[Column] Brazilië en de constructie van een eeuwige 14 mei

Op 13 mei 1888 werd de Lei Áurea ondertekend. Maar het einde van de slavernij betekende niet dat er gelijkheid was. Op 14 mei werd het beleid om racisme in de samenleving in stand te houden al geformuleerd. Vrijheid was bedoeld als iets onzekers. Op de ochtend van 14 mei 1888 kopte de krant Gazeta de Notícias uit Rio de Janeiro: Brazilië Livre! Hieronder is de tekst van Wet 3353, goedgekeurd door Prinses Isabel, volledig weergegeven. Daarin werd de slavernij in Brazilië afgeschaft vanaf 13 mei 1888. Het was de Gouden Wet.

Ook op de voorpagina van de krant publiceerde José do Patrocinio, journalist en een van de grootste en belangrijkste abolitionisten van Brazilië, een enthousiast artikel, waarin hij op een gegeven moment schreef: "er zijn geen slaven meer: ​​iedereen is vrij, iedereen is gelijk; iedereen heeft een carrière voor zich waarin hij of zij zo ver kan komen als zijn of haar talenten toelaten."

Er was een belangrijke reden voor deze euforie: het gebied dat gedurende de 350 jaar van transatlantische slavenhandel de meeste tot slaaf gemaakte Afrikanen had opgevangen, was het laatste land in Noord- en Zuid-Amerika dat de slavernij afschafte.

De commotie was enorm en verspreidde zich over de hele republiek. En zoals het boek As festas da abolição no Rio de Janeiro (1888-1908) van historicus Renata Figueiredo Moraes ons laat zien, werd 13 mei jarenlang met veel pracht en praal gevierd. Het markeerde de officiële kalender van het land en de betekenis en betekenis ervan veranderde in de loop van de tijd.

Het einde van de slavernij betekende niet gelijkheid

De hoop op een leven in vrijheid en gelijkheid verliep echter niet zoals José do Patrocínio wenste. Hij heeft zelf een 14 mei meegemaakt die niet volledig werd vervuld: een van de belangrijkste namen in de abolitionistische strijd stierf in 1905 in armoede en werd vergeten door de autoriteiten van een Brazilië dat nog moest leren een republikeins leven te leiden. En het lijkt misschien voor de hand liggend, maar het is belangrijk om te zeggen: José do Patrocínio was een zwarte man.

Het feit is dat het einde van de slavernij niet betekende dat er vrijheid en gelijkheid voor iedereen zou zijn. Integendeel. Vanaf 14 mei ontvouwde zich een politieke uiting die, ondanks het feit dat er een deel van de politieke terminologie was gewijzigd, racisme nog steeds de modus operandi van de maatschappij was.

Aangezien de oprichting van de Republiek in 1889 werd gekenmerkt door de instemming van de voormalige slavenhouders die zich verraden voelden door het feit dat de keizerlijke regering een afschaffing had afgekondigd zonder dat daar enige vorm van compensatie tegenover stond.

Als de koninklijke familie hun belangen de rug zou toekeren, zouden ze hetzelfde doen: ze steunden niet alleen het succesvolle republikeinse project dat er al lange tijd naar streefde om van Brazilië een land met alleen maar blanke mensen te maken, maar ze stonden er ook aan het hoofd van.

Na 13 mei zette Brazilië in op een zwarte nederlaag

De verandering van 13 mei was niet meer dan een windvlaag. En ondanks de spanningen en politieke conflicten zagen we de opbouw van een republikeins Brazilië, waarvan de nationale staat en de elites een gelijkheid beloofden die nooit werd bereikt, en die de zwarte bevolking de verantwoordelijkheid gaf om hun eigen pad te volgen. Er werden strategieën bedacht om te voorkomen dat hun talenten hun levens zouden bepalen.

Wat we in feite zagen, was de opbouw van een land waarin talent en zwarte mensen niet samen konden gaan. Op een enkele uitzondering na zette Brazilië op 14 mei zwaar in op een zwarte nederlaag.

Vrijheid was bedoeld als iets onzekers. Om ervoor te zorgen dat dit het geval was, bestond het belangrijkste overheidsbeleid ter bevordering van een rechtvaardiger en egalitaire samenleving er lange tijd in om helemaal geen overheidsbeleid te voeren. Dat is natuurlijk nooit zo gezegd. Er ontstond een verkeerd idee, namelijk dat we een harmonieus gemengde natie vormden. Dat leek in zekere zin op de droom van Patrocínio. Maar zo is het nooit geweest, noch vóór, noch ná die 13e mei.

We zijn nog ver verwijderd van gelijkheid

Er zijn honderdzevenendertig jaar verstreken. Meer dan 5 generaties leven in een Brazilië zonder slavernij. En we zijn nog ver verwijderd van een realiteit waarin zwarte en witte mensen dezelfde kansen krijgen. We hoeven alleen maar naar de cijfers te kijken, vooral naar de cijfers die het slechtste beeld schetsen van wat we hebben: schooluitval, salarisverschillen tussen zwarte en witte mensen, toegang tot gezondheidszorg, de huidskleur van mensen die onder de armoedegrens leven of de cijfers over openbare veiligheid die elke dag opnieuw bevestigen dat jonge zwarte mensen vervangbaar zijn sinds het einde van de slavernij.

En het perverse van dit alles is dat de wortels van deze ongelijkheid allemaal "in de periode van de slavernij" liggen. Alsof de periode na de slavernij een soort gouden rozemarijn in de Braziliaanse geschiedenis was.

Slavernij was een schadelijke instelling die ruim 300 jaar aan Braziliaanse geschiedenis heeft gevormd. Maar de Republiek loste niets af, simpelweg omdat ze dat niet wilde.

Want stil racisme was een welkome erfenis, die ongelijkheden zou verzachten en ze een bleek gezicht van normaliteit zou geven. Er is dan ook geen enkele ophef over het feit dat door politieacties in São Paulo weer een jonge zwarte man is gedood, of dat in een van de steden met het hoogste aantal bloedbaden onder de zwarte en perifere bevolking, de gemeenteraad haar tijd en belastinggeld besteedt aan het debatteren over en goedkeuren van wetten over poppen.

Het einde van de slavernij moet zonder twijfel gevierd worden. Bovenal is het een kritische viering, die ons laat beseffen dat het abolitionisme onze eerste grote sociale beweging was, en dat deze beweging een zwarte en populaire hoofdrolspeler had. Maar we mogen niet vergeten dat we in een staat leven waar de belofte van 14 mei nog niet is nagekomen en waar een deel van Brazilië heeft geprobeerd de afschaffing van de slavernij om te zetten in een frustrerende wachttijd.

__________________________________

Ynaê Lopes dos Santos, met haar master en doctoraat in de sociale geschiedenis van de USP, is hoogleraar geschiedenis van Amerika aan de UFF. Zij is de auteur van de boeken Além da Senzala. Slavenhuisvestingsregelingen in Rio de Janeiro (Hucitec 2010), Geschiedenis van Afrika en Afro-afstammelingen in Brazilië (Pallas, 2017), Juliano Moreira: zwarte arts bij de oprichting van de psychiatrie in Brazilië (EDUFF, 2020) en Braziliaans racisme: een geschiedenis van de vorming van het land (Todavia, 2022). Hij is ook verantwoordelijk voor het Instagram-profiel @nossos_passos_vem_de_longe.

De tekst geeft de mening van de auteur weer en niet noodzakelijkerwijs die van DW.