De oudste werktuigen van walvisbotten zijn gevonden in de Golf van Biskaje.

In grotten in Biskaje zijn de oudst bekende bewijzen van menselijk gebruik van walvisbotten aangetroffen. Uit een onderzoek dat dinsdag in Nature Communications is gepubliceerd, blijkt dat de bewoners van de Golf van Biskaje tijdens het Laat-Paleolithicum ongeveer 20.000 jaar geleden de resten van verschillende soorten walvisachtigen gebruikten om werktuigen en wapens te maken. De ontdekking is een volgende stap in het begrijpen van de relatie tussen mensen en walvissen in de prehistorie. Enerzijds vergroot het onze kennis over het vroege gebruik van de resten van deze dieren, anderzijds biedt het een overzicht van de oude ecologie van walvisachtigen. "Onze bevindingen suggereren dat mariene hulpbronnen en kusthabitats belangrijker waren voor sommige prehistorische gemeenschappen dan gewoonlijk werd aangenomen", zegt Krista McGrath, biomoleculair archeologe aan de Autonome Universiteit van Barcelona en medeauteur van de studie.

Hoewel het bekend is dat walvisvlees een hoofdvoedsel was voor verschillende culturen over de hele wereld, bevestigt het onderzoek dat Europese jagers-verzamelaars ook systematisch gebruik maakten van walvisresten. Onderzoekers analyseerden 83 bottenwerktuigen die werden opgegraven in de Golf van Biskaje, tussen Spanje en Frankrijk, en nog eens 90 onbehandelde botten die werden gevonden in de grot Santa Catalina in de provincie Vizcaya . Hieruit blijkt dat mensen deze botten naar hun nederzettingen hebben vervoerd. Bij sommige exemplaren zijn percussiesporen te zien, wat erop zou kunnen wijzen dat er vlees of vet uit is gehaald. "Walvisbotten en andere producten werden waarschijnlijk voor allerlei doeleinden gebruikt. Het feit dat sommige van deze walvisbotten over grote afstanden werden verhandeld, suggereert dat ze waardevolle en mogelijk zeer gewilde objecten waren", voegt McGrath eraan toe.

Het reconstrueren van het vroege gebruik van walvisproducten is een uitdaging geworden voor de wetenschap vanwege de kwetsbaarheid van kustafzettingen en de effecten van mariene erosie en stijgende zeespiegel. "Nadat de zeespiegel zo'n 20.000 jaar geleden zijn laagste punt bereikte, steeg deze aan het einde van de laatste ijstijd met meer dan 100 meter, waardoor de kustgebieden waar voorheen deze groepen woonden, overstroomden", legt archeoloog Alexandre Lefebvre van de Universiteit van Cantabrië en medeauteur van de studie uit. "Paleolithische jagers-verzamelaars onderhielden een nauwe band met het mariene milieu, een band die voorheen vooral bekend was door bewijs van hulpbronnen zoals schelpdieren, vissen en zeevogels. Walvisachtigen zijn echter minder bestudeerd, omdat hun gebruik beperkt was tot exemplaren die op stranden waren gestrand", merkt Lefebvre op.

Volgens het huidige bewijsmateriaal, zo legt de onderzoeker uit, speelde het gebruik van gestrande walvissen “geen centrale rol in de bestaansstrategieën van paleolithische jagers-verzamelaars die aan het einde van de ijstijd in de Golf van Biskaje leefden.” Maar omdat ze zoveel hulpbronnen leverden, zoals botten, vlees, vet en baleinen, "stimuleerde het gebruik ervan waarschijnlijk dat mensen zich aan de kust vestigden", legt hij uit.

Vijf soorten walvissen en één ontdekking die alles verandert

De auteurs gebruikten massaspectrometrie en koolstofdatering om de taxonomie en leeftijd van de monsters te bepalen. Ze ontdekten minstens vijf soorten grote walvissen in monsters die dateren van ongeveer 19.000 tot 20.000 jaar geleden. Dit zijn enkele van de vroegst bekende bewijzen voor het gebruik van walvisresten als gereedschap door mensen, aldus de wetenschappers. Tot de geïdentificeerde soorten behoren potvissen, vinvissen, blauwe vinvissen en Groenlandse walvissen (die met deze techniek niet van elkaar te onderscheiden zijn). Het onderzoek benadrukt de "grote verscheidenheid aan geïdentificeerde walvissoorten" en legt een verband tussen de rijkdom van mariene en kustecosystemen en de aanwezigheid van menselijke nederzettingen.

Deze soorten leven nog steeds in dezelfde wateren, maar er zijn ook resten gevonden van grijze walvissen . De populatie hiervan is momenteel beperkt tot de noordelijke Stille Oceaan en het Noordpoolgebied. "De ontdekking van de grijze walvis in de Golf van Biskaje aan het einde van de laatste ijstijd – een gebied waar deze soort eeuwen geleden verdween – biedt een uniek inzicht in de rijkdom van het mariene ecosysteem in die periode. Het vult ook een belangrijke lacune in het onderzoek naar grijze walvissen, aangezien eerder bewijs voor hun aanwezigheid in de Noord-Atlantische Oceaan slechts enkele millennia teruggaat (tussen de 10.000 en 250 jaar geleden)", aldus Lefebvre.

Aanvullende chemische gegevens uit de gevonden instrumenten suggereren dat prehistorische walvissen voedingspatronen hadden die vergelijkbaar waren met die van moderne walvissen; Wetenschappers hebben echter wel enkele verschillen ontdekt die kunnen wijzen op veranderingen in het mariene ecosysteem of in het gedrag van deze zoogdierpopulaties. "Deze ontdekking verbetert ons begrip van de langetermijnontwikkeling van de populaties grijze walvissen in de regio en biedt basisgegevens over walvisgemeenschappen van vóór de significante invloed van menselijke activiteit", vat Lefebvre samen.

McGrath wijst erop dat het begrijpen van ecologische systemen van “grote waarde” is voor moderne beschermingspraktijken . "Het identificeren van soorten die een gebied niet langer bewonen, illustreert duidelijk hoe de verspreiding van soorten in de loop der tijd kan veranderen. Inzicht in de verspreiding, overvloed en samenstelling van soorten van lang geleden is essentieel om de grootschalige menselijke impact van de afgelopen eeuwen echt te begrijpen", aldus de archeoloog. "Het helpt ons ook om het bewustzijn te vergroten over de omvang van de veranderingen in het milieu, de menselijke uitbuiting en het verlies aan biodiversiteit in mariene ecosystemen sinds die tijd", voegt Lefebvre toe. Naarmate hun onderzoek vordert, hopen de onderzoekers meer details te ontdekken over deze reuzen van de zee en hun band met de mens in de prehistorie.