Verpleegkundige Lucia de Berk zat zes jaar in de cel vanwege zeven moorden die ze niet had gepleegd

Lucia de Berk was slachtoffer van een van de grootste gerechtelijke dwalingen in Nederland, maar voor verbittering had ze zichzelf altijd weten te behoeden. „Je zegt gewoon tegen jezelf: nee, dat gebeurt niet”, vertelde ze met typerende eenvoud van spreken op het TEDXAmsterdamWomen-congres in 2015. Toch eiste haar gevangenschap zijn tol. „De rest van je leven in zo'n klein hokje, dat maalt allemaal door je hoofd.” Na een mislukte cassatie kreeg ze een herseninfarct, haar rechterhand zou gevoelloos blijven.

De in 2003 voor meervoudige moord tot levenslang veroordeelde verpleegkundige uit Den Haag overleed afgelopen week op 63-jarige leeftijd, na een kort ziekbed. Ze zat zes jaar onterecht vast en wachtte toen nog eens anderhalf jaar thuis de herziening van haar veroordeling af. In 2010 werd ze vrijgesproken.

Volgens Ton Derksen, die zich op de zaak stortte en sindsdien meerdere boeken schreef over justitiële dwalingen, is de zaak van Lucia de Berk zelfs de grootste dwaling gezien de opeenstapeling van fouten tijdens haar proces. De emeritus hoogleraar wetenschapsfilosofie heeft Lucia de Berk nooit willen ontmoeten voor ze werd vrijgesproken in 2010. „Ik wilde onbevooroordeeld blijven”, zei hij eens in een interview met Omroep Gelderland. Pas in 2014, bij het zien van de film van Paula van Oest over de zaak, besefte hij zich hoezeer zij had geleden.

Een andere expert die zich de zaak aantrok, was hoogleraar statistiek Richard Gill. Hij liet zich wel overhalen om De Berk op te zoeken in de cel. „Zo’n lieve, humoristische vrouw. Echt ontroerend”, zegt hij. In niets was zij de ‘Engel des Doods’, zoals ze wel genoemd werd in de krant.

Tarotkaarten

De Berk werd altijd wat vreemd gevonden op de afdeling in het Haagse Juliana Kinderziekenhuis. Ze had een voorkeur voor sinistere literatuur en legde tarotkaarten. Begin september 2001 overleed baby Amber in een reeks van schijnbaar onverklaarbare sterfgevallen op afdelingen waar telkens De Berk aan het werk was. De directeur van het toenmalige Juliana Kinderziekenhuis in Den Haag deed aangifte. Hij had berekend dat er een kans van 1 op 7 miljard was dat het louter toeval was dat zij er steeds bij was. Een week later trad hij op een persconferentie met zijn bevindingen naar buiten, op dezelfde dag dat zich twee vliegtuigen in het World Trade Center boorden.

Was er een seriemoordenaar actief geweest in een kinderziekenhuis? De Berk hield vol onschuldig te zijn, maar werd veroordeeld voor zeven moorden en drie pogingen tot moord. „Ik was altijd aanwezig als een kindje overleed”, vertelde ze in 2015. „Ik weet ook niet hoe dat kon.”

Maar van het ‘schakelbewijs’ dat tot haar veroordeling leidde, deugde weinig. Een berekening die in opdracht van het OM gemaakt werd, wees op een kans van 1 op 342 miljoen dat ze niets met de sterfgevallen te maken had. In het artikel ‘Een schijn van kans’ uit 2004, in de wetenschapsbijlage van NRC, berekende de econometrist Aart de Vos op basis van een andere aanname en methode al een veel hogere kans op toeval. Dat was twee maanden voor de veroordeling.

Later begonnen ook statistiekprofessoren zich met de zaak te bemoeien, onder wie Richard Gill. Die vond fouten in de door het OM gehanteerde berekening, zoals miskenning van specifieke omstandigheden in een ziekenhuis. De kans dat Lucia de Berks aanwezigheid bij de sterfgevallen puur toeval was, schoot in Gills berekeningen drastisch omhoog.

Natuurlijke dood

De aanjagers achter de herziening van haar proces waren Derksen en zijn zus Metta de Noo, die verpleeghuisarts was. Hun schoonzus was betrokken als kinderarts bij de vergaring van ‘bewijsmateriaal’, maar zij kregen argwaan. Derksens boek De zaak Lucia de B. leidde tot een hernieuwd onderzoek naar de doodsoorzaak van baby Amber, waarbij RIVM-arts en toxicoloog Jan Meulenbelt concludeerde dat er geen sprake was van digoxinevergiftiging: Amber stierf een natuurlijke dood. Daarmee sneuvelde het schakelbewijs.

De Berk heeft in lezingen en in de media uitgebreid haar verhaal gedaan, maar de laatste jaren leefde ze teruggetrokken in de buurt van haar geliefde Zuiderpark in Den Haag. Ze heeft zich ook niet geroerd in de zaak rond de Britse veroordeelde verpleegkundige Lucy Letby, die veel overeenkomsten kent met die van De Berk. Toen Gill in verband met zijn bemoeienis met de Letby-zaak door een journalist werd gevraagd om met Lucia de Berk op de foto te gaan, liet zij weten dat ze de zaak niet meer wilde oprakelen. „En daar had ze volledig gelijk in”, zegt Gill.

Lees ook

Steeds meer mensen twijfelen of de ‘beruchtste kinderserie­moordenaar’ van het VK de baby’s echt vermoord heeft