Hoe de VS erin slaagde de epidemie van sterfgevallen door fentanyl terug te dringen.

Kayla gebruikte voor het eerst fentanyl toen ze 18 was. De toen nog problematische jonge vrouw woont in de Amerikaanse staat North Carolina.

"Ik voelde me echt fantastisch", herinnert ze zich. "De stemmen in mijn hoofd vielen volledig weg. Ik raakte er meteen verslaafd aan."

De kleine blauwe pilletjes die Kayla's verslaving veroorzaakten, werden waarschijnlijk in Mexico geproduceerd en over de grens naar de Verenigde Staten gesmokkeld. Het is deze dodelijke handel die de Amerikaanse president Donald Trump probeert te stoppen.

Maar drugskartels bestaan ​​niet uit apothekers. Kayla wist nooit hoeveel fentanyl er in de pillen zat die ze vroeger slikte.

Zouden ze genoeg van de synthetische opioïde hebben om haar te doden?

"Het is beangstigend om erover na te denken", zegt Kayla, terwijl ze zich voorstelt hoe ze elk moment een overdosis had kunnen nemen en sterven.

In 2023 waren er in de Verenigde Staten ruim 110.000 drugsgerelateerde sterfgevallen.

Destijds leek de opmars van fentanyl (50 keer sterker dan heroïne) onstuitbaar, totdat er een verrassende verandering plaatsvond.

In 2024 daalde het aantal sterfgevallen door overdoses in de Verenigde Staten met ongeveer 25%. Dit betekent bijna 30.000 minder sterfgevallen, oftewel tientallen geredde levens per dag.

En North Carolina, waar Kayla woont, loopt voorop in deze trend.

Waarom deze plotselinge daling?

Een van de redenen voor de daling is de inzet om de door drugs veroorzaakte schade te verminderen.

Om dit te bereiken, is het noodzakelijk om beleid te bevorderen dat prioriteit geeft aan de gezondheid en het welzijn van gebruikers, in plaats van deze personen te criminaliseren. Het is essentieel om te erkennen dat drugsgebruik in het tijdperk van fentanyl vaak leidt tot de dood door een overdosis.

In Kayla's staat, North Carolina, is het aantal sterfgevallen door overdoses met 35% gedaald. De strategie voor schadebeperking is daar goed ontwikkeld.

Kayla is gestopt met het gebruik van illegale drugs. Ze maakt deel uit van een innovatief programma voor rechtsbijstand, LEAD, in de stad Fayetteville, in het noorden van de staat.

Dit programma is een samenwerking tussen de stadspolitie en de Harm Reduction Coalition van North Carolina. Ze werken samen om drugsgebruikers weg te houden van criminaliteit en hen te begeleiden naar herstel.

"Als we iemand in een supermarkt zien stelen, controleren we zijn of haar strafblad", legt luitenant Jamaal Littlejohn uit. "We komen vaak tot de conclusie dat de misdaden die ze plegen, hun verslaving lijken te financieren."

Dit zou hen in aanmerking kunnen laten komen voor het LEAD-programma. In dit programma krijgen mensen ondersteuning om hun verslaving te overwinnen en veilig een woning en baan te vinden.

Voorstanders van het LEAD-programma beweren dat het niet gaat om het goedpraten van criminaliteit. Drugshandelaren blijven in Fayetteville gevangen zitten.

"Maar als we mensen de zorg kunnen bieden die ze nodig hebben, hebben de politie en justitie meer tijd om grotere misdrijven aan te pakken", betoogt luitenant Littlejohn. Hij was getuige van de strijd van zijn eigen zus tegen drugsmisbruik.

Kayla heeft een lange weg afgelegd. Tegenwoordig is ze een heel eind verwijderd van de tijd dat ze prostitutie gebruikte om haar fentanylverslaving te bekostigen.

Dankzij het LEAD-programma werd haar strafblad gewist. Ze is onlangs afgestudeerd als verpleegassistent en werkt nu in een studentenhuis.

"Het is het beste wat me ooit is overkomen", zegt ze. "Ik ben nog nooit zo lang clean geweest."

De behandeling was cruciaal voor Kayla's herstel. Ze gebruikte ongeveer een jaar methadon toen ze haar verhaal aan de BBC vertelde.

"Methadon voorkomt dat ik terugval", gelooft ze.

Methadon en buprenorfine zijn medicijnen die gebruikt worden voor de behandeling van opioïdenverslaving. Ze verminderen de hunkering naar de drug en bestrijden de ontwenningsverschijnselen.

In de Verenigde Staten wordt deze behandeling gebruikt om het aantal sterfgevallen door overdosering terug te dringen.

In North Carolina was het revolutionair. In 2024 schreven meer dan 30.000 mensen zich in voor een behandelprogramma, en in 2025 stegen de aantallen nog verder.

Om negen uur in de ochtend staan ​​er twee of drie mensen te wachten bij de receptie van een van de Morse-klinieken in de hoofdstad van de staat, Raleigh.

"De drukste tijd is van 5.30 tot 7.00 uur 's ochtends, dus vóór werktijd", zegt psychiater Eric Morse, gespecialiseerd in verslaving. Hij beheert negen klinieken die medicatieondersteunde behandeling bieden in North Carolina.

"De meeste van onze patiënten werken", zegt hij. "Zodra ze nuchter zijn, komen ze elke dag op tijd op hun werk."

De kliniek heeft een onberispelijk managementsysteem. Na registratie gaan patiënten naar de receptie, waar ze hun recept ontvangen. Ze zijn binnen enkele minuten binnen en buiten.

Patiënten ondergaan willekeurige drugstesten om illegale verdovende middelen op te sporen.

Morse stelt dat ongeveer de helft van zijn patiënten nog steeds positief test op opioïden die ze op straat hebben gekocht. Hij beschouwt dit resultaat echter niet als een tegenvaller.

"Misschien gebruiken ze het één keer per week, terwijl ze het vroeger drie keer per dag gebruikten... Ze spelen nog steeds Russisch roulette met fentanyl, maar ze hebben een deel van de kogels uit het wapen verwijderd, waardoor de overlevingskans aanzienlijk is toegenomen."

Dit proces staat bekend als schadebeperking.

Patiënten die positief testen op drugs, krijgen daarom niet direct uit het behandelprogramma gezet, maar krijgen meer ondersteuning en begeleiding.

Morse stelt dat 80% tot 90% van hen volledig zal stoppen met het gebruik van illegale drugs. En velen zullen na verloop van tijd ook geleidelijk hun medicijndosering verlagen.

Maar niet iedereen gelooft dat dit de juiste aanpak is.

Republikein Mark Pless is lid van het Huis van Afgevaardigden van North Carolina. Hij werkte als fulltime ambulancemedewerker en is van mening dat drugsgebruik begint met een beslissing.

Pless gelooft niet in schadebeperking. Hij is met name tegen de behandeling van opioïdenverslaving met medicijnen zoals methadon of buprenorfine.

"Je vervangt het ene verslavende product door het andere", beweert hij.

"Als je het nodig hebt om clean te blijven, ben je nog steeds verslaafd. We moeten manieren vinden om mensen te helpen beter te worden. We kunnen ze niet voor altijd verslaafd houden aan drugs."

Pless is voorstander van abstinentietrainingsprogramma's, waarbij drugsgebruikers abrupt stoppen met hun gebruik. Maar veel zorgprofessionals in North Carolina hebben twijfels over deze methode.

"Ik geloof dat er verschillende wegen naar herstel zijn", betoogt Morse. "Ik sluit onthoudingsgerichte therapie niet uit, tenzij het medisch bewijs wordt geanalyseerd."

Morse citeert een onderzoek uit 2023 van de Yale University in de Verenigde Staten, waarin het risico op overlijden voor opioïdengebruikers in een behandelprogramma werd geanalyseerd in vergelijking met niet-deelnemers.

Uit het onderzoek bleek dat mensen die een ontwenningskuur ondergingen evenveel kans, of zelfs meer kans, hadden om te overlijden aan een overdosis dan mensen die geen behandeling kregen en doorgingen met het gebruiken van vrij verkrijgbare opioïden, zoals fentanyl.

Naloxon

Naast de behandelingen is er nog een ander medicijn dat helpt de ernst van de crisis te verminderen.

Naloxon is gemakkelijk verkrijgbaar. In de vorm van een neusspray keert het de effecten van een opioïdenoverdosis om, waardoor mensen weer kunnen ademen.

In North Carolina werden in 2024 meer dan 16.000 doses naloxon toegediend. Dit betekent dat er potentieel 16.000 levens gered konden worden, alleen al door de gemelde omkeringen van overdoses.

"Dit is het dichtste dat we ons kunnen voorstellen bij een wondermiddel", zegt drugswetenschapper Nabarun Dasgupta van de Universiteit van North Carolina.

Veel gebruikers van verdovende middelen, zoals cocaïne, methamfetamine en heroïne, willen er zeker van zijn dat de stoffen die zij gebruiken hen niet zullen doden.

Sommige mensen gebruiken teststrips om fentanyl te detecteren, omdat ze weten dat dit medicijn in verband wordt gebracht met veel sterfgevallen door overdoses. Maar deze strips identificeren niet alle potentieel schadelijke stoffen.

Dasgupta runt een nationaal laboratorium voor drugsanalyse. Gebruikers sturen een klein deel van hun voorraad drugs via lokale non-profitorganisaties.

"We hebben de afgelopen drie jaar ongeveer 14.000 monsters uit 43 staten geanalyseerd", meldt hij.

Generatiewisseling

Het analyseren van medicijnen om mogelijk gevaarlijke toevoegingen te detecteren, is een ander hulpmiddel om schade te beperken.

Dasgupta denkt dat een andere reden voor de daling van het aantal sterfgevallen door overdoses in de Verenigde Staten is dat jongeren opioïden zoals fentanyl mijden.

"We zien een demografische verschuiving", zei hij. "Jongeren van Generatie Z [geboren tussen 1995 en 2010] sterven veel minder vaak aan een overdosis dan de generatie van hun ouders of grootouders op dezelfde leeftijd."

Dasgupta is niet helemaal verbaasd dat twintigers opioïden mijden. Vier op de tien Amerikaanse volwassenen kennen immers wel iemand die aan een overdosis is overleden.

Het was deze epidemie van sterfgevallen, die in de jaren negentig begon met voorgeschreven opioïden, die de voormalige procureur-generaal van North Carolina, Josh Stein, nu gouverneur van de staat, ertoe aanzette actie te ondernemen tegen de machtige bedrijven die profiteren van de sinistere spiraal van verslaving onder zoveel Amerikaanse burgers.

Stein belde zijn collega's in andere staten en speelde een belangrijke rol in de coördinatie van juridische stappen tegen fabrikanten, distributeurs en verkopers van opioïden.

"Er was een Republikeinse procureur-generaal in Tennessee, en ik ben een Democraat uit North Carolina... maar we zorgden allemaal voor de mensen en waren bereid om voor hen te vechten," herinnert Stein zich.

Na jaren van intensieve onderhandelingen werd een overeenkomst bereikt over opioïden, met een totale waarde van ongeveer 60 miljard Amerikaanse dollars (ongeveer 323 miljard R$).

De grote bedrijven stemden ermee in dit bedrag aan de Amerikaanse staten te betalen, dat gebruikt zal worden om "de opioïdenepidemie terug te dringen". Het deel dat met North Carolina wordt gedeeld, bedraagt ​​in totaal ongeveer 1,5 miljard Amerikaanse dollar (ongeveer 8,1 miljard R$).

"We moeten het geld op vier manieren investeren: drugspreventie, behandeling, herstel en schadebeperking", legt Stein uit. "Ik geloof dat het een transformatieve werking zal hebben."

De financiering door de federale overheid is echter onzeker. Bezuinigingen op het Medicaid-programma, opgenomen in de "Big, Beautiful Bill" van president Trump, zouden een grote impact op de sector kunnen hebben.

Bij de Morse Clinics in Raleigh is 70% van de patiënten afhankelijk van Medicaid. Als ze hun zorgverzekering verliezen, kunnen ze hun behandeling onderbreken en kwetsbaarder worden voor een overdosis.

Statistieken over sterfgevallen als gevolg van drugsgebruik in North Carolina lijken optimistisch, maar er sterven nog steeds duizenden mensen en de zwarte, inheemse en niet-blanke bevolking van de staat ervaart niet dezelfde daling.

Bovendien kampen andere Amerikaanse staten, zoals Nevada en Arizona, met een aanhoudend tragere daling van het aantal dodelijke overdoses.

Niemand geeft op, en Kayla al helemaal niet.

Ze heeft drie lange jaren onder invloed van fentanyl geleefd en heeft nooit een overdosis genomen, maar ze moest wel haar vrienden redden.

Kayla's ouders wisten niet wat ze met haar aan moesten. "Op een bepaalde manier hebben ze me opgegeven. Ze dachten dat ik dood zou gaan," zegt ze.

Kayla is dankbaar voor de bijdrage van Charlton Roberson, de mentor die haar hielp bij haar herstel.

Zijn doel is nu om zijn methadongebruik geleidelijk af te bouwen en te stoppen met medicijnen en drugs. Hij wil ook in een ziekenhuis gaan werken.

"Ik voel me levendiger dan toen ik fentanyl gebruikte", zegt ze.

Luister via deze link naar deze aflevering van het BBC World Service-radioprogramma The Documentary (in het Engels), dat de inspiratie vormde voor dit rapport .