Morena versterkt rechterlijke macht in Mexico; OAS stelt het proces ter discussie

Op 7 juni 2025 werden de resultaten van de ongekende rechterlijke verkiezingen in Mexico bevestigd, waardoor de regerende Morena-partij aanzienlijke controle kreeg over de belangrijkste gerechtelijke instanties. Ondertussen publiceerde de OAS een kritisch rapport waarin de onafhankelijkheid van het proces en de extreem lage burgerparticipatie ter discussie werden gesteld.

Het Mexicaanse rechtssysteem heeft een diepgaande en controversiële transformatie ondergaan. De definitieve uitslag van de verkiezingen voor de vernieuwing van het Hooggerechtshof van de Natie (SCJN), het nieuwe Gerechtelijk Disciplinair Tribunaal (dat de Federale Raad voor Justitie vervangt) en de zetels in het Kiescollege van de Juridische Afdeling van de Federatie (TEPJF), bevestigd op 7 juni 2025, heeft de beslissende invloed van de regerende Morena-partij en haar bondgenoten in de hoogste regionen van de Mexicaanse rechterlijke macht geconsolideerd.

Kandidaten met profielen die zichtbaar dicht in de buurt komen van de zelfverklaarde "Vierde Transformatie" (4T) en voormalig president Andrés Manuel López Obrador, zoals Celia Maya – die het Disciplinaire Tribunaal zal voorzitten – Bernardo Bátiz, Lenia Batres, Yasmín Esquivel en Loretta Ortiz, werden in deze cruciale organen gekozen. Hugo Aguilar Ortiz, met het hoogste aantal stemmen voor het Hooggerechtshof van het land, wordt de volgende voorzitter van het hooggerechtshof van het land.

Hoewel de regeringspartij de verkiezingen prees als een "historische" en "democratische" gebeurtenis, werd het proces gekenmerkt door een opmerkelijk lage opkomst, die schommelde rond de 13% van de kiezers. Dit betekent dat ongeveer 87% van de stemgerechtigde kiezers ervoor koos om niet te stemmen. Bovendien werd een aanzienlijk percentage ongeldige stemmen en blanco stemmen geregistreerd op de stembiljetten, wat verdere vragen opriep over de legitimiteit en de publieke steun voor het nieuwe rechtssysteem.

De verkiezingswaarnemingsmissie van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) publiceerde een voorlopig rapport met vernietigende conclusies over het proces. De OAS omschreef de Mexicaanse rechterlijke verkiezingen als "mislukt" en stelde botweg dat zij "niet aanbeveelt dat dit model van rechterlijke selectie in andere landen in de regio wordt overgenomen."

Tot de belangrijkste zorgen van de internationale organisatie behoren:

• * Gebrek aan garantie voor onafhankelijkheid: De OAS merkte op dat de verspreiding van "accordeons" (lijsten met voorgestelde kandidaten, vermoedelijk van de regeringspartij) en de profielen van de gekozen kandidaten, waarvan er veel zijn voorgesteld door het Evaluatiecomité van de Federale Uitvoerende Macht, geen garanties bieden ten aanzien van de onafhankelijkheid van de nieuwe rechterlijke macht ten opzichte van het politieke systeem.
• * Verzwakking van het rechtssysteem: Het rapport waarschuwt dat het geïmplementeerde model, in plaats van het Mexicaanse rechtssysteem te versterken, "de onpartijdigheid, onafhankelijkheid en effectiviteit" ervan juist zou kunnen verzwakken.
• * "Complex en polariserend" proces: De OAS beschreef de hervorming van de rechterlijke macht en de verkiezing ervan als een "complex en polariserend" proces, vol "lacunes" en een inherent risico voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.

"De Missie beveelt niet aan dat dit model voor rechterlijke selectie in andere landen in de regio wordt gekopieerd." – Conclusie van het voorlopige rapport van de OAS over de rechterlijke selectie in Mexico.

De Mexicaanse regering reageerde krachtig op de kritiek van de OAS. In een diplomatieke nota verwierp Mexico de aanbevelingen en observaties in het rapport, met het argument dat de waarnemingsmissie "niet de bevoegdheid heeft om waardeoordelen te vellen die haar bevoegdheden te boven gaan" en dat haar opmerkingen inmenging in binnenlandse aangelegenheden vormen, wat in strijd is met het Handvest van de OAS zelf. De regering verdedigde de legaliteit en grondwettelijkheid van het gerechtelijke verkiezingsproces.

Deze boze reactie zou kunnen worden geïnterpreteerd als een teken van intolerantie ten opzichte van internationale controle en een poging om de aandacht af te leiden van de aan het licht gebrachte ernstige tekortkomingen. Een dergelijke houding zou de betrekkingen van Mexico met multilaterale organisaties en andere internationale actoren die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de transparantie van verkiezingen waarborgen, onder druk kunnen zetten.

Binnenlands noemde de oppositie de verkiezingen een "farce", terwijl voormalige kiesraadsleden en oppositieleden aandrongen op een grondige herziening van het model voor rechterlijke selectie. De Federal Judges Association (JUFED) onderschreef niet alleen het OAS-rapport, maar kondigde ook aan bewijsmateriaal van onregelmatigheden te verzamelen voor mogelijke internationale rechtszaken.

In deze situatie hebben politieke figuren als Morena-vertegenwoordiger Ricardo Monreal voor extra controverse gezorgd door figuren die dicht bij de macht staan, zoals de zoon van voormalig president López Obrador, te verdedigen door controversiële vergelijkingen te gebruiken.

De consolidatie van Morena's macht binnen het rechtssysteem, bereikt via een electoraal mechanisme met weinig steun van de burgers en serieuze internationale kritiek, roept fundamentele vragen op over de toekomst van de machtsbalans, de rechtsstaat en de gezondheid van de democratie in Mexico. Het vermogen van de nieuwe rechterlijke macht om onafhankelijk te handelen en onpartijdige rechtspraak te garanderen, zal de komende jaren de ultieme test zijn.