Wie een Duitse politicus een mislukkeling noemt, begaat een strafbaar feit – hoe de vrijheid van meningsuiting onder druk komt te staan

In Duitsland riskeert iedereen die een politicus een mislukkeling noemt een boete. De Duitse advocaat Markus Roscher schreef op X dat hij een boete van 3.000 euro had gekregen omdat hij Robert Habeck, Olaf Scholz en Annalena Baerbock kwaadwillige wanbetalers, dom en arrogant had genoemd vanwege de warmtewet. Nu zal ook de recreatieve jager zijn wapenvergunning kwijtraken – vanwege ‘onbetrouwbaarheid’. Hij kan ook zijn bevoegdheid om als advocaat te werken verliezen.

Als trouwe Twitteraar kent hij de rode lijnen wel, vertelde Roscher aan de krant Bild. Maar de grenzen van de vrijheid van meningsuiting zijn onder de rood-groene regering vervaagd.

Roscher, die zichzelf rechts positioneert, maakte dit vorige week openbaar, aangemoedigd door de toespraak van JD Vance op de Veiligheidsconferentie in München. De Amerikaanse vicepresident noemde censuur op de vrijheid van meningsuiting de grootste bedreiging voor Europa.

Europese regeringen leggen hun burgers het zwijgen op, aldus Vance. Afwijkende meningen worden onderdrukt en als valse informatie bestempeld. Maar je kunt mensen niet dwingen ‘wat ze moeten denken, wat ze moeten voelen of wat ze moeten geloven’.

Twee dagen na het optreden van Vance zond de Amerikaanse televisiezender CBS een veelgeprezen documentaire uit, waaruit bleek dat de wetten op het gebied van de vrijheid van meningsuiting in Duitsland inderdaad relatief strikt worden geïnterpreteerd. Het rapport in het populaire nieuwstijdschrift “60 Minutes” had als titel “Toezicht op het internet in Duitsland, waar haatzaaiende taal en beledigingen een misdaad zijn”.

“Het begint vaak met een bezoek van de politie in de vroege ochtend”, zegt “60 Minutes”-presentatrice Sharyn Alfonsi in haar introductie. Dan zie je agenten een appartement binnengaan dat zich vermoedelijk in het noordwesten van Duitsland bevindt. De politie komt opnieuw met een laptop en een mobiele telefoon in plastic zakken. De apparaten worden in beslag genomen omdat de eigenaar ervan een racistische cartoon zou hebben gepost.

Hun werk, zo vertellen drie aanklagers zelfverzekerd voor de camera tijdens het programma, draagt ​​bij aan het behoud van de democratie. Hun taak is om te voorkomen dat schadelijke retoriek zich ongehinderd verspreidt.

Eén scène in het bijzonder zorgde voor verontwaardiging bij veel kijkers. “Hoe reageren mensen als je hun mobiele telefoon afpakt?”, vraagt ​​de presentator. “Je bent geschokt”, antwoordt een van de aanklagers. "Het is een soort straf om geen mobiele telefoon te hebben, erger dan de boete zelf." Alle drie lachen. Ze vinden het kennelijk grappig om na te denken over het effect dat hun intimidatie heeft.

De documentaire roept de vraag op waar in Duitsland de grens ligt tussen geoorloofde meningsuiting en crimineel gedrag. In de reacties werd gesproken over ideologische rechtvaardigheid als gevolg van het uitgesproken Duitse moralisme. De acties van de onderzoekers tonen wederom aan dat ze burgers willen opleiden tot betere mensen door middel van een goedbedoelde wet.

Het is niet verrassend dat uit onderzoek blijkt dat bijna de helft van de Duitsers hun mening niet meer openlijk durft te uiten.

De moord op CDU-politicus Walter Lübcke markeerde een keerpunt in de strijd tegen haatmisdrijven in Duitsland. Lübcke werd jarenlang het mikpunt van vijandigheid en doodsbedreigingen op sociale media. In 2019 werd hij doodgeschoten door een extreemrechtse activist.

Sindsdien zijn er in Duitsland veel nieuwe wetten tegen beledigingen ingevoerd, waardoor haatzaaiende uitlatingen op internet strafbaar zijn gesteld. Sinds 2021 kan men vervolgd worden voor het beledigen van politici. Robert Habeck maakt hier bijvoorbeeld veelvuldig gebruik van. De Groene politicus heeft meer dan 700 aangiften gedaan wegens haatdragende berichten. Vorig najaar deed hij op X aangifte tegen een man die hem een ​​‘idioot’ had genoemd. Daarom werd er een huiszoeking uitgevoerd.

Tegenwoordig zijn er in Duitsland maar liefst zestien eenheden met onderzoeksteams die haatdragende opmerkingen onderzoeken. Dat legt een officier van justitie uit in “60 Minutes” in zijn kantoor, terwijl hij voor stapels dossiers staat. In de afdeling Nedersaksen werden jaarlijks 3.500 gevallen behandeld. Het klinkt als een bodemloze put.

De CBS-presentator spreekt ironisch over een “smaakje Duitse orde in het werkelijk wanordelijke World Wide Web”. Ze vraagt ​​zich af of de haatjagers echt geloven dat ze een verschil kunnen maken. Zij zeggen ja. Iets anders zou hun enthousiasme in twijfel trekken.

Ja – dat is hoe veel Amerikanen zouden antwoorden, en met hen al diegenen die vrijheid zien als het recht om aanstoot te geven en, in het heetst van de strijd, iets onbeschofts te zeggen. JD Vance zag het CBS-rapport in ieder geval als een bevestiging van zijn standpunten. Hij becommentarieerde het op X met het woord «Orwelliaans». “Belediging is geen misdaad”, schreef hij. Het criminaliseren van de vrijheid van meningsuiting zal de betrekkingen tussen de VS en Europa onder druk zetten.

In de Verenigde Staten beschermt het Eerste Amendement de vrijheid van meningsuiting. Dit geldt ook als een uitlating haat aanwakkert. Ook de persvrijheid wordt expliciet genoemd en moet beschermd worden tegen controle door de federale overheid.

De bedenkelijke behandeling van onafhankelijke media door Donald Trump is echter al meerdere malen opgemerkt sinds zijn tweede inauguratie. Terwijl JD Vance de Europeanen in München ervan beschuldigde zelfs ongewenste journalisten die alleen maar verslag wilden doen, te censureren, ontnam het Witte Huis persbureau Associated Press (AP) de toegang tot het Oval Office en Air Force One.

AP weigert de nieuwe naam voor de Golf van Mexico aan te nemen, die Trump eenzijdig heeft omgedoopt tot Golf van Amerika. Volgens het Witte Huis was het besluit van AP verdeeldheid zaaiend en misleidend. AP wordt van persconferenties weggehouden totdat de juiste naam wordt gebruikt.

Zelfs de conservatieve zenders Fox News en Newsmax riepen het Witte Huis op om het verbod van het persbureau op te heffen. Niet succesvol. AP spant nu een rechtszaak aan tegen deze partij.

Trumps pogingen om druk uit te oefenen op kritische media gaan tegelijkertijd gepaard met een versoepeling van de grenzen van wat er gezegd kan worden. Hij ondertekende een decreet om ‘de vrijheid van meningsuiting te herstellen en een einde te maken aan de censuur door de staat’. De grote technologiebedrijven namen het voortouw bij het afschaffen van factchecking.

De strijd van de nieuwe regering tegen discriminatieregels, identiteitspolitiek en wokeness voorziet in een einde aan de voorgeschreven ‘correcte manier van spreken’, bijvoorbeeld in genderneutrale taal. In de Verenigde Staten liep je de afgelopen jaren het risico om zwartgemaakt en buitengesloten te worden als je iemand met het verkeerde voornaamwoord aansprak.

De signalen blijven echter tegenstrijdig. Elon Musk noemt zichzelf graag een ‘kampioen van de vrijheid van meningsuiting’, maar hij handelt ook openlijk tegen deze verkondigde overtuiging. Hij eiste “een lange gevangenisstraf” voor journalisten van “60 Minutes” omdat zij Kamala Harris te positief hadden afgeschilderd in een interview. Met het manipulatieve rapport probeerde CBS de verkiezingen te beïnvloeden. Trump heeft dit al beweerd en er een rechtszaak over aangespannen.

Musk plaatste zijn beschuldiging op dezelfde dag dat “60 Minutes” zijn reportage over de vrijheid van meningsuiting in Duitsland uitzond. Musk heeft hier ook naar gekeken. Hij deelde de uitzending op X en schreef: "Gelukkig heeft Amerika vrijheid van meningsuiting!"