Swift, van China naar Rusland: hoe de nieuwe geopolitiek van betalingen de westerse financiële hegemonie uitdaagt

In de nieuwe wereldwijde wanorde worden zelfs de meest onzichtbare infrastructuren een terrein van strategische concurrentie. Dat geldt bijvoorbeeld voor internationale betalingssystemen die van louter technische instrumenten worden omgevormd tot geopolitieke wapens of, integendeel, tot instrumenten voor financiële emancipatie van opkomende mogendheden. Centraal in deze transformatie staat SWIFT , het wereldwijde interbancaire berichtensysteem , en de alternatieven die worden gepromoot door actoren als China, Rusland en de BRICS+-landen . Deze partijen zijn erop gericht een autonome financiële architectuur te bouwen die minder kwetsbaar is voor de dwingende invloed van het Westen.

SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) werd opgericht in 1973 en heeft haar hoofdkantoor in België. Het is de ruggengraat van de wereldwijde financiële wereld. Het bedrijf maakt zelf geen geld over, maar verzorgt wel de interbancaire communicatie voor ruim 11.000 financiële instellingen in meer dan 200 landen. Daarmee worden transacties met een dagelijks volume van ruim 5 biljoen dollar uitgevoerd. De westerse — en met name de Amerikaanse — controle over SWIFT is in toenemende mate gepolitiseerd, vooral na 9/11 en nog meer door de intensivering van sanctiebeleid, zoals in het geval van Iran en, meer recent, Rusland in 2022, dat van SWIFT werd uitgesloten na de invasie van Oekraïne.

Deze uitsluiting vormde een systematische schok voor de wereldwijde financiële architectuur en zorgde ervoor dat Moskou, Beijing en andere actoren hun inspanningen om soevereine alternatieven te creëren, verdubbelden. De meest relevante hiervan zijn: • CIPS (Cross-Border Interbank Payment System): in 2015 gelanceerd door China, maakt het mogelijk om grensoverschrijdende betalingen in yuan te verrekenen en af ​​te wikkelen. In 2023 werden er transacties ter waarde van ruim 19 biljoen yuan (ongeveer 2,6 biljoen Amerikaanse dollars) verwerkt via een groeiend netwerk van meer dan 1.300 instellingen in 110 landen. CIPS is nog steeds verbonden met SWIFT, maar is ontworpen om te evolueren naar een zelfstandige infrastructuur, met name voor handel met landen in Afrika, Azië en het Zuiden. • SPFS (Sistema peredaci finansovych soobsščenij): het Russische systeem voor financiële berichten, ontwikkeld na de eerste sancties in 2014. Het wordt tegenwoordig door meer dan 500 banken gebruikt en dekt ongeveer 20% van de Russische interne interbancaire transacties. Het wordt momenteel geïntegreerd met Aziatische circuits, met name dat van Iran. Buiten de roebelzone kent SPFS echter ernstige beperkingen en kampt het met een gebrek aan vertrouwen en interoperabiliteit met bredere systemen.

• BRICS Pay: dit bevindt zich nog in de planningsfase, maar heeft als doel een gemeenschappelijk platform te bouwen voor digitale betalingen tussen de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika) en tegenwoordig ook met de nieuwe leden van het BRICS+-formaat, zoals Iran, Egypte en Ethiopië. Het doel is om het gebruik van lokale valuta te bevorderen en de centraliteit van de dollar in de handel binnen het blok te verminderen, vooral in de energie- en infrastructuursectoren.

De ambitie die deze projecten verenigt, is duidelijk: het creëren van een multipolair financieel ecosysteem, waarin de onderlinge afhankelijkheden in evenwicht zijn en de dwingende invloed van de dollar beperkt is. Het is in deze context dat het concept van ‘ gewapende onderlinge afhankelijkheid ’ in het spel komt, ontwikkeld door Henry Farrell en Abraham Newman, twee wetenschappers op het gebied van internationale betrekkingen die respectievelijk aan de Johns Hopkins University en de Georgetown University doceren.

In hun artikel uit 2019 schetsten Farrell en Newman een theorie over hoe de Verenigde Staten – via hun controle over belangrijke knooppunten van de mondiale financiële en digitale wereld – het vermogen hebben ontwikkeld om economische netwerken om te vormen tot instrumenten van toezicht en dwang. Het geval van SWIFT is exemplarisch: de centrale rol ervan is zo belangrijk dat het loskoppelen van een land gelijkstaat aan het uitsluiten van dat land van internationale handel en financiën, met verwoestende economische gevolgen en een destabiliserend potentieel.

Maar deze strategie brengt een systemisch risico met zich mee: het stimuleert de opbouw van parallelle netwerken, waardoor de effectiviteit van het instrument zelf afneemt. Dat is wat er vandaag de dag gebeurt: er is sprake van een langzame maar gestage regionalisering van betalingssystemen, waarbij vertrouwen steeds meer gekoppeld is aan geopolitieke blokken in plaats van aan gedeelde wereldwijde standaarden.

Voor Europa - en met name voor Italië - brengt deze ontwikkeling een aantal strategische uitdagingen met zich mee: 1. Erosie van de westerse centraliteit in de internationale financiële stromen: de groei van alternatieve circuits kan de Europese sancties, die momenteel een van de belangrijkste instrumenten van geopolitieke druk vormen, minder effectief maken. 2. Risico's voor exporterende bedrijven: de opkomst van parallelle infrastructuren brengt de noodzaak met zich mee om zich aan te passen aan verschillende protocollen, die vaak minder transparant en veilig zijn, waardoor de bedrijfskosten toenemen, de regelgeving complexer wordt en er sprake is van reputatierisico's.

3. Technologische afhankelijkheid en gebrek aan financiële soevereiniteit: Hoewel de EU streeft naar strategische autonomie, is ze nog steeds sterk afhankelijk van SWIFT en heeft ze geen volledig Europees alternatief ontwikkeld. Het project voor het Europees Betalingsinitiatief (EPI) loopt achter op schema, terwijl de digitale euro nog steeds meer een technische dan een politieke belofte is.

Voor Italië, een commerciële grootmacht maar kwetsbaar op het gebied van energie en technologie, is het probleem tweeledig: enerzijds moet een veilige toegang tot de opkomende markten worden gegarandeerd, die steeds meer geïntegreerd zijn in nieuwe financiële circuits; anderzijds om op Europees niveau een strategische reflectie te ondersteunen over financiële autonomie als essentieel onderdeel van de nationale veiligheid. De wereld van betalingen , ooit het domein van centrale banken en IT-technici, is nu een strijdtoneel voor het herdefiniëren van de wereldorde. Het zou kortzichtig zijn om dit te negeren. Het begrijpen ervan is een noodzaak.

LEES ECONOMISCH NIEUWS