De spirituele geografie van de moderne mens

De nieuwste film van Joachim Trier, Sentimental Value (Affeksjonsverdi), die cinema onderzoekt als een diepgaande en transformerende kunstvorm, werd op het filmfestival van Cannes in 2025 met een staande ovatie van 19 minuten ontvangen. Deze buitengewone reactie was een weerspiegeling van Triers filmische volwassenheid en emotionele diepgang. Maar deze heftige reacties vinden hun oorsprong in zijn filmografie, met name de Oslo-trilogie. Als er films zijn die laten zien hoe effectief cinema nog steeds kan zijn op een intuïtief, intellectueel en spiritueel niveau, dan zijn het Reprise, Oslo, 31 August en The Worst Person in the World. De films van Trier spreken met een filmische taal die de existentiële vragen van de lezer verdiept in plaats van ze direct te beantwoorden. Het zou zinvol zijn om kort terug te keren naar de Oslo-trilogie, vóór de nieuwe film van de regisseur.

DE OVERWINNING VAN EMOTIONELE CINEMA

De films van Trier moeten worden gezien als werken die de kijker dwingen deze vragen in zijn eigen innerlijke wereld te stellen, in plaats van dat ze directe antwoorden geven op existentiële vragen. Misschien is dit de reden dat het in de academische en kritische wereld soms als 'uitdagend' wordt beschouwd. De waarheid is echter dat de Oslotrilogie van Trier krachtige kunstwerken zijn over de psychische geografie van de moderne mens. De trilogie vertegenwoordigt drie verschillende levensfasen, beschreven door Anders Danielsen Lie. Elke film richt zich op een andere periode in iemands leven: Reprise: Het idealisme en de desillusie van de jaren 20. Oslo, 31 augustus: De existentiële dilemma's van je dertiger jaren. De slechtste persoon ter wereld: de zoektocht naar zingeving in je veertiger jaren. Ze weerspiegelen allemaal een crisis waarmee we allemaal te maken krijgen, nu we worstelen met de identiteiten, verwachtingen van succes en sociale normen die de moderne wereld ons oplegt: vervreemding. Op het eerste gezicht lijken de personages in Trier te worstelen met een ‘bevoorrecht’ probleem. Introverte personen die in de welvarende samenleving van Noord-Europa een existentiële crisis doormaken. Door deze oppervlakkige lezing mist men echter de psychologische diepgang die de film biedt.

IDEALISME EN TELEURSTELLINGEN

Als eerste film van een trilogie stelt Repetition op knappe wijze de complexe relatie tussen literatuur en cinema ter discussie. De film volgt de jonge, ambitieuze schrijvers Phillip en Erik terwijl ze proberen door te breken in de literaire wereld, waarbij ze de dunne lijn tussen creativiteit, waanzin en succes verkennen. Trier treedt in deze film in de voetsporen van duistere genieën uit de Scandinavische literatuur, zoals Thomas Bernhard en Knut Hamsun. Vooral Phillips psychologische ineenstorting laat zien hoe de creatieve problemen van een schrijver kunnen omslaan in een persoonlijke tragedie. De fragmenten, flashbacks en time-lapses in de film weerspiegelen de chaotische energie van de jeugd, maar benadrukken ook de kwetsbaarheid van het geheugen. Het laatste deel van de trilogie, The Worst Person in the World, onderzoekt de tegenstrijdigheden van het moderne feminisme via de vrouwelijke hoofdpersoon Julie. Julie, begin dertig, speelt een personage dat klem zit tussen haar carrière, de liefde en het moederschap. Trier laat in deze film zien hoe de vrijheid van vrouwen om 'alles te doen' eigenlijk omslaat in een nieuwe vorm van angst. Vooral in haar relatie met Aksel zet ze de man-vrouwdynamiek op zijn kop. Aksel vraagt ​​aan Julie: "Ben ik een extraatje in jouw leven?" De vraag is een opvallende verkenning van de machtsverhoudingen in relaties. De onvergetelijke scène in de film over de bijwerkingen van de anticonceptiepil laat ook zien hoe het vrouwelijk lichaam een ​​strijdtoneel is geworden.

Voor het begrijpen van de cinema van Trier is de psychoanalytische filmtheorie onmisbaar. Omdat de regisseur op kundige wijze de afstand tussen de innerlijke wereld van zijn personages en de buitenwereld inschat en de toeschouwer uitnodigt tot deze tussenruimte, een ervaring die heen en weer beweegt tussen het bewustzijn en het onderbewustzijn. Woorden schieten tekort om mijn bewondering voor de tweede film van de trilogie uit te drukken. Het ontroerende verslag van Oslo op 31 augustus is in dit verband een mijlpaal. De 24 uur durende reis die drugsverslaafde Anders na het verlaten van het revalidatiecentrum moet afleggen, is een strijd op leven en dood, zowel fysiek als spiritueel.

OSLO'S MELANCHOLISCHE SFEER

De camera bekijkt Anders' wereld met een afstandelijke en tegelijkertijd doordringende blik. De koude straten van Oslo botsen met de chaos en stilte in Anders' wereld. In de film zijn filmische details zoals de wensen van Anders en de gedachten van de mensen om hem heen die hoorbaar worden terwijl hij in het café zit, niet alleen technische hoogstandjes; Het zijn psychologische bruggen die doelbewust zijn ontworpen om ervoor te zorgen dat het publiek empathie voelt voor het personage. Aan de andere kant is er het motief dat het gordijn aan het begin van de film opent en aan het einde weer sluit; Het symboliseert de tragiek van het bestaan, waarin leven en hoop zich voor een korte tijd openen en vervolgens verdwijnen in duisternis. Anders' monologen over zijn familie en het daaropvolgende filmen van de camera door de lege, grijze straten van Oslo vormen een poëtische weerspiegeling van de vernietiging van het personage, maar ook van de eenzaamheid van de mens en hoe hij zich voelt in de moderne maatschappij. De crisis van Anders is geen persoonlijk falen; is de spirituele crisis van onze tijd. Hier horen we Kierkegaard vragen: "Waar ben ik? Wat is dit ding dat de wereld heet? Wie heeft me erin getrokken en laat me daar nu achter? Wie ben ik?" krijgen vragen een heel andere betekenis.