Stagflatie voor de geschiedenis
NEW HAVEN – Bijna vijf jaar geleden waarschuwde ik ervoor dat stagflatie slechts een verbroken toeleveringsketen verwijderd was. Eigenlijk vond er direct na de COVID-19-schok een tijdelijke opleving plaats, omdat een plotselinge stijging van de inflatie samenviel met een zwak herstel van de wereldwijde vraag. Maar net als de pandemie verdween de economische ontwrichting snel. Momenteel is er sprake van een nog zorgwekkendere vorm van stagflatie, die ernstige en blijvende gevolgen kan hebben voor de wereldeconomie en de wereldwijde financiële markten.
Een belangrijk verschil tussen deze twee varianten van stagflatie is de aard van de schade. Tijdens de pandemie kwamen de toeleveringsketens onder druk te staan door grote verschuivingen in de vraag: tijdens de eerste lockdowns consumeerden mensen meer goederen en minder diensten, maar na de heropening nam de trend sterk af. Dit leidde tot torenhoge grondstoffenprijzen, tekorten aan halfgeleiders en wereldwijde knelpunten in de scheepvaart. Samen waren deze factoren verantwoordelijk voor ongeveer 60% van de stijging van de inflatie in de VS in 2021-2022. Het duurde ongeveer twee jaar voordat de verstoringen in de toeleveringsketen verdwenen, waardoor de inflatiedruk afnam.
Deze tijdelijke verstoringen lijken nu bijna onbeduidend vergeleken met de fundamentele reorganisatie van wereldwijde toeleveringsketens die werd ingegeven door het protectionisme "America First" van de Amerikaanse president Donald Trump. De Verenigde Staten trekken zich in feite los van de mondiale handelsnetwerken, met name van de op China gerichte toeleveringsketens in Azië en mogelijk zelfs van de toeleveringsketens die Noord-Amerika verbinden via de US-Mexico-Canada Agreement (USMCA), de zogenaamde 'gouden standaard' van handelsverdragen.
Deze maatregelen zullen de efficiëntieverbeteringen in de toeleveringsketen tenietdoen, die volgens wetenschappelijk onderzoek de afgelopen tien jaar de inflatie in de VS met minimaal 0,5 procentpunt per jaar hebben verlaagd. Deze ommekeer, die het gevolg is van hernieuwde minachting van de VS voor haar voormalige handelspartners, zal waarschijnlijk blijvend zijn. Hoewel de COVID-19-crisis een duidelijke uitkomst had, zal het wantrouwen jegens de Verenigde Staten nog lang blijven bestaan nadat Trump het toneel heeft verlaten. Deze keer is er geen snelle of gemakkelijke oplossing.
De verplaatsing van de productie naar de VS zal niet soepel verlopen. Trump noemt de aankondigingen van grote investeringen door binnenlandse en buitenlandse bedrijven tekenen van een feniksachtige renaissance in de Amerikaanse maakindustrie. Productieplatformen kunnen echter niet uit elkaar worden gehaald en weer in elkaar worden gezet zoals Legoblokjes. Onder de beste omstandigheden duren deze projecten jaren van planning en uitvoering voordat ze geleidelijk operationeel worden.
Maar in het huidige klimaat van buitengewone politieke onzekerheid, waarbij tegenmaatregelen als heffingen en sancties gevaarlijk afhankelijk zijn van de grillen van Trump, zullen investeringen in reshoring waarschijnlijk worden uitgesteld of zelfs helemaal geannuleerd. Ook voor de rest van de wereld zal het niet eenvoudig zijn om te herstellen van de terugtrekking van de VS uit de globalisering en nieuwe toeleveringsketens te ontwikkelen.
Net zoals het tijd zal kosten voor de VS om haar binnenlandse capaciteit weer op te bouwen, zal het voor andere landen lang duren om handelsverdragen te herstructureren. Voor zover mondiale waardeketens de efficiëntie van het comparatief voordeel weerspiegelen, dreigt deze herinrichting van productie-, assemblage- en distributieplatformen nieuwe inefficiënties toe te voegen die wereldwijd de kosten en prijzen zullen doen stijgen.
Er zit nog een veel gevaarlijker ingrediënt in deze stagflatiecocktail: de politisering van het centrale bankieren. Ook in dit geval zijn het de Verenigde Staten die de leiding nemen. Trump benadrukt dat hij het recht heeft om invloed uit te oefenen op het beleid van de Federal Reserve en heeft herhaaldelijk en krachtig zijn ongenoegen geuit over de recente beslissingen van het Federal Open Market Committee (FOMC) om de rentetarieven ongewijzigd te laten.
Het risico bestaat dat Trump nog verder gaat met zijn aanvallen op de onafhankelijkheid van de Federal Reserve. De president heeft onlangs verklaard dat hij het vertrek van de voorzitter van de Federal Reserve, Jerome Powell, zou kunnen afdwingen, en stelde dat zijn “ontslag dringend is.” Hoewel Trump inmiddels afstand heeft genomen van die dreiging, zou een dergelijke stap passen bij zijn bredere, en schijnbaar ongrondwettelijke, streven naar uitbreiding van de uitvoerende macht. Als onderdeel van zijn machtsgreep heeft hij ook andere onafhankelijke instanties op de korrel genomen, en heeft hij op illegale wijze leiders van de National Labor Relations Board, de Equal Employment Opportunity Commission en de Federal Trade Commission ontslagen voor politiek gewin. Wie kan garanderen dat de vaak wispelturige Trump niet zal toegeven en zijn aanvallen op Powell niet zal hervatten?
Trump verhoogt op zijn minst de politieke druk op het Amerikaanse monetaire beleid, terwijl de inflatiedruk toeneemt als gevolg van nieuwe verstoringen in de toeleveringsketen. Voeg daaraan toe Trumps bekende voorkeur voor een zwakkere Amerikaanse dollar, en de huidige omstandigheden vertonen een opvallende gelijkenis met die van eind jaren zeventig, toen een zwakke dollar en een zwakke Federal Reserve de eerste periode van stagflatie in de Verenigde Staten verergerden. Herinnert u zich de verstrooide G. William Miller, destijds voorzitter van de Federal Reserve? Dat is een pijnlijk deel van mijn eigen ervaring als medewerker van de Federal Reserve, dat ik liever wil vergeten.
De andere kant van de medaille van stagflatie is het toenemende risico op recessie in de Verenigde Staten en de rest van de wereld. Ook dit heeft te maken met de groeiende kans op een wijdverbreide en langdurige onzekerheidsschok die de Amerikaanse en wereldwijde economieën treft en die kan leiden tot verlamming van de besluitvorming van bedrijven en consumenten. Trump vierde de invoering van de zogenaamde ‘wederkerige’ tarieven op 2 april als ‘Bevrijdingsdag’. Voor mij was het meer een sabotagedaad, die vergeldingsmaatregelen en waarschijnlijk een neergang van de wereldwijde conjunctuurcyclus uitlokte. Als dit zo doorgaat, wordt het voor de wereld heel moeilijk om een recessie te vermijden. De uitkomst van Trumps agenda zou net zo destructief kunnen zijn als de wereldwijde handelsoorlog aan het begin van de 20e eeuw die volgde op de Smoot-Hawley Tariff Act van 1930, een andere mislukking van het protectionistische beleid. Nu de Amerikaanse tarieven zelfs nog hoger zijn dan toen (en zelfs hoger dan ooit sinds 1909), is het goed om de krimp van de wereldhandel met 65% die tussen 1929 en 1934 plaatsvond, in herinnering te roepen. De wereld mag zich vandaag de dag gelukkig prijzen als ze aan stagflatie ontkomt.
Auteursrecht: Project Syndicate, 1995 - 2025 
De auteur
Stephen S. Roach, hoogleraar aan de Yale University en voormalig voorzitter van Morgan Stanley Asia, is de auteur van Unbalanced: The Codependency of America and China (Yale University Press, 2014) en Accidental Conflict: America, China, and the Clash of False Narratives (Yale University Press, 2022).
Eleconomista
