Koerdische PKK legt wapens neer, grote stap richting einde conflict Turkije

Na 40 jaar gewapende strijd tegen de Turkse staat, houdt de verboden Koerdische PKK vrijdag een ceremonie om de eerste symbolische stap naar het neerleggen van de wapens te markeren.

Het ontwapeningsproces gaat van start onder strenge beveiliging in Iraaks Koerdistan en zal naar verwachting de hele zomer duren.

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan noemde de actie "een complete afbraak van de bloedige ketenen die om de benen van ons land zijn gelegd".

Sinds het begin van het conflict zijn er zo'n 40.000 mensen omgekomen en de PKK staat geregistreerd als een terreurorganisatie in Turkije, de VS, de EU en het VK. De ontwapening zal niet alleen in Turkije voelbaar zijn, maar ook in Irak, Syrië en Iran.

Een kleine groep PKK-leden zal symbolisch hun wapens neerleggen tijdens een ceremonie nabij Suleymaniyah in Iraaks Koerdistan, voordat ze terugkeren naar hun bases.

Om veiligheidsredenen wordt de exacte locatie niet bekendgemaakt, al wordt verwacht dat leden van de pro-Koerdische oppositiepartij Dem er aanwezig zullen zijn, ook al zullen andere grote Turkse politieke partijen dat niet doen.

De ontwapening zal de komende maanden worden voortgezet op punten die zijn vastgesteld in samenwerking met de Turkse, Iraakse en Koerdische regionale regeringen, zo heeft de Turkse BBC vernomen.

In een video zei de al lang gevangen zittende leider van de PKK, Abdullah Öcalan, dat het "een vrijwillige overgang was van de fase van gewapend conflict naar de fase van democratische politiek en recht". Hij zit sinds zijn arrestatie in 1999 in eenzame opsluiting op het kleine gevangeniseiland Imrali, ten zuidwesten van Istanbul.

Dit is niet de eerste poging tot vrede tussen Turkije en de PKK, maar het is tot nu toe de beste hoop dat de gewapende strijd die in 1984 begon, tot een einde komt.

De Koerdische Arbeiderspartij was oorspronkelijk een marxistische groep, maar nam de wapens op en riep op tot een onafhankelijke staat in Turkije.

In de jaren negentig pleitten ze juist voor meer autonomie voor de Koerden, die ongeveer 20% van de bevolking uitmaken.

Öcalan kondigde in 2013 een staakt-het-vuren af ​​en drong er bij de PKK-troepen op aan zich uit Turkije terug te trekken. De Dolmabahçe-overeenkomst uit 2015 had de Koerden democratie en taalrechten moeten verschaffen, maar de fragiele wapenstilstand mislukte door verwoestend geweld, vooral in de door Koerden gedomineerde steden in het zuidoosten, waaronder Diyarbakir.

De Turkse luchtmacht heeft PKK-bases in de bergen van Noord-Irak aangevallen. Verschillende militaire campagnes waren ook gericht tegen Koerdische troepen in Syrië.

De regering in Ankara heeft verdere gesprekken uitgesloten totdat de PKK de wapens neerlegt. Dat staat nu op het punt te gebeuren.

In oktober 2024 startte een prominente nationalistische leider en belangrijke bondgenoot van Erdogan, Devlet Bahceli, een proces dat door de regering werd omschreven als een "terreurvrij Turkije". Hij drong er bij de gevangengenomen leider van de PKK op aan om op te roepen tot ontbinding van de verboden groep. Dit zou de weg kunnen vrijmaken voor zijn mogelijke vrijlating van het eiland Imrali, suggereerde hij.

De Turkse regering startte via de pro-Koerdische Democratische partij gesprekken met Öcalan. In februari kwam zijn historische oproep aan de PKK om zich op te heffen . Deze werd voorgelezen door twee Democratische parlementsleden die net terug waren van een bezoek aan het gevangeniseiland.

"Alle groepen moeten de wapens neerleggen en de PKK moet zichzelf ontbinden", staat in de brief van Öcalan.

De PKK was in de eerste plaats opgericht omdat "de kanalen van de democratische politiek gesloten waren", zei hij, maar de positieve signalen van Devlet Bahceli en Erdogan zelf hadden de juiste omgeving gecreëerd.

De PKK volgde het voorbeeld van Öcalan en kondigde een staakt-het-vuren af. Later verklaarde de partij dat ze haar "historische missie" had volbracht: de Koerdische kwestie kon nu "door middel van democratische politiek worden opgelost".

President Erdogan zei dat het een "kans was om een ​​historische stap te zetten richting het afbreken van de muur van terreur" en ontmoette in april pro-Koerdische politici.

Als oprichter van de PKK wordt Öcalan door veel Turken nog steeds verguisd, zelfs na 26 jaar eenzame opsluiting.

En toch speelt hij in de ogen van de Koerden nog steeds een belangrijke rol.

"Ik denk dat hij echt autoriteit heeft; hij is een belangrijk symbool voor veel Koerden, niet voor allemaal", zegt Joost Jongerden, specialist op het gebied van het 41 jaar durende conflict aan de Universiteit van Wageningen.

Twee dagen voordat de PKK met de ontwapening zou beginnen, verscheen Öcalan voor het eerst sinds zijn berechting ruim 20 jaar geleden op video.

In een toespraak van zeven minuten richtte hij zich tot de verboden groep: "Ik geloof in de kracht van politiek en sociale vrede, niet van wapens. En ik roep u op dit principe in de praktijk te brengen."

Öcalan droeg een poloshirt met het logo van Lacoste en als teken van zijn blijvende relevantie ging het shirt snel viraal en waren veel websites uitverkocht.

Na de ceremonie op vrijdag verplaatst het beeld zich naar het Turkse parlement in Ankara, waar een commissie wordt opgericht die beslissingen moet nemen over de volgende stappen van de regering.

Omdat het zomerreces voor de deur staat, worden er de komende maanden geen concrete beslissingen verwacht. Dan stemmen parlementsleden over de aanbevelingen van de commissie en heeft president Erdogan het laatste woord.

Wat er met Abdullah Öcalan gebeurt, is nog niet duidelijk. De regering zegt dat zijn omstandigheden in de gevangenis herzien kunnen worden naarmate het proces vordert, maar dat een eventuele vrijlating pas in een later stadium mogelijk is.

De AK-partij van Erdogan is begonnen met het wijzigen van de grondwet. Er wordt gespeculeerd dat dit zou betekenen dat Erdogan zich opnieuw kandidaat zou kunnen stellen voor het presidentschap wanneer zijn laatste termijn in 2028 afloopt.

De AKP en de pro-Koerdische Democratische partij ontkennen dat er een verband bestaat tussen het vredesproces en de herziening van de grondwet. Als Erdogan echter de steun van de Democraten weet te verwerven, is de kans veel groter dat hij veranderingen door kan voeren.

Erdogan loopt achter in de peilingen, maar zijn belangrijkste oppositierivaal, de burgemeester van Istanbul, Ekrem Imamoglu, zit in de gevangenis wegens corruptie, wat hij ontkent. Bovendien zijn er de afgelopen week meer oppositieburgemeesters gearresteerd als onderdeel van een hardhandig optreden.