Orta Asya Liderleri Trump Zirvesi İçin Washington'a Geliyor

Bu haber ilk olarak Eurasianet'te yayınlanmıştır .

Orta Asya liderleri, ticaret konularının ötesine uzanan çeşitli bir gündemle Başkan Donald Trump'la birlikte Washington'da bir zirve gerçekleştirecek.

Özbekistan Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev, 4 Kasım'da Washington'a ayak basan ilk bölge lideri oldu. Mirziyoyev'in, 5 Kasım'da ABD valileri ve şirket yöneticileriyle bir araya gelmesi ve ertesi gün C5+1 formatında gerçekleşen Beyaz Saray zirvesine katılması bekleniyordu.

Trump'ın zirve katılımcılarının dikkatini, ABD'nin Orta Asya'daki kritik mineraller ve nadir toprak elementleri bakımından zengin rezervlerine erişimini genişletme konusuna çekmesi bekleniyor. Zirvenin ilk olarak 26 Ekim'de onaylanmasından bu yana, konuyla ilgili üst düzey, kapalı kapılar ardında görüşmeler yapılıyor. Bu duyurunun yapıldığı gün, iki üst düzey ABD diplomatı Özbekistan ve Kazakistan'a dört günlük bir gezi başlattı. 4 Kasım'da ise Kazakistan Enerji Bakanı Erlan Akkezhenov, aynı zamanda Ulusal Enerji Hakimiyet Konseyi'nin başkanı olan ABD İçişleri Bakanı Doug Burgum ile bir araya geldi .

Yoğun tartışmalara rağmen, bölge uzmanları 6 Kasım zirvesinin kritik mineraller konusunda önemli bir duyuruya yol açmasını beklemiyor. Bişkek'teki AGİT Akademisi'nde siyaset bilimci olan Emilbek Dzhuraev, zirvenin "hızlı ve kısa süreli" olması nedeniyle kritik mineraller sektörünün gelişimi gibi "hassas ve karmaşık" bir konuda "pek bir ilerleme kaydedilmesinin pek olası olmadığını" öngörüyor.

İş birliğine yapıcı bir ton kazandırmak için, ABD yetkililerinin Orta Asya ülkelerinin kritik mineraller ve diğer ticaret konularındaki çok yönlü duruşunu kabul etmeleri gerekiyor. Dzhuraev, ABD'nin minerallere ve nadir toprak elementlerine erişimi kontrol etmeye çalıştığı sıfır toplamlı bir yaklaşımın uygulanabilir olmadığını belirterek, Çin'in bölgenin baskın ticaret ortağı rolünün böyle bir stratejinin ters tepmesine neden olacağını da sözlerine ekledi.

Trump, Orta Asya liderlerine Washington ile daha derin ilişkilerin "başkalarına kapıyı kapatmayı gerektirmediği" konusunda güvence vermeli. "[Rus lider Vladimir] Putin de Washington'da konuşulanları yakından izleyecek."

Toplantının zamanının dar olması, Orta Asya liderlerinin Trump yönetiminin ele almasını istedikleri bazı konuları gündeme getirmek için çok az zaman bırakmasına neden olabilir.

Bölge liderlerinin zirvede ele almasını istediği ticaretle ilgili bir konu, Orta Asya ile bir limana erişim arasında kalan Afganistan'daki Taliban rejimidir. Kazakistan ve Özbekistan, Taliban'la yakınlaşma çabalarına öncülük ederek, yalnızca yeni ticaret olanakları yaratmayı değil, aynı zamanda Afganistan'ın iş birliğinin, su kaynaklarının giderek kıtlaşması da dahil olmak üzere acil bölgesel sorunların çözümünde gerekli olduğunun bilincinde olarak, yeni ticaret olanakları yaratmayı hedeflemektedir.

Taliban'ın iktidara dönüşünden bu yana ABD, özellikle kadınlara yönelik baskıcı politikaları nedeniyle hükümeti tanımayı reddetti. Orta Asya liderleri, ticaret hedeflerine ulaşılabilmesi için ABD ve Avrupa Birliği'nin daha esnek bir yaklaşım benimsemesi gerektiğini düşünüyor.

Dzhuraev, "Orta Asya liderleri, Taliban'la etkileşime geçilmesi gerektiği, Kabil'in tamamen geri çekilmesi ve aforoz edilmesinin verimli olmadığı görüşündeler" dedi.

Orta Asya liderleri zirvede ülkelere özgü konuları da görüşmek isteyebilirler. Örneğin, Kırgızistan lideri Sadyr Caparov, ABD'nin göç politikasını ve artık 10 yıllık çok girişli vize alamayacak olan ve bunun yerine tek girişli, 90 günlük vizelere başvurmak zorunda kalan Kırgız vatandaşlarına yönelik göçmen olmayan vize kısıtlamalarını gündeme getirmeye çalışacaktır. Türkmen vatandaşları da benzer kısıtlamalara tabidir .

Dzhurayev, Japarov'un ayrıca, hem ABD'li hem de İngiliz yetkililerin Rusya'nın Ukrayna'daki savaş çabalarını sürdürmesine yardımcı olan ekipman ve teknoloji edinmesine yardımcı olduğu gerekçesiyle Kırgız bankacılık sektörüne yönelik ABD yaptırımları konusunu da gündeme getirmeye çalışabileceğini öne sürdü.

Kazakistan Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev, yaklaşan bir çevre krizi olan Hazar Denizi'nin su seviyesinin düşmesiyle mücadele etmek için muhtemelen kolektif eylemde bulunmaya çalışacaktır. Trump yönetiminin dikkatini çekmek için, konuyu Orta Koridor boyunca ticarete yönelik bir tehdit olarak sunabilir. Zira su seviyelerinin düşmesi, Aktau da dahil olmak üzere bazı büyük limanlara kargo gemilerinin erişimini zorlaştırıyor. Kazak yetkililer ayrıca, Trump yönetiminden Astana'daki Jackson-Vanik ticaret statüsünün kaldırılması için ABD Kongresi ile birlikte çalışacaklarına dair güvence almak istiyor.

Kazakistan ve Özbekistan, her iki ülkenin de ekonomilerini modernize etmelerine yardımcı olmak için gereken beceri ve uzmanlıkla donatılmış bir Orta Asya yönetici sınıfının gelişimini hızlandırmaya yardımcı olmak amacıyla kültürel-eğitimsel değişimleri genişletme arzusunu dile getirdiler.

Dzhuraev, zirvede tartışılması muhtemel olmayan konulardan birinin insan hakları/siyasi özgürlük olduğunu belirtti. Trump'ın Ocak ayında Beyaz Saray'a dönmesinden bu yana, ABD diplomasisinde insan hakları meseleleri ticaret anlaşmalarının gerisinde kaldı.

Trump'ın haklarla ilgili konulardaki geçmiş sicili, Tacikistan'daki muhalif grup Reform ve Büyüme Hareketi tarafından yayınlanan açık mektup hakkında harekete geçmesinin pek olası olmadığını gösteriyor. 5 Kasım tarihli mektupta grup, Trump'tan ülke lideri İmamali Rahman ile yapacağı zirvede Tacikistan'daki siyasi baskı konusunu gündeme getirmesini ve siyasi tutukluların serbest bırakılması için çağrıda bulunmasını istiyor.

Mektupta, "Bu krizin (Tacikistan'daki siyasi baskı) görmezden gelinmesi, Orta Asya'nın istikrarsızlaşmasına, aşırılığın güçlenmesine ve otoriter güçlerin zaten aktif olarak rekabet ettiği bölgede stratejik kontrolün kaybına yol açabilir" denildi.