De kloof tussen het hedendaagse narcisme en het innerlijke onderzoek van de groten der literatuur

Er waart een spook door de Italiaanse roman: het spook van het zelf. Iedereen die zich verdiept in hedendaagse Italiaanse fictie (en dat is inmiddels een universele trend) zal gemakkelijk opmerken hoe veel van deze verhalen hun oorsprong en ontwikkeling vinden in een overdreven solipsisme, doordrenkt van het idee dat een lezer van een roman alleen maar een monotone stem zou willen, die sterk in zichzelf gekeerd is en zich vlak beweegt tussen spijt en ambities die zich uitsluitend in de privésfeer afspelen. Niet dat literatuur per se naar een universele inspiratiebron moet streven , en ook niet dat het alleen inhoud heeft als het grenst aan het meesterwerk. Maar er bestaat geen twijfel over dat dit terugtrekkingsproces, deze "ontsnapping aan het sociale in een tijdperk van collectieve desillusie", zoals de socioloog Christopher Lasch schreef, een teken is van het proces van afglijden naar individualisme dat opvalt in de overwaardering van het zelf die in zoveel hedendaagse literatuur voorkomt. Lasch zelf schrijft in The Culture of Narcissism, een fundamenteel essay om te begrijpen hoe de maatschappij narcisme tot haar kenmerkende element heeft gemaakt, hoe dromen van roem en glorie "de gewone man ertoe aanzetten zich te identificeren met de idolen van de show en de 'massa' te haten", waardoor zijn problemen met het accepteren van de 'banaliteit van het dagelijks bestaan' toenemen. In de romaneske transpositie wordt dit getransponeerd tot de hierboven genoemde lege monoloog.

Een essay van criticus Dorrit Cohn (Transparent Minds, Carocci, vertaald door Gloria Scarfone) is nu in het Italiaans vertaald. Het richt zich op de manier waarop de grote vertellers van de negentiende en twintigste eeuw uiting gaven aan het innerlijk leven van hun personages, en op een bijna wonderbaarlijke manier de mogelijkheid verfijnden om het wankelende denkproces om te zetten in literatuur, door middel van wat Cohn van tijd tot tijd definieert als 'psycho-narratie' (een neologisme dat 'zowel het object als de activiteit die het aanduidt' aanduidt, het discours van de verteller over het geweten van het personage), 'geciteerde monoloog' (om te ontsnappen aan de onderstroom waarin innerlijke monoloog en bewustzijnsstroom zich vermengen, 'het mentale discours van een personage') en 'vertelde monoloog' ('het mentale discours van een personage in de vorm van het discours van de verteller'). Transparent Minds belicht de kloof die ontstaat tussen een bepaald type psychologisch verhaal en de hedendaagse afgeleiden daarvan. Het essay is echter ook een uitzonderlijk bewijs van hoezeer we een zuivere kritiek op teksten, die tegenwoordig vaak worden ingeruild voor een sociologische mengelmoes, kunnen betreuren, en hoe bruikbaar een academische tekst kan zijn zonder zijn wetenschappelijke karakter te verliezen (zie de beschrijving van Sartres dagboekschriftuur toen die zijn charme had verloren: "Sartres misselijkheid is het klassieke geval van nieuwe wijn in een oude zak. Maar het is een wijn die zo gefermenteerd is dat hij de fles steeds breekt", of de scherpe en buitengewone analyse van de passage met de "convulsieve en emotionele toon" van Penélope in Joyce's Ulysses). En dan, na het lezen van Cohns teksten over James Joyce, Virginia Woolf en Thomas Mann, zul je een beter begrip krijgen van het enorme misverstand over het zelf dat zoveel hedendaagse literatuur heeft besmet en dat duidelijk maakt dat het niet voldoende is om een ​​monoloog in de eerste persoon of een lusteloos 'innerlijk zelf' te gebruiken om automatisch de menselijke psychologie en de complexe mechanismen daarvan op papier te kunnen zetten. Het risico af reactionair over te komen: het zou beter zijn om terug te gaan naar Stendhal, Dostojevski en Proust!

Meer over deze onderwerpen: