?

„Zo bezien kwam er deze week bemoedigend nieuws uit Den Haag: het lijkt erop dat provincies in de toekomst niet meer gebonden zijn aan de commerciële aanbesteding van het openbaar vervoer en een eigen bedrijf mogen oprichten waarmee ze dunbevolkte gebieden kunnen blijven bedienen. Dát is de weg. Of kijk naar de Achterhoek, waar plannen worden gemaakt (door gemeenten, welzijnsorganisaties en andere partijen, red.) voor het ouderenbeleid van de toekomst. Ze willen ‘woonzorgzones’ maken in de steden en grote dorpen, waar ouderen vanuit de buitengebieden naartoe kunnen verhuizen. De thuiszorg bespaart dan enorm op reistijd: meer ouderen kunnen die zorg dan blijven krijgen.”

Alle ouderen apart ergens zetten, dat moet je niet willen en dat kán ook helemaal niet. Een kwárt van alle Nederlanders!

Die ouderen moeten dan wel wíllen verhuizen.

„Klopt, en misschien willen sommigen dat niet. Of niet meteen. Maar ook dan geldt: maak die dorpskernen aantrekkelijk – en niet alleen voor ouderen. Investeer in het buurthuis. Leg er een betaalde krant neer. Maak gebruik van het lokale vrijwilligersleven. Doe je dat goed, dat verlevendig je zo’n dorpskern voor iedereen. Meer zitplekken in het dorpshart, praktische looproutes naar de winkels: dat is ook fijn voor mensen met kinderen. Want alle ouderen apart ergens zetten, dat moet je niet willen en dat kán ook helemaal niet. Een kwárt van alle Nederlanders!”

U schrijft: de nauwe, verkokerde blik van nu leidt tot ‘botsend beleid’. Hoe?

„Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zegt: ga meer uren werken, burgers! En tegelijk wordt vanuit de zorghoek, vanuit VWS, aan mensen gevraagd steeds meer mantelzorgtaken op zich te nemen. Er is een overkoepelende visie nodig. Stap af van eenzijdige beleidsambities, dan ontstaan nieuwe denkrichtingen. Zoals fiscale voordelen voor mantelzorgers die als gevolg van hun inzet minder uren betaald kunnen werken. Stimuleer werkgevers om aan mantelzorgende werknemers een gratis boodschappendienst aan te bieden, dat bespaart tijd. Of bied mantelzorgers culturele activiteiten aan, ik denk nu bijvoorbeeld aan de zangworkshops in het Concertgebouw voor mensen met geheugenproblemen én hun mantelzorgers.”

U roept de politiek eigenlijk op tot een Grote Visie op de verouderende samenleving. Acht u de huidige politiek daartoe in staat?

„Ik wil met dit advies niet te veel in politiek vaarwater terechtkomen. Laat ik me hiertoe beperken: de formatie, straks na 29 oktober, kun je natuurlijk op een heel andere manier inrichten. Door thema’s leidend te maken en je niet blind te staren op: welk departement doet wat. En dat je ook in een regeerakkoord regelt dat bewindspersonen echt doorbraken kunnen forceren, door de muren van de ministeries heen.

„En tegelijk zeggen wij als raad tegen iedereen die het aangaat: wacht niet op de politiek. Wat dat betreft is maatschappelijke onderstroom hoopgevend want die staat bol van het initiatief. Vrijwilligers in Zeeland die samen een dorpswinkel in leven houden. Dorpsauto’s in de Betuwe, met vrijwillige chauffeurs, voor korte ritten naar de supermarkt. Buurthuizen gerund door vrijwilligers. En let op, hè: die vrijwilligers, dat kunnen jongeren zijn, maar zijn óók vaak ouderen. De neiging is ‘ouderen’ te zien als kwetsbaar, maar velen van hen zijn gezond en willen iets bijdragen, omdat ze het leuk vinden en betekenisvol. De overheid moet die initiatieven veel meer gaan omarmen.”