Hoe ongerust moeten we zijn over de strengere Europese regels voor burgerschap?

De afgelopen maanden hebben verschillende landen in Europa plannen aangekondigd of gezegd dat ze in ieder geval overwegen nieuwe regels in te voeren voor het verkrijgen van het staatsburgerschap.

In Zweden werd onlangs een onderzoek ingesteld om de verblijfsvereiste te verlengen van de huidige vijf naar acht jaar. Sinds 1 april heeft de Migratiedienst de veiligheidscontroles voor aanvragers aangescherpt, wat heeft geleid tot een tijdelijke stopzetting van de verwerking van aanvragen . Zweden heeft ook gesproken over de invoering van taal- en inburgeringstests voor aanvragers van het staatsburgerschap.

Finland heeft vorig jaar de vereiste verblijfsperiode voor naturalisatie verlengd van vijf naar acht jaar en de termijnen voor toegestane afwezigheid verkort.

In Duitsland heeft de nieuwe regering een wetsvoorstel aangenomen om de snelle weg naar burgerschap af te schaffen. Deze route vereist slechts drie jaar verblijf voor mensen die als "zeer geïntegreerd" worden beschouwd. Het wetsvoorstel, dat nog door de Bondsdag moet worden goedgekeurd, draait een deel van de in 2024 aangenomen burgerschapshervorming terug.

In Italië kreeg een referendum over het versoepelen van de verblijfsvereiste voor het verkrijgen van het staatsburgerschap onvoldoende deelname om geldig te zijn. Daarnaast heeft het parlement onlangs nieuwe regels aangenomen die de mogelijkheid om burgerschap via afstamming te verkrijgen, beperken tot twee generaties.

In Denemarken hebben de autoriteiten de burgerschapsbijdrage op 1 mei met 50 procent verhoogd. Maanden eerder had het Deense ministerie van Immigratie ook al een deskundigenpanel aangesteld om de mogelijkheid te onderzoeken om aanvragers te screenen op standpunten die als "antidemocratisch" worden beschouwd.

Elders in Scandinavië, in Noorwegen, worden in september algemene verkiezingen gehouden. Zowel de Conservatieve Partij als de Vooruitgangspartij, die een rechtse coalitie zouden kunnen vormen, hebben aangegeven dat ze de eisen voor het staatsburgerschap willen aanscherpen.

In Frankrijk, waar extreemrechts, dat zich verzet tegen immigratie, de laatste jaren steeds populairder is geworden, sprak de minister van Binnenlandse Zaken van het land, Bruno Retailleau , over zijn plannen om het burgerschapsstelsel 'strenger' te maken . Mogelijk zal hij hiervoor een geschiedenis- en burgerschapstest invoeren.

Nationaliteitshervormingen stonden ook centraal op de politieke agenda in Nederland, waar de extreemrechtse regering, die onlangs is gevallen, de verblijfsvereiste wilde verhogen van vijf naar tien jaar. Een soortgelijk plan om de verblijfsvereiste te verlengen, is door de Labour-regering in het Verenigd Koninkrijk genomen, als onderdeel van voorstellen om de immigratieregels verder aan te scherpen.

Waarom zoveel veranderingen?

Professor Maarten Vink, hoofd van de afdeling Burgerschapsstudies aan het Robert Schuman Centre van het Europees Universitair Instituut in Florence, stelde dat burgers in heel Europa zich niet al te veel zorgen hoeven te maken over de aanscherping en verandering van de regels.

"Het komt vaak voor dat landen de regels rond nationaliteit elke paar jaar wijzigen", aldus Vink.

"We leven in een democratie, dus als bij verkiezingen de politieke balans verschuift, is het normaal dat dit tot uiting komt in de wetgeving. Migratie is een zeer belangrijk onderwerp in de politiek, en kwesties die daarmee verband houden, zoals burgerschap, maken ook deel uit van deze dynamiek", zei hij.

Professor Vink zei dat de burgerschapswetten in Europa de laatste tijd “dynamischer zijn dan in andere delen van de wereld”, hoewel “de veranderingen in verschillende richtingen gaan.”

Dubbele nationaliteit

De belangrijkste trend die zich heeft voorgedaan, en die volgens hem ‘unidirectioneel’ is, is de acceptatie van een dubbele nationaliteit.

"In de jaren zestig legden de meeste landen ter wereld een dubbele nationaliteit aan banden, omdat dit werd gezien als een probleem van loyaliteit en trouw, vooral in tijden van meer oorlogen en militaire dienstplicht", aldus Vink.

Hoewel er uitzonderingen blijven bestaan ​​in Oostenrijk, Nederland, de Baltische landen en verschillende Oost-Europese staten, is dit een gebied waar “wereldwijd en in Europa een zeer duidelijke liberaliseringstendens” te zien is.

Volgens Vink kwam dit deels door migratie. Steeds meer mensen verhuisden en bouwden een leven op in een ander land, terwijl ze de familiebanden behielden met het land waar ze vandaan kwamen, of waar hun ouders en grootouders vandaan kwamen.

Een andere factor was gendergelijkheid.

"Vroeger kreeg een vrouw die met een man uit een ander land trouwde automatisch de nationaliteit van dat land, of verloor haar nationaliteit, en de kinderen hadden alleen de nationaliteit van het land van de vader. Door een vrouw en een man als onafhankelijk te erkennen in het burgerschapsrecht, zoals in alle Europese landen het geval was, konden gezinnen met een gemengde nationaliteit worden opgericht", legde hij uit.

Vink wijst erop dat zelfs de nieuwe Duitse regering, die een stap terug heeft gedaan in de 'modernisering' van de nationaliteitswetten door een versnelde procedure af te schaffen , heeft ingestemd met het behoud van de belangrijkste elementen van de belangrijke hervorming van 2024: de acceptatie van een dubbele nationaliteit en de vermindering van de verblijfsvereiste van acht naar vijf jaar.

Ontwikkelingen in het familierecht hebben ook invloed op het burgerschap. Denk bijvoorbeeld aan het recht om het burgerschap van de niet-biologische ouder over te dragen aan een kind in een gezin van hetzelfde geslacht.

"Scandinavische landen zijn zeer proactief geweest in het opnemen van deze familierechtelijke elementen in de nationaliteitswetgeving, terwijl er in landen als Italië nog steeds beperkingen zijn", aldus Vink.

Cruciaal is dat de meeste regeringen in Europa niet zomaar alles kunnen doen wat ze willen als het gaat om burgerschapswetten.

In de meeste Europese landen wordt het gebied ook geregeld via het Europees Verdrag inzake nationaliteit , dat in 1997 werd ondertekend door de Raad van Europa (geen EU-instelling). Zo'n 29 Europese landen hebben het verdrag ondertekend, maar 8 (Kroatië, Frankrijk, Griekenland, Italië, Letland, Malta, Polen en Rusland) hebben het niet geratificeerd.

Zo mag de verblijfsvereiste voor het staatsburgerschap volgens de regels van het verdrag niet langer dan 10 jaar duren. Alle Europese landen voldoen aan deze bovengrens, waarbij de meest voorkomende vereiste op 5 jaar ligt.