Drie jaar oorlog in Oekraïne: Europese leiders in Kiev, Amerikanen afwezig

Oekraïne ontving maandag tientallen Europese leiders om drie jaar oorlog met Rusland te herdenken, terwijl Amerikaanse functionarissen afwezig waren. Dit markeert een nieuwe fase in de relatie tussen het Witte Huis en president Zelensky – wat overeenkomt met de poging om de relaties tussen Washington en Moskou te herstellen.

In de 'kater' van het feit dat hij door de president van de Verenigde Staten een 'niet-gekozen dictator' werd genoemd, ontving Volodymyr Zelensky tientallen persoonlijkheden. De 'aanwezigheidslijst' was, in een tijd waarin Europa haar volledige inzet voor Oekraïne waarborgt, indrukwekkend. Dertien leiders zouden persoonlijk aanwezig zijn: de Spaanse premier Pedro Sánchez, de Canadese premier Justin Trudeau, de Letse president Edgars Rinkēvičs, de Litouwse president Gitanas Nausėda en de Estse premier Kristen Michal, die kort na António Costa, voorzitter van de Europese Raad, en Ursula von der Leyen, voorzitter van de Commissie, arriveerde. Ook de Finse president Alexander Stubb, de Deense premier Mette Frederiksen, de Noorse premier Jonas Gahr Støre, de IJslandse premier Kristrún Frostadóttir en de Zweedse premier Ulf Kristersson waren in de Oekraïense hoofdstad aanwezig. Zelfs de voormalige Britse premier Boris Johnson 'dwong' zijn aanwezigheid af.

In een context waarin Zelensky weigerde een ontwerpovereenkomst met Washington te ondertekenen – dat de natuurlijke rijkdommen van Oekraïne in bezit wil nemen – nam Europa een nieuwe koffer met geld mee naar Kiev: 3,5 miljard euro (een deel van het hulpplan van 50 miljard) en er werden nieuwe sancties tegen Moskou afgekondigd.

De Europese Unie heeft vorige week besloten om nieuwe sancties tegen Rusland op te leggen, ondanks druk van Donald Trump om onderhandelingen te voeren over het lot van Oekraïne. Het besluit werd bewust zo gekozen dat het genomen werd aan de vooravond van de derde verjaardag van de Russische inval in Oekraïne. Het is het 16e pakket aan beperkingen sinds februari 2022. De nieuwe sancties introduceren een verbod op de invoer van Russisch primair aluminium, een idee dat in het verleden al is besproken, maar nooit is goedgekeurd vanwege de terughoudendheid van sommige lidstaten, die zich zorgen maken over de economische gevolgen van de maatregel voor hun binnenlandse markten. De EU had al een verbod ingesteld op bepaalde aluminiumproducten uit Rusland, zoals kabels, buizen en pijpen, hoewel deze slechts een fractie van de aankopen uitmaakten. Nu is het verbod uitgebreid naar primair aluminium, dat in de vorm van staven, platen en billets wordt verkocht en dat het grootste deel van de geïmporteerde waarde vertegenwoordigt, aldus dezelfde bron. Naast het ruwe metaal breidt het sanctiepakket de zwarte lijst uit met tankers die behoren tot de Russische 'schaduwvloot'. Deze vloot wordt door het Kremlin gebruikt om westerse beperkingen op de oliehandel te omzeilen en een inkomstenbron te behouden die cruciaal is voor de financiering van de oorlog tegen Oekraïne.

Groot-Brittannië heeft Moskou ook een nieuwe reeks sancties opgelegd, de grootste ooit, gericht op de 'spookvloot' en buitenlandse bedrijven die militaire onderdelen aan Rusland leveren, zei de Britse premier Keir Starmer maandag. “Later vandaag zal ik verdere maatregelen met de G7 bespreken. En ik ben er zeker van dat de groep meer risico's moet nemen, waaronder het beperken van de olieprijzen, het opleggen van sancties aan Russische oliegiganten en het aanpakken van banken die het ontduiken van sancties mogelijk maken', zei Starmer in een videotoespraak op de top in Kiev. Het nieuwe sanctiepakket bevat een lijst met 107 vermeldingen, waaronder bedrijven in Centraal-Azië, China, India en Turkije die goederen voor tweeërlei gebruik produceren en leveren aan het Russische leger. De lijst bevat ook 40 schepen uit de parallelle vloot die wordt gebruikt om sancties te ontwijken, 14 Russische oligarchen, financiële instellingen die de Russische oorlogsinspanningen steunen en de Noord-Koreaanse minister van Defensie No Kwang Chol (en andere Noord-Koreaanse generaals en hoge functionarissen). Starmer herinnerde eraan dat het Verenigd Koninkrijk bereid is Oekraïne in 2025 ongeveer vijf miljard euro aan militaire hulp te bieden, het grootste jaarlijkse bedrag sinds het begin van de oorlog.

Australië en Nieuw-Zeeland hebben ook extra sancties tegen Rusland aangekondigd.

Ondertussen zei de voorzitter van de Europese Raad vandaag in Kiev dat de Europese Unie bereid is “alles te doen wat nodig is voor haar veiligheid en Oekraïne te blijven steunen”, waarbij hij pleitte voor meer financiële en militaire steun. Costa, geciteerd door Lusa, verklaarde dat “de Europese Unie bereid is alles te doen wat nodig is voor haar veiligheid en om Oekraïne te blijven steunen. Daarom zal ik volgende week, op 6 maart, een buitengewone Europese Raad bijeenroepen om Oekraïne te steunen en de Europese defensie te versterken, in nauwe samenwerking met de Europese Commissie en voorzitter Ursula von der Leyen”. Tijdens zijn toespraak op de Internationale Top ter Ondersteuning van Oekraïne in Kiev, die de derde verjaardag van de Russische invasie markeert, verzekerde Costa dat de EU klaar is “om de financiële en militaire steun aan Oekraïne te vergroten en de toekomst van Oekraïne in de EU op te bouwen”. “Zonder Oekraïne en zonder de EU zullen er geen geloofwaardige en succesvolle onderhandelingen zijn, geen duurzame vrede. Alleen Oekraïne kan beslissen wanneer de omstandigheden goed zijn om deze onderhandelingen te starten", aldus de voorzitter van de Europese Raad vandaag.

“Dit jaar moet het jaar zijn van het begin van echte en blijvende vrede. Poetin zal ons deze vrede niet cadeau doen, en hij zal het ook niet in ruil voor iets anders geven. “We moeten vrede winnen door kracht, wijsheid en eenheid,” zei Zelensky. “In deze strijd om te overleven staat niet alleen het lot van Oekraïne op het spel. “Het is het lot van Europa”, schreef Ursula von der Leyen op sociale media, waarmee ze teruggreep op een retoriek die Europa al drie jaar lang volhoudt.

Volgens Oekraïense media bracht de grote delegatie een eerbetoon aan de Oekraïense soldaten die in de oorlog zijn omgekomen. Ze stonden in stilte voor een monument van vlaggen op het centrale plein van Kiev. Toen ze later bijeenkwamen voor gesprekken, klonken de luchtalarmen, maar er vonden geen raketaanvallen plaats. Volgens dezelfde bronnen zijn er duizenden Oekraïense burgers omgekomen en leven er meer dan zes miljoen mensen als vluchtelingen in het buitenland sinds Poetin het bevel gaf tot de invasie over land, over zee en door de lucht. De militaire verliezen zijn nu al catastrofaal, maar ze worden nog steeds zorgvuldig geheim gehouden. De schattingen van het westerse publiek op basis van inlichtingenrapporten lopen sterk uiteen, maar de meesten spreken van honderdduizenden doden en gewonden aan beide kanten van de loopgraven.

De nacht voor de viering lanceerde Rusland 185 drones boven Oekraïne, maar veroorzaakte geen noemenswaardige schade, meldde de Russische luchtmacht, geciteerd door lokale kranten. Kiev zei dat het de Russische raffinaderij in Rjazan had aangevallen. Daarmee zette het zijn campagne voort om vijandelijke infrastructuur die verband houdt met de olieproductie aan te vallen.

Ondertussen maakte Zelensky op de dag van de top bekend dat hij maandag tijdens de online G7-bijeenkomst met Donald Trump had gesproken. “We hebben net een gesprek gehad. “Het was een heel goed gesprek in het kader van de G7-bijeenkomst onder leiding van Canada”, zei Zelensky, terwijl hij Ottawa bedankte voor het organiseren van het gesprek. De Oekraïense president sprak de hoop uit dat de VS Oekraïne zal blijven steunen en benadrukte de noodzaak om de eenheid tussen Washington en de Europese bondgenoten te bewaren.

Na bijna een jaar waarin de oorlog in intensiteit afnam – en bijna uit de kranten verdween na het begin van het conflict tussen Israël en Palestina – veranderde de terugkeer van Donald Trump aan de macht alles. De kwestie wordt nu besproken via directe onderhandelingen tussen de Verenigde Staten en Rusland, waarbij zowel Oekraïne als alle Europese landen worden uitgesloten. Amerikaanse en Russische functionarissen voerden op 18 februari gesprekken in Saoedi-Arabië, met een vervolgbijeenkomst gepland voor 25 februari. Moskou ontkende echter dat deze zou plaatsvinden, wat duidelijk bewijs leverde dat Trump zijn agenda niet aan Poetin kan opleggen.

Er kwam geen formeel vredesvoorstel uit de bijeenkomst in Riyad, maar het is zeker dat Trumps retoriek ten opzichte van Oekraïne en met name Zelensky vanaf dat moment radicaal veranderde. Tot grote verbazing van de rest van de wereld werd Oekraïne verantwoordelijk gesteld voor het begin van de Russische invasie en werd de president al snel 'wegwerpbaar', vooral omdat hij een 'niet-gekozen dictator' is en het Oekraïense volk niet kan vertegenwoordigen, aldus Trump. JD Vance, de vice-president, zei op zijn beurt dat Zelensky “ondankbaar” is omdat hij de vriendelijkheid van het Witte Huis niet erkent.

Het was wellicht deze vriendelijkheid die de regering van het Witte Huis ertoe bracht om Zelensky onder druk te zetten om de minerale rijkdommen van het land af te staan, waardoor het risico bestond dat de bodem aan Rusland en de ondergrond aan de Verenigde Staten zou worden verloren. Het oorspronkelijke Amerikaanse voorstel beoogde een aandeel van 50% in de natuurlijke hulpbronnen van Oekraïne, waaronder essentiële mineralen, olie en gas, evenals belangen in havens en andere belangrijke infrastructuur via een gezamenlijk investeringsfonds. Het voorstel bevatte echter geen enkele maatregel die het Oekraïense grondgebied zou beveiligen. Trump riep ook op tot terugkeer van Rusland in de G7. Hij stelde dat de uitsluiting van Moskou in 2014, na de annexatie van de Krim, "een vergissing" was.

Hoe dan ook, en volgens de Oekraïense pers, bevinden de onderhandelingen tussen de VS en Oekraïne over het gebruik van natuurlijke hulpbronnen zich in “de laatste fase”, aangezien “bijna alle belangrijke details zijn afgerond”, zei de vicepremier voor Europese en Euro-Atlantische Integratie en minister van Justitie, Olha Stefanishyna, deze maandag. "We zijn vastbesloten om dit snel af te ronden om over te gaan tot ondertekening", zei Stefanishyna, en hoewel ze de onderhandelingen prees als "constructief", gaf ze geen details over de beraadslagingen of de inhoud van de overeenkomst. "We hopen dat de leiders van de VS en Oekraïne de overeenkomst zo snel mogelijk in Washington ondertekenen om onze toewijding voor de komende decennia te tonen", aldus Stefanishyna.

We hebben inmiddels drie jaar oorlog achter de rug, waarin Kiev steeds fellere eisen stelt en Europa moeite heeft om deze eisen volledig te accepteren. De soapserie rond de raketten en gevechtsvoertuigen (de beroemde Leopard) waar Zelensky om vroeg, maar die Europa niet wilde leveren, duurde enkele maanden, tot wanhoop van Kiev. Voor waarnemers – en een herhaling van een vorm van actie die altijd meer reactief dan proactief is – moesten de Europeanen geconfronteerd worden met de verandering in het Noord-Amerikaanse bestuur om eindelijk een toewijding en eenheid te tonen die ze nooit eerder hadden bereikt.

Ook als belangrijk moment blijft de overeenkomst over de mogelijkheid om Oekraïense granen te exporteren, het zogenaamde Zwarte Zee-akkoord, achterwege. Deze overeenkomst werd in eerste instantie bemiddeld door Turkije – een NAVO-land dat inmiddels zijn positie als bevoorrechte gesprekspartner tussen de twee strijdende partijen is kwijtgeraakt – en vervolgens door de VN.

Ook de organisatie onder leiding van António Guterres had het moeilijk vanwege de invasie. Guterres werd ervan beschuldigd te laat op de invasie te hebben gereageerd en niet alles te hebben gedaan om er een einde aan te maken. De geschiedenis zal zich herinneren dat hij eerst Vladimir Poetin ontmoette en pas daarna Zelensky – maar de secretaris-generaal moest rekening houden met het feit dat Rusland een van de vijf landen in de VN-Veiligheidsraad was, wat niet onbelangrijk was.

Ook bij de VN onthielden de Verenigde Staten zich maandag (zoals ze al hadden aangekondigd) van stemming over een resolutie die was opgesteld ter herdenking van de derde verjaardag van de invasie, nadat de Algemene Vergadering had ingestemd met het toevoegen van taal ter ondersteuning van Kiev aan de tekst van Washington. De stemming werd gezien als een overwinning voor Europese landen die zich zorgen maakten over de toenadering van de VS door Donald Trump tot Rusland in de onderhandelingen om de oorlog te beëindigen. Het oorspronkelijke Amerikaanse ontwerp bevatte drie paragrafen: het betreuren van het verlies van mensenlevens tijdens het ‘Russisch-Oekraïense conflict’, het herhalen van het feit dat het primaire doel van de VN is om de internationale vrede en veiligheid te handhaven en geschillen vreedzaam op te lossen, en het oproepen tot een snel einde van het conflict en een duurzame vrede. De Europese amendementen voegden echter verwijzingen toe naar de grootschalige Russische invasie van Oekraïne en de noodzaak van een rechtvaardige, duurzame en alomvattende vrede in overeenstemming met het oprichtingshandvest van de VN. Ook werd de steun van de organisatie voor de soevereiniteit, onafhankelijkheid, eenheid en territoriale integriteit van Oekraïne bevestigd. “Verschillende resoluties hebben geëist dat Rusland zijn troepen uit Oekraïne terugtrekt. “Deze resoluties hebben de oorlog niet kunnen stoppen”, zei de waarnemend Amerikaanse ambassadeur Dorothy Shea (gekozen door Trump) vóór de stemming door de Amerikaanse pers. “Wat we nodig hebben is een resolutie die de toewijding van alle VN-lidstaten aan het bereiken van een blijvend einde aan de oorlog markeert.”