David Laborde: Voedselzekerheid en voeding in tijden van economische crisis en klimaatverandering

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen toegang heeft tot fatsoenlijk en noodzakelijk voedsel, een gezond dieet dat ons helpt de voedselnood te boven te komen die een groot deel van de wereldbevolking treft? Dit is een van de doelstellingen waar David Laborde, sinds februari 2023 directeur van de afdeling Agri-Food Economics bij de FAO, aan werkt. Daar leidt hij werkzaamheden op het gebied van het monitoren van beleid, hervormingen en prikkels om agrovoedselsystemen te transformeren. Hij leidt ook de prioriteitsgebieden veerkracht en bio-economie. Voordat hij bij de FAO ging werken, werkte hij 16 jaar bij het CGIAR International Food Policy Research Institute (IFPRI) in Washington, D.C., waar hij leiding gaf aan onderzoek op het gebied van macro-economie en handel en mede-leider was van het Ceres2030-project.

Zijn interessegebieden zijn onder meer voedselzekerheid en voeding in de context van globalisering en klimaatverandering. Hij zal deelnemen aan de Nacht van Ideeën, waar hij deze kwesties zal bespreken en zal uitleggen waarom vandaag de dag 733 miljoen mensen te maken hebben met chronische voedselonzekerheid en 2,8 miljard mensen ondervoed zijn. Laborde zal een presentatie geven op het internationale evenement Night of Ideas, dat deze week plaatsvindt onder het thema "The Power to Act". Er zullen Argentijnse en Europese persoonlijkheden uit de sociale wetenschappen, politieke wetenschappen en de kunsten aanwezig zijn. Er zullen activiteiten zijn in het Colón Theater, Mar del Plata, Córdoba, Mendoza, Rosario, Santa Fe, Tandil en Tucumán. Georganiseerd door: Institut français d'Argentine - Franse ambassade, het netwerk van Alliances Françaises in Argentinië, de Stichting Medifé, het netwerk van Frans-Argentijnse centra en lokale overheden. Hij sprak met Ñ via e-mail.

–Wat zijn de verborgen kosten van agrovoedselsystemen?

–De verborgen kosten van agrovoedselsystemen zijn vaak onzichtbaar via standaard boekhoudpraktijken. Ze worden in verband gebracht met wat economen 'externaliteiten' noemen, verschillende vormen van 'marktfalen' en indirecte effecten. Samen vormen ze een reeks kosten die de maatschappij betaalt, vandaag of in de toekomst, en die niet in aanmerking worden genomen bij het nemen van beslissingen.

–Het veranderen van eetpatronen kan helpen gezondheidsdoelen te bereiken. Ook het milieu profiteert ervan, bijvoorbeeld doordat landbouwgrond vrijkomt, broeikasgassen worden opgevangen en de stikstofuitstoot wordt verminderd. Hoe kunnen deze doelen bereikt worden? Welke effectieve planning wordt er samen met de regeringen in de regio uitgevoerd?

–De noodzakelijke veranderingen in het dieet variëren per land en zelfs per persoon. Ze moeten aansluiten op de individuele behoeften en op het vermogen van producenten om op efficiënte en duurzame wijze de verschillende onderdelen van het dieet te leveren. Sommige mensen moeten hun vleesconsumptie verminderen, terwijl anderen mogelijk meer dierlijke producten, zoals vlees of zuivel, moeten eten.

Het uitgangspunt is daarom eenvoudig maar fundamenteel: zorgen dat we over accurate informatie over diëten beschikken en voedingsrichtlijnen opstellen volgens de aanbevelingen van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) . Deze richtlijnen moeten zowel de gezondheid van het individu als van het milieu bevorderen en tegelijkertijd economisch, cultureel en sociaal aanvaardbaar, toegankelijk en betaalbaar zijn.

Zodra we weten wat we moeten eten, moeten we ervoor zorgen dat dit voedsel beschikbaar is (dat het geproduceerd wordt en dat boeren er voldoende inkomen uit krijgen), betaalbaar is (dat de prijzen voor consumenten laag genoeg zijn en de inkomens hoog genoeg) en dat er efficiënte technologieën beschikbaar zijn om de impact op het milieu te beperken. Bovendien is het van belang dat we over voldoende sterke instellingen beschikken om ervoor te zorgen dat mensenrechten, milieurechten en de rechtsstaat bijdragen aan de verwezenlijking hiervan.

Hoewel dit misschien veel lijkt, werken landen en samenlevingen al aan het bereiken van deze doelen . Het belangrijkste is dat acties tussen de verschillende actoren en gebieden op elkaar worden afgestemd en dat gedrag in de juiste richting wordt gestimuleerd. Om deze reden heeft de FAO een wereldwijd stappenplan opgesteld om de inspanningen op internationaal niveau te synchroniseren en de transformatie die al in landen gaande is, te versnellen.

– Welke gezamenlijke inspanningen kunnen worden ontwikkeld met invloedrijke actoren, zoals mediaberoemde chef-koks, die soms als influencers optreden?

–Het is van essentieel belang om het bewustzijn over de rol van gezonde voeding te vergroten en traditionele gerechten, met name die op basis van bonen en peulvruchten, nieuw leven in te blazen om ze populairder te maken of aan te passen aan de huidige levensstijl en smaak. Bij het veranderen van eetgewoonten gaat het niet alleen om prijzen en inkomen. Het beïnvloeden van gedrag is ook belangrijk.

Maar we mogen niet vergeten dat koken tijd en vaardigheden vergt die veel gezinnen niet hebben. Bovendien zijn de verantwoordelijkheden op het gebied van koken in veel delen van de wereld nog steeds zeer ongelijk verdeeld tussen mannen en vrouwen. Daarom is het belangrijk om de juiste influencers te vinden, maar ook om ervoor te zorgen dat wat we voorstellen niet alleen aantrekkelijk is op een scherm (tv of mobiel), maar ook uitvoerbaar en realistisch is voor de meeste mensen.

–Hoe is de huidige situatie met betrekking tot de consumptie van bewerkte voedingsmiddelen met additieven en conserveringsmiddelen? Zijn er gevolgen?

–Moderne agrovoedingssystemen worden gekenmerkt door een toename van de consumptie van bewerkte en ultrabewerkte voedingsmiddelen. Het verwerken van voedsel is op zichzelf niet negatief: het draagt ​​bij aan een betere voedselveiligheid (minder besmetting), een langere houdbaarheid (minder afval), een verlaging van de kosten en een tijdsbesparing.

Er is echter ook een verband gevonden met excessen: een hogere caloriedichtheid vanwege vetten, suikers of natrium en een groter gebruik van toevoegingen en conserveringsmiddelen. Verschillende van deze stoffen worden, vooral bij overmatige inname, in verband gebracht met niet-overdraagbare aandoeningen, variërend van hartziekten tot kanker en hormonale onevenwichtigheden. Ze zouden ook bijgedragen kunnen hebben aan de toename van allergische reacties. Daarom zijn gezondheidsvoorschriften essentieel en moeten er studies worden uitgevoerd om de impact van deze nieuwe componenten te evalueren.

–Deze context brengt ons tot een paradoxaal doel: hoe voeden we de gehele wereldbevolking zonder de planeet te verwoesten?

–Je hebt er vast wel eens over nagedacht: is het beter om lokale producten te kopen, verspilling te vermijden of over te stappen op een meer plantaardig dieet? Voedsel staat centraal in veel maatschappelijke gesprekken en de druk om als consument de ‘juiste keuzes’ te maken neemt toe. Maar hier is een belangrijke waarheid: hoe bewust we ook zijn, de manier waarop we tegenwoordig voedsel produceren, distribueren en consumeren, brengt enorme uitdagingen met zich mee voor de duurzaamheid.

Agrovoedingssystemen hebben een aanzienlijke impact op de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, land- en watergebruik en zowel publieke als private gezondheidszorgkosten. Ze worden gevormd door een groot en complex netwerk van boeren, voedselarbeiders, bedrijven, regelgevers en overheden. Ze beïnvloeden alles, van klimaatactie tot economische groei, levensonderhoud en voedselzekerheid. Ze worden ook door al deze factoren beïnvloed. Als we een toekomst willen waarin iedereen gezond kan eten zonder het milieu te schaden, is er veel meer nodig dan goede bedoelingen bij de kassa in de supermarkt.

Het goede nieuws is dat dezelfde systemen die nu druk genereren, ook de sleutels tot transformatie vormen. Met de juiste keuzes kan voedsel een hefboom zijn voor gezondheid, klimaatoplossingen en het verminderen van ongelijkheid. Dat houdt in dat we de voedselomgeving zodanig aanpassen dat gezonde en duurzame opties niet alleen beschikbaar zijn, maar ook makkelijk te kiezen. Het betekent dat beleid, investeringen en prikkels in de gehele waardeketen op elkaar moeten worden afgestemd. En het betekent ook dat we stoppen met het zien van voedsel als een individuele beslissing, en dat we het omarmen als een gedeelde, wereldwijde kans op verandering.

Dit gesprek is cruciaal, maar het is nog maar het begin. De meest urgente vraag is hoe we agrovoedingssystemen op grote schaal kunnen transformeren, zonder dat we iemand achterlaten. Deze vraag is groter dan welke sector of oplossing dan ook en is alleen zinvol als we hem samen aanpakken.

–Dit brengt ons tot de vraag naar de zichtbare en verborgen kosten van voedsel...

–Wat wij voor voedsel betalen, weerspiegelt niet de werkelijke kosten die het voor de maatschappij oplevert. Een groot deel van de lasten is aan het verborgene: onvoldoende inkomen voor degenen die ons voedsel verbouwen en bereiden, gedegradeerde ecosystemen, verlies van menselijk kapitaal door ondervoeding en verspilling van economisch potentieel. Deze kosten worden niet weerspiegeld in de marktprijzen, maar worden dagelijks betaald door mensen en de planeet. En de bedragen stapelen zich op: volgens het belangrijkste rapport van de FAO, SOFI, bedragen ze 12 biljoen dollar.

De meeste van deze verborgen kosten komen voort uit ongezonde eetgewoonten. Tegenwoordig is een slecht voedingspatroon wereldwijd de grootste risicofactor voor overlijden. In veel landen komen ondervoeding en obesitas niet voor, en vaak komen ze zelfs alleen in hetzelfde huishouden voor. Deze dubbele last vergroot de kwetsbaarheid voor ziektes, vermindert de productiviteit en heeft invloed op de onderwijsresultaten. De economische impact is enorm: ongezonde eetpatronen en hun effect op de wereldwijde productiviteit vertegenwoordigen 9,3 biljoen dollar, wat overeenkomt met 73 procent van de totale verborgen kosten in agrovoedselsystemen.

–Hoe wordt de milieu-impact van agrovoedselsystemen gemeten?

–Ook de impact op het milieu is aanzienlijk. Landbouw- en voedselsystemen zijn verantwoordelijk voor ongeveer een derde van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Overmatig gebruik van kunstmest veroorzaakt stikstofafvoer (waterverplaatsingen over het aardoppervlak, meestal regen, die niet door de bodem worden opgenomen en richting rivieren, meren of andere wateren stromen). Hierdoor worden rivieren, meren en de lucht verontreinigd. Bodemdegradatie en waterstress komen veel voor. Deze druk vormt een bedreiging voor de biodiversiteit en verzwakt de ecosystemen waarvan de voedselproductie afhankelijk is. De jaarlijkse kosten voor het milieu worden geschat op 2,9 biljoen dollar. De belangrijkste factoren zijn stikstofvervuiling, broeikasgasemissies, veranderingen in landgebruik en watergebruik.

De maatschappelijke last van de huidige landbouw- en voedselsystemen gaat verder dan honger. Terwijl 733 miljoen mensen te maken hebben met chronische voedselonzekerheid en 2,8 miljard mensen ondervoed zijn, zorgen deze systemen ook voor inkomsten voor miljarden mensen. Naar schatting zijn 3,8 miljard mensen voor hun levensonderhoud afhankelijk van landbouw- en voedselsystemen, rechtstreeks of via aanverwante sectoren. Hoe dringend hervormingen ook zijn, we moeten voorzichtig te werk gaan. Verandering mag niet ten koste gaan van degenen die voor hun overleving afhankelijk zijn van deze systemen.

–Je had het over een ‘routekaart voor verandering’. Wat houdt dat in?

–Als problemen met elkaar verbonden zijn, geldt dat ook voor de oplossingen. Om uitdagingen om te zetten in actie, lanceerde de FAO de FAO Global Roadmap, een door landen geleid, op bewijs gebaseerd samenwerkingskader dat collectieve inspanningen op alle niveaus – mondiaal, regionaal, nationaal en lokaal – wil stimuleren om productieve, economisch levensvatbare, sociaal inclusieve en ecologisch duurzame landbouw- en voedselsystemen te creëren. In deze context werken we samen met landen en gemeenschappen over de hele wereld om samen praktische, op bewijs gebaseerde antwoorden te creëren die zijn afgestemd op elke specifieke situatie. Dit omvat een gemeenschappelijk actiekader dat zich richt op verschillende cruciale transformatiegebieden.

Eén daarvan is consumptie. Het eetpatroon moet veranderen, niet alleen om de gezondheid te verbeteren, maar ook om de druk op het milieu te verminderen. Tegenwoordig kunnen miljarden mensen zich geen gezond dieet meer veroorloven en consumeren ze te veel producten die schadelijk zijn voor hun gezondheid en de planeet. Het promoten van gevarieerde en voedzame diëten is een goedkope interventie met groot effect. Even dringend is het nodig om voedselverlies en -verspilling te verminderen. Meer dan 13 procent van het voedsel gaat na de oogst verloren en 19 procent wordt verspild in huizen, restaurants en bedrijven. Het verminderen van deze afvalstroom is een van de meest directe manieren om emissies te verminderen en de toegang te verbeteren.

Op het vlak van productie houdt transformatie in dat er met de natuur wordt samengewerkt. Vee, bodems, bossen, visserij en watersystemen staan ​​onder druk. Maar ze bevatten allebei ook een deel van de oplossing. Duurzame veehouderijstrategieën kunnen emissies verminderen zonder dat dit ten koste gaat van de bestaansmiddelen. Aquatische voeding biedt eiwitten met een kleinere CO2-voetafdruk. Gezonde bodems slaan koolstof op, houden water vast en zorgen voor veerkrachtige opbrengsten. Bossen en wetlands reguleren het klimaat en ondersteunen de landbouw. Deze rijkdommen moeten worden beschermd en hersteld als we binnen de grenzen van de planeet voedsel willen produceren.

–En de rol van regeringen, staten?

–Niets hiervan kan worden bereikt zonder beter bestuur. Er is betrouwbare informatie nodig om inclusieve beslissingen en beleid te kunnen nemen en zo te zorgen dat voordelen eerlijk worden verdeeld. Efficiëntie moet in evenwicht zijn met billijkheid. Sociale bescherming, onderwijs voor vrouwen en meisjes en investeringen in plattelandsinfrastructuur zijn essentieel. Beleid moet landbouw, gezondheid, klimaat en handel op elkaar afstemmen en mag niet los van elkaar opereren.

Zaterdag 17 mei, 15.30 uur: "Eten om te leven of eten om te sterven? Over voedselveiligheid", in het Teatro Colón Experimental Center. Met Gabriela Parodi en María Priscila Ramos.