Drones versus gevechtsvliegtuigen van de volgende generatie

De gecoördineerde Oekraïense aanval op de strategische Russische luchtmachtbases op 1 juni 2025 was niet alleen een zeer gedurfde militaire prestatie, maar ook een keerpunt in de aanhoudende oorlog. De operatie, met de codenaam "Spider's Web", vernietigde of beschadigde meer dan 40 vliegtuigen, waaronder strategische bommenwerpers met nucleaire capaciteit, op vier Russische luchtmachtbases, waarvan sommige zich op meer dan 4000 km van de frontlinie bevonden, zoals Olenya in de regio Moermansk.

Oekraïne beweert meer dan 30% van de Russische strategische vloot te hebben vernietigd, met name modellen zoals de Tu-95MS, Tu-22M3 en A-50, die essentieel zijn voor de Russische aanvalscapaciteit op lange afstand. Het percentage is misschien overdreven ("mist van oorlog"), maar het is zeker dat de verliezen zeer aanzienlijk waren, omdat Moskou momenteel niet langer de industriële capaciteit heeft om deze vliegtuigen op korte of middellange termijn te vervangen: er zijn geen actieve productielijnen, reserveonderdelen zijn schaars en de kannibalisatie van oude vliegtuigen is onvoldoende om de verliezen te compenseren. Dit is een ware "demilitarisering", een term die ironisch genoeg door Rusland zelf werd gebruikt om zijn invasie in Oekraïne te rechtvaardigen, en die Oekraïne nu uiteindelijk toepast op de Russische strategische luchtvloot, zoals het eerder (ook met drones) deed op de Russische Zwarte Zeevloot, die nu zijn toevlucht zoekt op de marinebasis Novorossijsk.

De aanval was niet alleen verrassend vanwege de afstand tot de doelen, maar ook vanwege de getoonde logistieke vindingrijkheid: de drones werden Rusland binnengesmokkeld, verborgen in geheime compartimenten van TIR-vrachtwagens (blijkbaar afkomstig van Russische bedrijven die niet wisten wat ze vervoerden) en op afstand gelanceerd vanaf mobiele punten in de buurt van Russische luchtmachtbases. De drones werden bestuurd via Russische civiele mobiele netwerken, met behulp van systemen zoals Ardupilot en LTE-modems, zonder dat er operators in de buurt van de bases nodig waren.

De operatie legde flagrante tekortkomingen in de Russische binnenlandse veiligheid bloot. Het gemak waarmee zware vrachtwagens met drones duizenden kilometers konden rijden en in de buurt van strategische militaire installaties konden worden geparkeerd, getuigt van een combinatie van Oekraïense brutaliteit en kolossale, grove incompetentie van de Russische Federatie, haar politie, veiligheidsdiensten en inlichtingendiensten.

De geschatte schade bedraagt ​​meer dan 7 miljard dollar en, nog ernstiger, brengt Moskou's vermogen om zijn permanente nucleaire dreigingspositie en langeafstandsaanvallen te handhaven in gevaar. Bovendien vindt de aanval plaats aan de vooravond van nieuwe onderhandelingen over een staakt-het-vuren, wat de positie van Oekraïne aan de dialoogtafel versterkt. Het is echter onzeker of er een relatie is of dat deze positief zal zijn, aangezien de voorbereiding van de operatie meer dan een jaar heeft geduurd en het onmogelijk is dat deze ontmoetingen in Turkije al gepland waren toen Oekraïne met de voorbereidingen voor deze operatie begon.

Voor Rusland is de episode dubbel vernederend: het onthult een grote kwetsbaarheid op eigen grondgebied en ontkracht de mythe van de onkwetsbaarheid van zijn strategische middelen. Voor Oekraïne is het een bewijs van creativiteit, veerkracht en het vermogen om zich technologisch aan te passen, zelfs met beperkte middelen.

Operatie Spiderweb luidt daarmee een nieuw tijdperk in moderne conflicten in, waarin logistieke creativiteit en het gebruik van toegankelijke technologie de traditionele verdedigingsmechanismen kunnen overwinnen en de strategische balans kunnen veranderen. Wil Rusland verdere rampen voorkomen, dan zal het dringend zijn interne veiligheidsdoctrine moeten herzien en meer moeten investeren in elektronische tegenmaatregelen, zoals signaalverstoorders, die een deel van de verliezen van 1 juni hadden kunnen voorkomen.

Kortom, bij de aanval in Oekraïne werden niet alleen vliegtuigen vernietigd. Ondanks alle censuur in Rusland lieten berichten op diverse Russische Telegram-kanalen zien dat het vertrouwen in de leiders ernstig was afgenomen. Ook werden militaire paradigma's in twijfel getrokken en werd de wereld laten zien dat in de oorlogsvoering van de 21e eeuw innovatie dodelijker kan zijn dan bruut geweld.

De vernietiging van een derde van de Russische strategische luchtvloot heeft een ingrijpende en directe impact op de strategische verdedigingscapaciteiten van Rusland. De gevolgen gaan verder dan alleen de afname van het aantal vliegtuigen in de vloot.

1. De Russische strategische luchtvaart, bestaande uit bommenwerpers zoals de Tu-95MS en de Tu-22M3, is essentieel voor energieprojectie, de lancering van kruisraketten en nucleaire afschrikking. Zelfs als een derde van deze vloot verloren gaat, zal dit het vermogen van Rusland om langeafstandsaanvallen uit te voeren, zowel conventionele als nucleaire, ernstig beperken en de bewegingsruimte bij offensieve en vergeldingsoperaties beperken.

2. Rusland zal de verloren strategische vliegtuigen niet kunnen vervangen, omdat het geen actieve productielijnen voor deze modellen heeft en afhankelijk is van het kannibaliseren van onderdelen van oude vliegtuigen voor het onderhoud van bestaande vliegtuigen. Internationale sancties verergeren de situatie door de toegang tot geavanceerde componenten en technologie te belemmeren, waardoor het herstel van de verloren capaciteit een uitdaging op de lange termijn wordt. Bovendien betekent dit, gezien de normale onderhoudscycli en het feit dat de Russische luchtvloot zeer oud is, dat slechts ongeveer de helft op elk moment beschikbaar is.

3. Het aanzienlijke verlies aan strategische bommenwerpers ondermijnt Ruslands imago van onkwetsbaarheid en kan zijn afschrikkingsvermogen, zowel tegen tegenstanders als bondgenoten, in gevaar brengen. De moeilijkheid om aanvallen met gelijke intensiteit te beantwoorden of strategische bombardementen te handhaven, vermindert het gewicht van Rusland in de onderhandelingen en op het internationale toneel.

4. Nu zijn strategische luchtmacht verzwakt is, zal Rusland de neiging hebben om meer drones in te zetten (het produceert momenteel ongeveer honderd Shaheds per dag), minder precieze raketten (voornamelijk van Noord-Koreaanse oorsprong) en andere oude, maar nog steeds dodelijke wapens, zoals de afgelopen maanden steeds vaker is gebeurd. Dit zou andere sectoren van de strijdkrachten kunnen overbelasten, de effectiviteit van de aanvallen kunnen verminderen en de afhankelijkheid van externe bondgenoten, zoals Iran en Noord-Korea, kunnen vergroten, en daarmee de onderhandelingspositie ten opzichte van deze bondgenoten kunnen verzwakken.

5. Ten slotte zal het onvermogen om snel verloren vliegtuigen te vervangen en de noodzaak om de resterende vloot te behouden Moskou dwingen tot meer defensieve en voorzichtige strategieën, waardoor het vermogen om grondoperaties te ondersteunen, strategische doelen in de vijandelijke achterhoede aan te vallen en te reageren op mogelijke escalaties van het conflict wordt beperkt. In dit stadium geloof ik niet dat Rusland zal reageren met kernwapens, hoewel een grootschalige bombardementsoperatie op burgerdoelen in Kiev, uitgevoerd door de lancering van honderden drones , zeer waarschijnlijk is. Als Rusland momenteel 100 Shahed kamikaze drones per dag kan produceren, geloof ik dat het de capaciteit heeft om de dagelijkse productie te verhogen tot 500 eenheden. Het oorspronkelijke plan was om meer dan 6.000 drones te produceren tegen de zomer van 2025, maar het doel werd een jaar eerder dan gepland bereikt, met een productie die tegen eind 2024 ongeveer 2.000 eenheden per maand bereikte, wat aangeeft dat het mogelijk is om dit aantal nog verder te verhogen en Oekraïense steden af ​​te slachten met deze goedkopere, minder precieze maar effectieve middelen tegen burgerdoelen.

Aan de andere kant legde Operatie “Spinnenweb” veel Russische kwetsbaarheden bloot en riep een vraag op die aan alle landen, en in het bijzonder aan Portugal, gesteld zou moeten worden: is het nog steeds zinvol om miljoenen euro’s uit te geven aan gevechtsvliegtuigen van de 6e generatie, zoals de F-35?

De F-35 is het duurste vliegtuig ooit ontwikkeld, met een prijs tussen de $ 82 miljoen en $ 109 miljoen per stuk. Het is een uiterst geavanceerde machine, boordevol sensoren en stealth-technologie, die radar kan ontwijken en kan functioneren als een soort vliegend commandocentrum. Maar gezien de huidige realiteit, waarin een zwerm goedkope drones , bestuurd door één enkele afstandsbediening of AI-programma, schade kan aanrichten op de schaal van "spinnenweb", moeten we ons afvragen of een dergelijke investering nog wel verantwoord is.

De moderne oorlogsvoering verandert razendsnel. Kleine, goedkope drones , bestuurd met gratis software en 4G- internetmodems , doen wat ooit alleen mogelijk was met dure bommenwerpers: strategische doelen vernietigen, de vijand ontregelen en de loop van een oorlog veranderen. Creativiteit, flexibiliteit en het intelligente gebruik van betaalbare technologie worden belangrijker dan simpele vuurkracht.

Betekent dit dat ik pleit voor het afschaffen van grote gevechtsvliegtuigen zoals de F-35? Niet bepaald. Deze vliegtuigen spelen nog steeds een belangrijke rol, vooral in situaties waarin het nodig is om krachtige luchtverdedigingssystemen het hoofd te bieden of om samen en in een netwerk met andere technologische middelen te opereren. Maar wat niet langer zinvol is, is om alles op dit soort vliegtuigen te zetten. De balans moet veranderen: investeer meer in technologieën die goedkoop, aanpasbaar en grootschalig inzetbaar zijn, zoals drones, elektronische verdediging, kunstmatige intelligentie en cybersecurity.

Portugal heeft blijkbaar plannen om 36 F-35 Lightning II-toestellen aan te schaffen, wat neerkomt op een totale geschatte kostprijs van meer dan 5,4 miljard dollar. Maar dit bedrag kan misbruikt worden. Ik blijf van mening dat de beste optie is om te kiezen voor Dassault Rafale-toestellen en te investeren in de ontwikkeling van de Europese 6e generatie FCAS ("Future Combat Air System")-gevechtsvliegtuigen, samen met transportmiddelen (voor marine, land en lucht) voor dronezwermen.

Een deel van deze € 5,4 miljard zou kunnen worden gebruikt voor de aankoop van maximaal 180.000 zelfmoorddrones of meer dan 5 miljoen FPV- drones , die granaten kunnen afvuren, tanks kunnen vernietigen of infanterie nauwkeurig kunnen aanvallen. Het verschil – qua investeringsrendement – ​​is enorm. Met de kosten van één F-35 is het mogelijk om tussen de 1.500 en 2.000 kamikazedrones van het type "Shahed" of tot wel 80.000 zelfgemaakte FPV-drones te produceren. Deze kleine apparaten hebben de aard van de oorlogsvoering al veranderd. Ze zijn de nieuwe mobiele, intelligente en vooral betaalbare artillerie geworden voor een middelgroot land met de budgettaire beperkingen van ons land.

Oorlogvoering in de 21e eeuw wordt niet langer uitsluitend gedomineerd door krachtige luchtmacht. De winnaar is tegenwoordig niet per se degene met de snelste vliegtuigen of de duurste raketten, maar degene die zich het snelst kan aanpassen, het goedkoopst kan innoveren en zijn aanvalsmiddelen kan vermenigvuldigen, zoals deze Oekraïense operatie overduidelijk aantoonde.