Zdrowie psychiczne: odłożone prawo, pilna potrzeba zbiorowa

Maria ma 17 lat i od miesięcy nie spała dobrze. Diogo, 42 lata, przestał wychodzić z domu bez wyraźnego powodu. Sofia czeka na wizytę u psychiatry od ponad trzech miesięcy. Żadne z tych nazwisk nie jest prawdziwe, ale historie są. I mnożą się każdego dnia w Portugalii.

Nie sposób ignorować tej rzeczywistości. Jesteśmy wezwani do refleksji nad istotną i pilną kwestią: dostęp do opieki psychiatrycznej nadal jest odroczonym prawem.

Mimo postępów w ustawodawstwie i rosnącego zainteresowania opinii publicznej, nadal utrzymują się głębokie nierówności w dostępie do tej opieki, pogłębiane przez stygmatyzację kulturową, brak zasobów i niewystarczające reakcje instytucjonalne.

Według OECD Portugalia jest krajem europejskim o najwyższym wskaźniku występowania objawów związanych z problemami psychologicznymi: 23% populacji. A wśród osób, które wykazują objawy, szacuje się, że 60% nie ma dostępu do opieki psychiatrycznej. Wpływ pandemii COVID-19 pogorszył tę sytuację, zwiększając liczbę osób z objawami depresyjnymi i lękowymi, jednocześnie znacznie zmniejszając liczbę konsultacji przeprowadzanych w podstawowej opiece zdrowotnej.

Najnowsze badanie Health Regulatory Authority potwierdza niedobór zasobów ludzkich w obszarze zdrowia psychicznego w podstawowej opiece zdrowotnej. Tylko jeden region kraju zgłasza istnienie psychiatrów na tym poziomie opieki, a zasięg psychologów jest nadal znacznie niższy niż wskaźnik jednego psychologa na 5000 mieszkańców, określony przez Zgromadzenie Republiki. Odnotowano również spadek o ponad 30% skierowań użytkowników z ośrodków zdrowia do szpitali w latach 2019–2020, co ujawnia presję, której usługi nadal podlegają. Jednocześnie wzrosła liczba diagnoz lęku i depresji, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, w scenariuszu rosnącej asymetrii regionalnej.

Ta panorama wymaga czegoś więcej niż diagnoz. Wymaga konkretnych, trwałych i wspólnych zobowiązań.

Promocja zdrowia psychicznego nie może być wyłączną odpowiedzialnością państwa. Każdy obywatel musi również zwalczać stygmatyzację i domagać się, aby dobre samopoczucie psychiczne było traktowane jako priorytet narodowy. Szkoły z kolei muszą edukować na temat zdrowia psychicznego od najmłodszych lat. Badanie portugalskich nastolatków, opublikowane w International Journal of Developmental and Educational Psychology, wykazało pozytywną korelację między umiejętnością czytania ze zrozumieniem w zakresie zdrowia psychicznego, inteligencją emocjonalną i dobrym samopoczuciem. Inwestowanie w te umiejętności od dzieciństwa jest niezbędne do budowania bardziej zrównoważonych, odpornych i zdrowych pokoleń.

Firmy również odgrywają kluczową rolę. Promowanie zdrowego środowiska pracy, zapobieganie wypaleniu zawodowemu i integrowanie dobrego samopoczucia psychicznego z polityką HR to nie tylko kwestia etyczna. To również kwestia zrównoważonego rozwoju.

Inwestycje w zdrowie psychiczne nie mogą być już dłużej postrzegane jako koszt i muszą być uznawane za to, czym są: strategiczną inwestycją w kapitał ludzki. Na przykład w 2022 r. koszt stresu i problemów ze zdrowiem psychicznym w pracy w Portugalii oszacowano na 5,3 mld euro z powodu utraty produktywności.

W tym miesiącu opublikowano trzecią edycję badania przeprowadzonego przez Portugalskie Laboratorium Zdrowego Środowiska Pracy, z którego wynika, że ​​w 2024 r. 27,7% respondentów przyznało się do bycia ofiarami molestowania w miejscu pracy, w porównaniu do 16,5% w 2021 r. Ten rozwój sytuacji jest wyraźnym sygnałem ostrzegawczym: środowisko pracy nadal jest dla wielu źródłem cierpienia psychicznego.

Sektor publiczny ma obowiązek przewodzić przykładem. Zapewnienie powszechnego dostępu i zróżnicowanie reakcji społeczności to podstawowe kroki w kierunku zbudowania bardziej sprawiedliwego, bardziej dostępnego i skutecznego systemu.

Zdrowie psychiczne musi być uznane za podstawowy filar obywatelstwa. Promowanie go to coś więcej niż prawo. To wspólna odpowiedzialność. Niech ten Europejski Tydzień Zdrowia Psychicznego będzie czymś więcej niż symbolicznym kamieniem milowym. Niech będzie punktem wyjścia do trwałej zmiany, w której każdy będzie mógł uzyskać dostęp do najlepszej opieki nad zdrowiem psychicznym i żyć w równowadze i dobrostanie.