De ‘verticale bossen’ die steden transformeren

In 2007 was de Italiaanse architect Stefano Boeri getuige van de hectische bouw van een stad in de woestijn van Dubai in de Verenigde Arabische Emiraten.

De plek werd gedomineerd door wolkenkrabbers die bedekt waren met glas, keramiek en metaal, wat energieverspilling was.

Deze materialen "weerkaatsen het zonlicht en genereren warmte in de lucht en vooral in de stedelijke bodem, waar voetgangers lopen", vertelt hij aan de BBC.

Vijfduizend kilometer verderop was Boeri net begonnen met de bouw van zijn nieuwe project: twee zeer hoge gebouwen in een verpauperde wijk ten noorden van Milaan, Italië.

"Opeens kreeg ik het idee om twee biologische torens te maken... niet bedekt met glas, maar met bladeren," herinnert hij zich.

Zijn project zou fauna en flora uitnodigen om die industriële woestijn te bewonen en de binnen- en buitenlucht te koelen. Er ontstond een nieuw en radicaal architectonisch prototype, dat "de levende natuur integreert als een onderdeel van het project", aldus hem.

Het verrassende resultaat was het eerste verticale bos ter wereld.

Het project heeft 10 jaar geduurd en heeft talrijke prijzen gewonnen.

Hun planten, verzorgd door "vliegende tuiniers", hebben de zijkanten van gebouwen overgenomen. Ze verlagen de temperatuur met wel 3 °C, doordat het blad waterdamp afgeeft en zonlicht filtert.

Ter ere van het jubileum heeft Stefano Boeri Architetti een nieuw boek gepubliceerd, getiteld Bosco Verticale: Morphology of a Vertical Forest.

Het boek bevat essays van deskundigen die de kruising van natuur en architectuur onderzoeken, evenals foto's van architectuurfotograaf Iwan Baan.

Het boek beschrijft de ontwikkeling van het project en de principes die erin zijn verwerkt.

Voor uitgever Rizzoli, verantwoordelijk voor de publicatie, is het werk "een ode aan een architectonisch werk dat symbool is geworden voor een hernieuwde collectieve gevoeligheid ten aanzien van de zorg voor het milieu en de plantenwereld".

Huisvesting voor mensen en vogels

In het boek wordt de gebruikelijke architectonische hiërarchie omgedraaid en wordt het verticale bos beschreven als "een thuis voor bomen en vogels, dat ook onderdak biedt aan mensen."

Het werk is gebaseerd op teksten en filosofieën die haar beïnvloed hebben, zoals het boek The Secret Life of Trees uit 2006.

De tekst is geschreven door de Britse bioloog Colin Tudge en legt uit welke fundamentele rol bomen spelen in ons leven. Ze slaan koolstof op, produceren glucose en zorgen voor schaduw.

Bosco Verticale noemt ook de Britse etholoog Jane Goodall. Zij waarschuwt dat naarmate de wereldbevolking toeneemt, "het van groot belang is dat deze groei gepaard gaat met nieuwe prikkels om de natuur in bestaande steden en bij de planning van nieuwe gemeenten te integreren."

Sinds de opening van het Vertical Forest in Milaan is er een golf van groene, plantenrijke gebouwen op gang gekomen die de natuur weer in onze steden brengt – van Dubai in de VAE tot Denver in de Verenigde Staten; en van Antwerpen in België tot Arlington in de Amerikaanse staat Virginia.

En later dit jaar wordt in Caïro, Egypte, het eerste verticale bos van Afrika geopend.

Als reactie op critici die twijfelden aan de economische levensvatbaarheid van het concept, werd in 2021 in Eindhoven het Trudo Vertical Forest geopend: een sociaal huisvestingsproject met een maximale huur van 600 euro (ongeveer R$ 3.830) per maand.

Gevoel van verbondenheid

In Montpellier, in het zuiden van Frankrijk, zal een derde van de Secret Gardens worden gereserveerd voor betaalbare woningen.

Dit is een commercieel herbebossingsproject, ontworpen door Vincent Callebaut Architectures, gevestigd in de Franse hoofdstad Parijs. De opening wordt later dit jaar verwacht.

Door maatregelen zoals groene daken en waterrecycling te integreren, bestrijden de Secret Gardens ook "de klimaatcrisis door de verbinding tussen mens en natuur te herstellen", vertelt Vincent Callebaut aan de BBC.

"Door bewoners om te vormen tot stadstuiniers en gevels tot koolstofputten, laat dit gebouw zien dat ecologie geen beperking is, maar een levensfilosofie", legt hij uit.

De kracht waarmee deze buitengewone bouwwerken het leven en de gevoelens van mensen kunnen veranderen, is fundamenteel voor hun ontwerp.

Een van de nieuwste projecten van Vincent Callebaut Architectures is de Rainbow Tree in Cebu, Filipijnen. Het project is geïnspireerd op de psychedelische kleuren van de schors van de regenboogeucalyptusboom, die oorspronkelijk uit deze regio komt.

De "boom" vereist de medewerking van de bewoners in elk van de 300 appartementen om de weelderige flora te behouden. Dit alles, gecombineerd met gedeelde kassen en stedelijke bijenkorven, draagt ​​volgens Callebaut bij aan "het stimuleren van sociale banden", waardoor een gevoel van gemeenschap en verbondenheid ontstaat.

Recent onderzoek bevestigt het idee dat biofiele ontwerpen (gebaseerd op de aangeboren verbinding tussen mens en natuur) een positief effect kunnen hebben op ons welzijn.

Uit onderzoek van de Universiteit van Wageningen in Nederland blijkt dat planten op de werkplek niet alleen de werkplek aantrekkelijker maken, maar ook de tevredenheid van werknemers verhogen.

Professionals merkten ook op dat planten de luchtkwaliteit verbeteren en dat ze minder gezondheidsproblemen rapporteren.

In Wales werd gedurende 10 jaar gekeken naar de incidentie van angst en depressie in 2,3 miljoen medische dossiers.

Uit het onderzoek bleek dat meer groen in de buurt leidde tot 40% minder angst en depressie dan mensen die in gebieden met minder groen woonden.

Mensen in armere gebieden profiteerden van de grotere voordelen: toegang tot groene ruimtes en water zorgde ervoor dat het risico op angst en depressie met 10% afnam, vergeleken met 6% in rijkere gebieden.

Het is dan ook geen verrassing dat nieuwe ziekenhuizen biofiele concepten omarmen.

Hospiwood 21 in La Louvière, België, is een ander project van Callebaut.

Volgens de architect is het gebouw voorzien van therapeutische verticale bossen, waarbij planten worden gebruikt om stress bij patiënten te verminderen en herstel te bevorderen. Het omvat een ontspannend biofiel interieur vol cascadeplanten.

In Italië krijgt het nieuwe Policlinico-ziekenhuis in Milaan, ontworpen door Stefano Boeri, een groen dak dat meer dan 7.000 vierkante meter beslaat.

Voor Boeri is biofilie een onderdeel van de hervorming van zorginstellingen.

Het "opent een nieuw perspectief op revalidatie. Het gaat verder dan het traditionele concept van een gebouw dat bedoeld is voor de eenvoudige langdurige verzorging van patiënten. Het wordt een echte ruimte voor interactie en welzijn, in nauw contact met de natuur."

De groene aspecten van biophilic design worden inderdaad toegepast in een grote verscheidenheid aan gebouwen.

Jewel Changi Airport in Singapore is een winkel- en recreatiecomplex van 10 verdiepingen.

Sinds 2019 is het park open voor passagiers en bezoekers. Het beschikt over weelderige binnenbossen met 1.400 bomen en de hoogste overdekte waterval ter wereld, met een hoogte van 40 meter.

In de Nederlandse hoofdstad Amsterdam bevindt zich het in 2018 geopende Jakarta Hotel, met een duurzaam interieur van bamboe en een tropische tuin in het centrale atrium.

Het wordt bewaterd door regenwater van het dak en bereikt snel het 30 meter hoge plafond.

Op een uurtje afstand, in Rotterdam, bevindt zich op bijna 40 meter boven het maaiveld een groen dak ter ere van Het Depot, een publiek toegankelijk depot waar de enorme kunstcollectie van Museum Boijmans van Beuningen is ondergebracht. Het dak heeft de vorm van een reusachtige spiegelende ketel.

Wolkenkrabberbossen kunnen niet alleen een positief effect hebben op onze stemming, maar ze kunnen ook een belangrijke rol spelen in de strijd tegen klimaatverandering.

Het Tao Zhu Yin Yuan-gebouw in Taipei, Taiwan, is een ander project van Vincent Callebaut: een 21 verdiepingen tellende toren in de vorm van een dubbele DNA-helix, die naar verwachting in 2024 wordt geopend.

De 23.000 planten absorberen jaarlijks zo'n 130 ton koolstofdioxide (CO2). En het verkoelende effect van de gevel vermindert de behoefte aan airconditioning met 30%.

Het gebouw is voorzien van draaibare balkons om maximaal van het zonlicht te profiteren en de centrale ventilatieschoorstenen weerspiegelen Callebauts interesse in biomimicry: het nabootsen van natuurlijke systemen om oplossingen te bieden voor menselijke problemen.

Schoorstenen werken als longen. Ze zuigen lucht aan de basis aan en zuiveren die, om die vervolgens aan de bovenkant weer uit te stoten.

Verticale bossen zijn veel hoger dan breed en zorgen er bovendien voor dat de bodem minder wordt afgedekt. ​​Zo komt er ruimte vrij voor de natuur en wordt het risico op overstromingen verminderd.

"Mijn projecten belichamen de visie dat steden niet langer een probleem zijn voor het klimaat, maar juist levende oplossingen", aldus Callebaut.

De natuur is allesbehalve een 'obstakel of een decoratie', maar vormt het leidende principe van het project.

De gebouwen dienen nu als "bewoonde bomen", zegt hij, "die koolstofdioxide absorberen, energie produceren en de biodiversiteit beschermen".

Biofiele gebouwen helpen bij het bestrijden van twee ernstige crises van onze tijd: de opwarming van de aarde en de afnemende geestelijke gezondheid. Ze worden nu al beschouwd als onderdeel van volledig herbeboste steden.

In Liuzhou, in de Chinese provincie Guangxi (een van de regio's ter wereld die het zwaarst getroffen zijn door smog — rookvervuilde mist) ligt Forest City, een futuristisch project van Stefano Boeri.

Het zal ongeveer 30.000 bewoners huisvesten en volledig in zijn eigen energie voorzien. Het project is goedgekeurd en de bouw ervan is in volle gang.

De Smart Forest City in Cancún, Mexico, wil voertuigen met verbrandingsmotor verbieden. Het is een ander project van dezelfde architect, waarvoor nog een vergunning moet worden aangevraagd om met de bouw te beginnen.

In Milaan staat het gebouw waar het allemaal mee begon, met de zonnepanelen op het dak. Het lijkt ongetwijfeld op een boom die zonne-energie ontvangt en water uit de grond haalt.

"De natuur is niet iets dat in een onheuglijk verleden bestaat", aldus schrijver en filosoof Emanuele Coccia in het boek. "Het is en zal altijd onze technologische toekomst zijn."

Voor Boeri zijn de twee verticale bossen die hij in Milaan creëerde niet zomaar gebouwen, maar "een politiek manifest" met "een eenvoudige en populaire boodschap: de levende natuur moet terugkeren om de voor de mens ontworpen ruimtes te bewonen. Niet meer en niet minder."

Het boek Bosco Verticale: Morphology of a Vertical Forest werd geredigeerd door Stefano Boeri Architetti en uitgegeven door Rizzoli.

Lees de originele versie van dit rapport (in het Engels) op de website van BBC Culture .