De vrouw achter het Keith Jarrett-concert dat de muziekgeschiedenis veranderde

Mythen zijn tijdloos; ze zijn vreemd aan de geschiedenis omdat het in hun aard ligt om die te stichten. Volgens Mircea Eliade kent de archaïsche mens geen enkele handeling die, in werkelijkheid, niet al eerder door een ander is ervaren. Wat hij doet, is al gedaan. Zijn leven is niets meer dan de ononderbroken herhaling van gebaren die door anderen zijn ingezet; gebaren die per definitie mythisch zijn. Je zou kunnen zeggen dat in de hectiek van gebeurtenissen die ritueel als historisch worden aangemerkt, de moderne mens, altijd begaan met de winstgevendheid van de tijd, van tijd tot tijd oog in oog komt te staan ​​met zijn meest intieme primitieve (of archaïsche) natuur, en uit zijn dagelijkse werk ontstaat inderdaad mythe, legende, de grondleggende handeling, tijdloze tijd. Het liveconcert dat Keith Jarrett in januari 1975 (dus 50 jaar geleden) in de Duitse stad Keulen gaf, behoort ongetwijfeld tot deze categorie. Het had nooit mogen plaatsvinden.

De feiten zijn bekend. De piano was niet wat de muzikant had gevraagd (de majestueuze Bösendorfer 290 Imperial was vervangen door een andere, vals gestemde piano waarvan de pedalen niet werkten), het podium (de Opera) was verre van toereikend (de standaard, zouden we tegenwoordig zeggen), en het tijdslot, vlak voor middernacht op een ijskoude dag, beloofde het ergste. Daarbij kwam nog dat Jarrett ondraaglijke rugpijn had, een gevolg van zowel zijn spel, letterlijk gebogen over de piano, als van de autorit vanuit Zürich na enkele dagen zonder slaap. Wat er vervolgens gebeurde, was een perfect moment van een uur en zes minuten dat het bestverkochte solo jazzalbum uit de geschiedenis werd. Een wonder. En tevens een stichtingsmythe, los van jubilea en tegelijkertijd sprekend over het overwinnen van moeilijkheden, over je laten meeslepen door inspiratie, over de noodzaak van het onmogelijke. En zo verder.

De film Köln 75 herschept die mythe. Hij herhaalt hem omdat het in de essentie van mythen zit om steeds maar weer herhaald te worden. De enige nieuwigheid, en daarin schuilt de ontdekking, is het perspectief. Alles wordt verteld vanuit het perspectief van de schepper van het wonder, concertpromotor en muziekproducent Vera Brandes, die nu 69 jaar oud is, terwijl ze toen amper 18 was. Maar wie maalt om leeftijd als er net zoveel tijd over is? "Het is vandaag de dag nog steeds een raadsel waarom Jarrett ermee instemde het concert te geven", zegt Brandes, die met ontembare energie wordt vertolkt in Ido Fluks film door Mala Emde.

En hij vervolgt: "Er zijn voor de hand liggende verklaringen, zoals het niet teleurstellen van het publiek in de opera. Maar, zelfs als ik speculeer, ben ik geneigd te denken dat wat hem raakte, was wat ik tegen hem zei in de auto die mijn broer bestuurde toen hij op het punt stond te stoppen op de terugweg naar het hotel. 'Keith, als je vanavond niet speelt, zit ik in de problemen. En ik weet dat jij ook in de problemen komt.' In werkelijkheid herhaalde hij een zin die ik Miles Davis tegen zijn muzikanten hoorde zeggen, en ik weet niet zeker wat hij bedoelde. 'Oké, ik speel wel, maar ik doe het voor jou,' was zijn antwoord." Pauze. "Maar misschien was de reden wel dat de opnameapparatuur al geboekt en opgesteld was, en dat de beslissing al van tevoren was genomen. Of een andere, nog kinderachtiger reden." Welke? "Toen Keith met Chick Corea in Keulen was, was de persoon die de tournee leidde een collega, Renate, met wie hij goede vrienden werd en die erg op mij lijkt. Misschien bracht het ons alleen maar in de war of deed het hem genoeg aan haar denken om medelijden met me te krijgen.

In werkelijkheid doet de reden voor het concert er weinig of niet zoveel toe als de oorsprong van, wederom, de mythen. Met andere woorden, niets. Maar waarom was wat er uiteindelijk uitkwam zo memorabel? "Jarrett speelde waarschijnlijk zoals hij speelde omdat het geen goede piano was. Omdat hij niet verliefd kon worden op het geluid, vond hij een andere manier om er het beste uit te halen," was de reactie van producer Manfred Eicher destijds. Er wordt gezegd dat de eerste tonen die te horen zijn, die van de melodie zijn die klinkt als een waarschuwing voor het aanstaande begin van het concert. Vandaar het gelach dat we horen. Van daaruit bouwt de muzikant een band op met het publiek door melodieuze motieven te ontwikkelen die op het exacte moment transformeren, terwijl hij constant aandachtig improviseert. Waar het om gaat, is het permanente gevoel van intimiteit tussen de maker en zijn creatie, altijd vrij, altijd herkenbaar, altijd nieuw.

"De herinnering aan dat concert blijft verbonden met het moment dat Duitsland en de stad Keulen meemaakten. We beleefden een moment van creatieve explosie in alle opzichten. Niet alleen in de muziek, maar in elk aspect en elke artistieke discipline. En Jarrett was een soort profeet. Hij was er ook, met het idee om de barrières tussen klassieke en populaire muziek, tussen klassiek en jazz, tussen kunst zelf en politiek te doorbreken," redeneert Brandes, in een zoveelste poging om misschien te verklaren wat geen verklaring heeft, wat gewoon is zoals het is. Hij vervolgt: "Als we vergelijken wat er toen gebeurde met wat er nu gebeurt, lijkt het allemaal een wrede paradox. Nu hebben we alle denkbare muziek binnen handbereik. En toch lijkt alles gecompartimenteerd, gescheiden, en hebben mensen heel specifieke muzieksmaken. Ze willen niet verrast worden. Destijds, met veel beperktere mogelijkheden, wilde iedereen – publiek en makers – gewoon de grenzen verleggen, grenzen verleggen."

Brandes zegt dat de film trouw is, dat alle onstuitbare gedrevenheid, energie en zelfs kracht van de hoofdpersoon van haar waren. "Ik was erg jong, maar ik had al ervaring," specificeert ze. Ze legt ook uit dat de legendarische Imperial piano die nooit verscheen, eigenlijk ergens anders stond dan de film vermeldt. "Het probleem is dat degene die verantwoordelijk was voor de instrumenten van de opera niet met de regisseur communiceerde, en omdat het weekend was, was er niemand om te vragen," zegt ze. "Eigenlijk was het gewoon een reeks misverstanden. Maar de algemene overtuiging is dat de uitdaging van het bespelen van zo'n piano haar ertoe bracht om te spelen zoals ze deed. Ik weet het niet zeker, maar...", zegt ze, en in de ellipsen legt ze de helderheid van de mythe vast, de mythe van de tijdloze tijd.