Rio de Janeiro: Controversiële mega-operatie oogstte steun onder de bevolking.

Noot voor de Portugese lezer: Dit artikel analyseert een politieoperatie die in oktober 2025 plaatsvond in de Braziliaanse stad Rio de Janeiro. Rio de Janeiro is de op één na grootste stad van Brazilië, met ongeveer 6 miljoen inwoners. De stad is internationaal bekend, maar kampt ook met ernstige problemen op het gebied van de openbare veiligheid. De genoemde "favela's" zijn informele woonwijken waar miljoenen Brazilianen wonen, vaak onder controle van gewapende criminele organisaties.

Toen de Braziliaanse staat besloot de controle terug te krijgen over gebieden die gedomineerd werden door de georganiseerde misdaad.

Operatie Containment, uitgevoerd op 28 oktober 2025 in de favela's Alemão en Penha in Rio de Janeiro, Brazilië, vormt een beslissende mijlpaal in het Braziliaanse openbare veiligheidsbeleid. Ter context voor Portugese lezers: Rio de Janeiro, de voormalige hoofdstad van Brazilië, kampt al decennia met de territoriale overheersing van criminele groeperingen in gebieden die bekend staan ​​als favela's – informele woonwijken waar een aanzienlijk deel van de bevolking woont.

Met 121 doden als gevolg van de politieactie – 117 personen geïdentificeerd als verdachte criminelen en, helaas, 4 veiligheidsagenten (militairen en burgers) gedood in gevechten – werd de actie de grootste politieactie in de Braziliaanse geschiedenis qua gewapende confrontaties. Officiële gegevens laten echter brede steun onder de bevolking zien, vooral onder de inwoners van de getroffen gemeenschappen zelf.

Publieke steun: gegevens van onderzoeksinstellingen

Gegevens van Braziliaanse onderzoeksinstituten tonen brede steun voor de operatie. Volgens een enquête van het instituut AtlasIntel, uitgevoerd tussen 29 en 30 oktober 2025, met behulp van wetenschappelijke methodologie en een foutmarge van 3 procentpunten, gaf 87,6% van de inwoners van de favela's in Rio de Janeiro aan dat ze de politieactie goedkeurden.

Ter vergelijking: favela's zijn stedelijke gemeenschappen in Brazilië waar miljoenen burgers wonen. Vaak staan ​​ze onder de feitelijke controle van gewapende criminele organisaties die hun eigen regels opleggen, die parallel lopen aan de rechtsstaat.

Volgens dezelfde enquête steunde 62,2% van de bevolking van Rio de Janeiro (een metropool met ongeveer 6 miljoen inwoners) de operatie, terwijl 34,2% zich afkeurde. Op nationaal niveau in Brazilië keurde 55,2% van de ondervraagden de actie goed. Belangrijk is dat 52,5% van de ondervraagde Brazilianen het door de veiligheidstroepen gebruikte geweldsniveau als adequaat beschouwde.

Profiel van de overledene volgens officiële gegevens van de Braziliaanse overheid.

Volgens informatie die het Secretariaat voor Openbare Veiligheid van de staat Rio de Janeiro tijdens een officiële persconferentie heeft vrijgegeven, hadden 78 van de 99 personen die tot en met 31 oktober 2025 zijn geïdentificeerd, een strafblad in het Braziliaanse rechtssysteem – waaronder veroordelingen of procedures voor moord, drugshandel en deelname aan een criminele organisatie. Van hen waren er 42 arrestatiebevelen uitgevaardigd door het Braziliaanse rechtssysteem.

Het is belangrijk om voor de Portugese lezer duidelijk te maken dat het Braziliaanse rechtssysteem het publiek toegang verleent tot informatie over strafregisters wanneer daar een relevant openbaar belang bij is, waarbij de wettelijke grenzen van de privacy worden gerespecteerd.

Onder de officieel geïdentificeerde doden waren er 39 afkomstig uit andere Braziliaanse staten – een significant feit in een land van continentale omvang zoals Brazilië. Volgens de autoriteiten wijst dit erop dat de complexen Alemão en Penha fungeerden als commandocentra voor de criminele organisatie Comando Vermelho, een van de grootste georganiseerde misdaadgroepen in Brazilië.

Politieke impact: groei van de goedkeuringscijfers van de gouverneur.

Cláudio Castro, gouverneur van de staat Rio de Janeiro (in Portugese termen vergelijkbaar met een president van een autonome regio), zag zijn populariteit na de operatie stijgen van 43% naar 53%, volgens een onderzoek van het instituut Genial/Quaest. Op het specifieke gebied van openbare veiligheid – een constitutionele verantwoordelijkheid van de Braziliaanse deelstaten – steeg zijn positieve waardering van 22% naar 39%.

Uit een onderzoek van het Datafolha-instituut (een van de meest traditionele onderzoeksinstituten in Brazilië) blijkt dat 40% van de inwoners van de hoofdstad en metropoolregio Rio de Janeiro de overheid als "uitstekend" of "goed" beschouwt. Dat is het hoogste percentage sinds 2022.

Volgens een analyse van Quaest-directeur Felipe Nunes "kwam de verbetering in de goedkeuringsscore van de gouverneur tot stand omdat de meerderheid (54%) van mening was dat de operatie was goedgekeurd om de georganiseerde misdaad te bestrijden, en niet als een actie om populariteit te winnen."

Omvang van de operatie: ongekende mobilisatie in Brazilië.

Operatie Containment mobiliseerde 2500 agenten van de civiele en militaire politie van Rio de Janeiro (staats-, geen federale veiligheidsdiensten) en zette 32 pantservoertuigen, 2 helikopters en tientallen gespecialiseerde voertuigen in. Ter vergelijking: dit vertegenwoordigt ongeveer 10% van de totale politiemacht in de hoofdstad Rio de Janeiro.

De officieel vrijgegeven operationele resultaten omvatten: 113 arrestaties, 91 in beslag genomen geweren (oorlogswapens waarvan het gebruik in Brazilië is verboden), 26 pistolen, meer dan een ton aan illegale drugs en 14 explosieven.

De secretaris van de civiele politie van Rio de Janeiro, Felipe Curi, verklaarde tijdens een officiële persconferentie dat dit "de grootste klap was die Comando Vermelho ooit heeft geleden". Volgens de autoriteiten bleek uit politieonderzoek dat de complexen fungeerden als trainingscentra voor paramilitairen.

Wapens in beslag genomen en gewapend verzet.

Volgens officiële verslagen van de operatie stuitten de politiediensten op gewapend verzet. De autoriteiten meldden onder meer dat er gebruik werd gemaakt van drones die waren aangepast voor het lanceren van explosieven, dat er automatische geweren werden gebruikt (modellen G3, AK-47 en FAL – militaire wapens) en dat er brandbarricades werden opgetrokken op de toegangswegen.

Het is belangrijk om te contextualiseren dat in Brazilië eerdere gerechtelijke uitspraken, waaronder het Argument van Niet-naleving van het Fundamentele Voorschrift (ADPF) 635 van 2020, beperkingen oplegden aan politieoptreden in favela's tijdens de COVID-19-pandemie. Deze beperkingen werden later versoepeld, maar de periode van verminderde politie-aanwezigheid wordt door veiligheidsautoriteiten aangehaald als een factor die de versterking van de vuurkracht van criminele organisaties mogelijk maakte.

Uiteenlopende reacties: maatschappelijke steun versus institutionele kritiek.

Hoewel internationale organisaties zoals de VN en mensenrechtenorganisaties hun bezorgdheid hebben geuit over het dodental, blijkt uit onderzoek dat 55,9% van de ondervraagde Brazilianen voorstander is van meer soortgelijke operaties, aldus AtlasIntel.

Aanvullende gegevens uit dezelfde enquête tonen aan dat 64,6% van de Brazilianen voorstander zou zijn van de inzet van pantservoertuigen van de Braziliaanse strijdkrachten (vergelijkbaar met het Portugese leger) ter ondersteuning van toekomstige openbare veiligheidsoperaties. Deze gegevens weerspiegelen de perceptie van een deel van de bevolking dat het veiligheidsprobleem in Rio de Janeiro zulke proporties heeft aangenomen dat er uitzonderlijke middelen nodig zijn.

Het is belangrijk om op te merken dat het debat over de openbare veiligheid in Brazilië complex en gepolariseerd is. Het gaat hierbij om constitutionele kwesties met betrekking tot de rol van de strijdkrachten, de jurisdicties van de staten versus de federale overheid en verschillende visies op het veiligheidsbeleid in sociaal kwetsbare gebieden.

Reflectie: een noodzakelijk debat over stedelijke veiligheid

Operatie Containment in Rio de Janeiro benadrukt de dilemma's waarmee democratieën te maken krijgen wanneer ze te maken krijgen met territoriale controle door gewapende criminele organisaties. Gegevens die wijzen op een sterke publieke steun voor de operatie – met name onder bewoners van de favela's zelf – suggereren een maatschappelijke vraag naar een effectieve rechtsstaat in deze gebieden.

De cijfers die de Braziliaanse autoriteiten presenteerden – 78 van de 99 geïdentificeerde personen hadden een strafblad en 42 hadden nog openstaande arrestatiebevelen – zijn feitelijke elementen die in het publieke debat over de gebeurtenis in overweging moeten worden genomen. Tegelijkertijd roept het totale aantal doden (121) vragen op over proportionaliteit en methoden die een diepgaande analyse verdienen.

De stijging van de goedkeuringsscore van gouverneur Castro van 43% naar 53% geeft aan dat er in de huidige Braziliaanse politieke context steun is voor een assertiever veiligheidsbeleid. Zoals in alle democratieën blijft de balans tussen veiligheid en fundamentele rechten echter een grote uitdaging.

Voor de internationale waarnemer biedt het geval van Rio de Janeiro lessen over de uitdagingen op het gebied van openbare veiligheid in grote stedelijke centra met een hoge sociale ongelijkheid. De complexiteit van de Braziliaanse situatie – met haar constitutionele, sociale en territoriale bijzonderheden – verzet zich tegen simplistische of geïmporteerde oplossingen.

Het debat zal worden voortgezet, zoals gebruikelijk is in democratische samenlevingen. De hier gepresenteerde gegevens, afkomstig van officiële bronnen en erkende onderzoeksinstituten, dragen bij aan een beter begrip van een van de belangrijkste gebeurtenissen in de recente Braziliaanse openbare veiligheid.