Graciela Iturbide otrzymuje Nagrodę Księżniczki Asturii za Sztukę

▲ Wywiad z fotografką Gracielą Iturbide 22 stycznia 2004 r. Zdjęcie: Marco Peláez

Armando G. Tejeda

Korespondent

Gazeta La Jornada, sobota, 24 maja 2025 r., s. 6

Madryt. Meksykańska fotografka Graciela Iturbide została wyróżniona Nagrodą Księżniczki Asturii za Sztukę 2025 za nowatorskie podejście i niezwykłą głębię artystyczną .

Jest to jedna z najważniejszych nagród w Europie w dziedzinie ekspresji artystycznej, a w jej długiej historii wśród jej laureatów znalazły się tak wybitne nazwiska, jak Joan Manuel Serrat, Merryl Streep, Marina Abramovic, Ennio Morricone, John Williams, Peter Brook, Martin Scorsese, Francis Ford Coppola, Bob Dylan, Sebastião Salgado, Antoni Tápies i Eduardo Chillida. Iturbide stał się pierwszym meksykańskim artystą, który otrzymał to wyróżnienie.

Graciela Iturbide, urodzona 16 maja 1942 r. w mieście Meksyk, znalazła się w gronie artystów wyróżnionych tą nagrodą. Co więcej, jest ona pierwszą osobą pochodzenia meksykańskiego, która otrzymała tę nagrodę. Tego typu nagrody, które mają wiele odsłon, w przeszłości doceniały osiągnięcia meksykańskich osób i instytucji, ale nigdy w dziedzinie sztuki. Na przykład meksykański antropolog Eduardo Matos Moctezuma uzyskał go w 2022 r. na kierunku nauk społecznych; Alma Guillermoprieto, w 2018 r., w dziedzinie komunikacji i nauk humanistycznych; neurobiolog Arturo Álvarez Buylla w 2011 r. w zakresie badań naukowych i technicznych oraz instytucje akademickie Narodowy Uniwersytet Autonomiczny Meksyku (UNAM) w 2009 r. w zakresie komunikacji i nauk humanistycznych, a także Colegio de México w 2001 r. w zakresie nauk społecznych.

W 1983 roku Juan Rulfo wygrał w kategorii literatury, a w 1994 roku zwyciężył Carlos Fuentes. Wśród innych meksykańskich instytucji, które zdobyły tę nagrodę, znalazły się Fondo de Cultura Económica (FCE) w 1989 r. i Międzynarodowe Targi Książki w Guadalajarze w 2020 r. Jednak do tej pory żadna meksykańska instytucja nie zdobyła tej nagrody w dziedzinie sztuki.

W skład jury, które przyznało Iturbide nagrodę, weszli uznani artyści i twórcy, m.in. Claude Bussac, Olivier Díaz Suárez, María Pagés i Isabel Muñoz. W decyzji, przyjętej jednogłośnie, wyjaśnili swoje powody w następujący sposób: Posiadając nowatorską wizję i obdarzony niezwykłą głębią artystyczną, Iturbide uchwycił w swoim obiektywie naturę ludzką poprzez fotografie pełne symboliki, które tworzą własny świat: od prymitywnego po współczesny; od surowości społecznej rzeczywistości do spontanicznej magii chwili .

Jury zauważyło również, że czarno-białe dzieła Gracieli Iturbide łączą w sobie elementy dokumentalne z poetyckim poczuciem obrazu. Za pomocą aparatu uwiecznia codzienne życie w Meksyku w sposób głęboki, pełen szacunku i emocji. Jego zdjęcia pokazują nie tylko to, co widzi, ale także to, co czuje. Każde zdjęcie niesie ze sobą ładunek emocjonalny i kulturowy, który zachęca nas do patrzenia dalej niż to, co widoczne .

Propozycję uznania Gracieli Iturbide złożył Juan Duarte Cuadrado, ambasador Hiszpanii w Meksyku. Została wybrana spośród 49 kandydatek z 19 krajów.

Manuel Álvarez Bravo, jego nauczyciel

Spośród szczegółów biograficznych Iturbide warto wspomnieć o jej pobycie w 1969 r. w Centro Universitario de Estudios Cinematográficos na Uniwersytecie Autonomicznym Meksyku (UNAM), gdzie planowała zostać reżyserką filmową. Jednak po odkryciu prac fotografa Manuela Álvareza Bravo i rozpoczęciu uczestnictwa w jego zajęciach, postanowiła skupić się na tej dyscyplinie i w latach 1970–1971 została asystentką człowieka uważanego za ojca współczesnej fotografii meksykańskiej.

Iturbide ukazała rzeczywistość społeczną nie tylko Meksyku, ale i wielu miejsc, do których została zaproszona do pracy. Jego twórczość ma charakter dokumentalny i ukazuje hipnotyczny świat, który zdaje się balansować na granicy między najprymitywniejszą rzeczywistością a wdziękiem spontanicznej magii.

Na uwagę zasługują również jej podróże na Kubę, do Panamy, Indii, na Madagaskar, Węgry, do Francji, Stanów Zjednoczonych i ówczesnych Niemiec Wschodnich, a także praca dokumentująca rdzenną ludność Meksyku w Juchitán w 1978 r., która później zaowocowała książką Juchitán de las mujeres (1989), jedną z najważniejszych książek w jej długiej karierze.

Iturbide miał wystawy indywidualne w najważniejszych światowych centrach sztuki i instytucjach, w tym w Centre Pompidou w Paryżu, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w San Francisco, Muzeum Sztuki w Filadelfii, Muzeum Getty'ego, Muzeum Fotografii w Winterthur i Galerii Sztuki Barbican.

Jego twórczość znalazła również odzwierciedlenie w kilku tomach redakcyjnych, takich jak Avándaro (1971) z tekstami Luisa Carrióna; Graciela Iturbide: Form and Memory (1996), z tekstami Carlosa Monsiváisa; Ptaki (2002) z tekstami José Luisa Rivasa i Bruce’a Wagnera; Graciela Iturbide: Eyes to Fly with / Ojos para volar (2006), z tekstami Fabienne Bradu i Alejandro Castellanos; Łazienka Fridy Kahlo (2009); Graciela Iturbide: Meksyk-Rzym (2011) i Graciela Iturbide: Nie ma nikogo (2011), z tekstami m.in. Óscara Pujola.

Wśród nagród, które otrzymał, znajdują się: Order Sztuki i Literatury Francji, Grand Prize Mois de la Photo (Francja, 1988), Guggenheim Fellowship (Stany Zjednoczone, 1988), Hugo Erfurth Prize (Niemcy, 1989), International Grand Prize (Japonia, 1990), Rencontres Internationales de la Photographie Prize (Francja, 1991), National Prize for Sciences and Arts (Meksyk, 2008), PHotoESPAÑA (Hiszpania, 2010), Lucie Award (Stany Zjednoczone, 2010), Cornell Capa Prize od International Center of Photography (Stany Zjednoczone, 2015) oraz William Klein Prize od Francuskiej Akademii Sztuk Pięknych (2023).

Była to czwarta z ośmiu nagród Księżniczki Asturii wręczonych w tym roku, w tym roku odbywa się ona już po raz 45. Wcześniej nagrodę w dziedzinie komunikacji i nauk humanistycznych otrzymał niemiecki filozof i eseista pochodzenia południowokoreańskiego, Byung-Chul Han; Listów do hiszpańskiego pisarza Eduardo Mendozy i Nauk Społecznych do amerykańskiego socjologa i demografa Douglasa Masseya.

Nagroda zostanie wręczona, jak zwykle, podczas uroczystej ceremonii w Teatrze Campoamor w Oviedo w październiku. Oficjalna gala odbędzie się pod przewodnictwem króla i królowej Hiszpanii oraz księżnej Asturii.