Denkt u dat uw beslissingen echt van u zijn?
Hoe de menselijke geest werkt, welke verborgen processen gedachten sturen, waar alledaagse handelingen op gebaseerd zijn. In Het Boek der Vooroordelen (Godot) onderzoekt schrijver Ricardo Romero deze cognitieve mechanismen . Bevestigingsbias, de denkfout van compositie, de paradox van keuze en de illusie van clustering – allemaal processen die de hersenen gebruiken en die fungeren als lenzen waardoor we de werkelijkheid bekijken.
Heb jij ervoor gekozen om die comfortabele stoel te kopen? Weet je het zeker? En hoeveel autonomie had je partner bij de bouw ervan? Gebaseerd op concepten uit de sociale psychologie , nodigt dit boek je uit om je te verdiepen in de labyrinten van de geest .
In gesprek met Viva werpt Romero zijn kritische en speelse blik op deze processen die, hoewel onzichtbaar , keuzes bepalen die zo divers zijn als boodschappen doen in de supermarkt of de constructie van een persoonlijke identiteit. Vanuit het snijvlak van sociale psychologie, filosofie en popcultuur – met verwijzingen naar Bowie, Stalker en sociale media – stelt het boek een oefening in ongemakkelijk denken voor: stoppen, twijfelen, ongehoorzaam zijn aan automatismen en de verhalen verkennen die we onszelf vertellen om te blijven wie we zijn.
–Wat is cognitieve dissonantie en waarom kan het worden gezien als een kans?
– Eigenlijk, als ik een van de personages in een van mijn favoriete films parafraseer (Stalker, ik weet niet meer of het de schrijver of de professor is), zou je kunnen zeggen dat het de wrijving is tussen ons geweten en de wereld: keer op keer daagt de wereld onze overtuigingen, onze ervaringen en kennis uit, van de meest triviale tot die welke ons definiëren. Cognitieve dissonantie is de perceptie van die tegenstrijdigheden waaraan wrijving ons onderwerpt. We kunnen ideeën accommoderen, ze forceren, ze falsifiëren, om hetzelfde te blijven geloven of denken. We doen het voortdurend. Maar we kunnen ook proberen te achterhalen wat er gebeurt als we van gedachten veranderen, als we onszelf toestaan om anders te denken, vanuit een andere plek, om ons alomtegenwoordige verhaal (of het nu intiem of sociaal is) uit te dagen. De meest interessante kunstenaars doen dit voortdurend. Bowie is een prachtig voorbeeld. Wat de Bowie van de jaren negentig vond van de Bowie van de jaren tachtig, de manier waarop hij hem geduldig en vreemd aankeek...
We kunnen ideeën aanpassen, ze forceren, ze falsifiëren, zodat we in hetzelfde blijven geloven of denken.
–Waarom zeg je dat er maar één stap is van verlegenheid naar arrogantie?
–Ik denk niet dat het altijd zo is. Maar ik denk dat zowel verlegenheid als trots te maken hebben met de felheid van zelfbewustzijn: te veel over onszelf nadenken en te veel aandacht besteden aan hoe anderen naar ons kijken.
De Argentijnse schrijver en redacteur Ricardo Romero in zijn huis in de wijk San Telmo. Foto: Mariana Nedelcu.
–Wat betekent het om in kunstmatige empathiebubbels te leven?
– Het is niets nieuws, maar sociale media hebben deze illusie exponentieel versterkt. App-algoritmes leiden ons herhaaldelijk naar een doodlopende weg waar we allemaal min of meer hetzelfde denken, min of meer dezelfde dingen consumeren en min of meer dezelfde afkeer hebben. En we vinden het fijn om daar te zijn. Elkaar herkennen, elkaar zelfs feliciteren wanneer we een culturele knipoog zien, een gecodificeerde verbondenheid. Ik zeg niet dat het per se verkeerd is; ik bedoel, het zoeken naar ontmoetingen met mensen die denken, voelen of zich uiten zoals wij, bouwt een gemeenschap op. Het probleem is dat de illusie soms zo perfect wordt dat we niet meer gewend raken aan het ongemak, het onbehagen en de onzekerheid van een scenario dat we niet herkennen.
–Waarom zeg je dat bevestigingsbias ons voorspelbaar maakt?
–Het heeft te maken met de vorige vraag, met dezelfde cognitieve dissonantie: als we alleen maar proberen te bevestigen wat we denken, is ons denken verankerd in het verleden. We zijn voorgekauwd. We zijn klaar om begraven te worden in het massagraf van de statistieken.
– Hoe kan het ankereffect worden verklaard? Kunt u het voorbeeld van supermarktkortingen, dat u in het boek bespreekt, toelichten?
– Je kunt dit beter aan iemand van marketing of reclame vragen. Zij weten precies wat ze moeten zeggen om me zover te krijgen dat ik op de door hen gekozen dag naar de supermarkt ga, de aanbiedingen bekijk en uiteindelijk het bier koop dat ze die week hebben uitgekozen. Dat is trouwens meestal heerlijk, daar ga ik niet over klagen. De crux is dat ze me niet zomaar hebben laten consumeren wat ze wilden. De triomf, het anker dat me meeneemt, komt daarvoor: ze hebben me laten consumeren, zelfs als ik er niet aan dacht.
–Is recentiebias een actueel fenomeen of bestond het al eerder?
– Het is een merkwaardige vraag. Actualiteit en het heden zijn met elkaar verweven... Nee, ik denk niet dat het iets nieuws is. Wat misschien het meest opvalt, is hoe het ankereffect wordt ondermijnd door de recentiebias. Het eerste wat ons verteld wordt, beïnvloedt ons denken en onze besluitvorming, maar het laatste tekent ons ook onherroepelijk. Het is de logica van nieuws, van urgentie. "Scoop... breaking news." Het eerste is ook het laatste. Er is geen ruimte voor uitweidingen, voor omwegen; we moeten nu beslissen, voordat ze over iets anders beginnen te praten.
De Argentijnse schrijver en redacteur Ricardo Romero in zijn huis in de wijk San Telmo. Foto: Mariana Nedelcu.
– Wat kun je ons vertellen over het Zeigarnik-effect? Het is heel interessant om te bedenken dat we met het aantal stappen dat we door dit effect zetten, de wereld rond zouden kunnen reizen.
–Het hoort bij de neuronale economie, om het zo maar te zeggen. We onthouden onafgemaakte dingen beter dan dingen die we al af hebben. Ik doe het en ik vergeet het. Ik doe het zo vaak dat ik het zelfs op het moment zelf vergeet. En dan moet ik teruggaan om te controleren of ik het wel gedaan heb... De wereldreis eindigt altijd voor het uitgezette fornuis.
–Wat heeft het voor zin om deze signalen in ons dagelijks leven te kennen en te begrijpen?
–Ik denk dat het ons helpt om beter te denken, wat niet per se betekent dat we assertiever worden. Leren leven met twijfel, onmiddellijke antwoorden vermijden, even stoppen met het vragen aan Google naar de naam van de acteur die de corrupte agent speelde in die film uit de jaren 80, wiens naam we ons ook niet meer kunnen herinneren, om te kijken of de naam twee of drie dagen later, terwijl ik aan het afwassen ben, bij me opkomt. En aan de andere kant: wil ik hier echt over nadenken? En bovenal, wil ik hier echt over nadenken en op deze manier? Als verhalenverteller vind ik het belangrijk dat wat verteld wordt op een natuurlijke manier verteld wordt. Want ik wil dit punt benadrukken: de manier waarop we ons uiten is altijd politiek.
- Hij werd geboren in 1976 in Paraná, Entre Ríos, en studeerde moderne literatuur aan de Nationale Universiteit van Córdoba.
De Argentijnse schrijver en redacteur Ricardo Romero in zijn huis in de wijk San Telmo. Foto: Mariana Nedelcu.
- Sinds 2002 woont hij in Buenos Aires.
- Hij is de auteur van de romans Nowhere, The Rasputin Syndrome, Dancers at the End of the World, Rain Dogs, The Spleen of the Dead, History of Roque Rey, The President's Room, The Janitor en Eternity and Big Rip .
Het boek der vooroordelen , door Ricardo Romero (Godot).
Clarin
