Bepaalde kankervormen in opmars per regio: ‘Er is iets aan kanker te doen, want de verschillen ontstaan niet zomaar’

De Kankeratlas, hoe cru de naam wellicht ook klinkt, vertelt precies welke kankersoort in welke regio het meest voorkomt. Sommige kankersoorten zijn in opmars. Twee deskundigen op het gebied van kanker, leggen uit hoe dat komt.

De Kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland laat precies zien welke kanker waar het meest voorkomt. Huid-, zaadbal- en slokdarmkanker blijken in opmars te zijn. Eén op de twee Nederlanders krijgt ooit in zijn of haar leven kanker, blijkt uit de laatste cijfers. Zo is bijvoorbeeld dit de snelst toenemende kankervorm en krijgt 1 op de 7 vrouwen borstkanker.

Eerder sprak Metro met radioloog Sofie De Vuysere, die zelf ook borstkanker kreeg.

Valery Lemmens is hoogleraar Kankersurveillance aan de Universiteit Maastricht en initiatiefnemer van de Kankeratlas. Follow the Money sprak met hem en kankeronderzoeker Marieke Louwman over ontwikkelingen wat betreft kanker.

Lemmens legt uit dat van de mensen die een kankerdiagnose krijgen, na vijf jaar, de maat voor overleving, twee derde van deze patiënten nog leeft.

In de Kankeratlas is onder meer te zien in dat in Noord-Holland veel gevallen van huidkanker, de snelst toenemende en voorkomende kankervorm, zijn. „Alle vormen van huidkanker hebben een relatie met blootstelling aan de zon. Bij melanomen hangt dit nauw samen met verbranden. Hoe vaker je als kind bent verbrand, hoe groter de kans dat je een melanoom oploopt.” In Noord-Holland zou de kust en daarbij blootstelling aan de zon de veroorzaker kunnen zijn. „Maar waarom het in de hele kop van Noord-Holland zo vaak voorkomt, kan ik niet precies verklaren”, aldus Louwman

Lemmens haakt in: „Het is waarschijnlijk een combinatie van factoren. Ook huidtype speelt een belangrijke rol. Daarnaast zie je vaak dat de sociaaleconomische status van invloed is. Melanomen komen vaker voor bij mensen met een hogere sociaaleconomische status. Dat zijn de mensen die in de jaren zeventig en tachtig als kind op vakantie konden naar Zuid-Europa en daar vaak verbrandden.”

In Zeeland komt een andere huidkankervorm, de plaveiselcelcarcinoom, meer voor. „Een plaveiselcelcarcinoom komt vaak voor op het gezicht en de handen. Het ontstaat vaak door langdurige blootstelling aan de zon, bij mensen die hun hele leven buiten gewerkt hebben”, legt Louwman tegen FTM uit. Dat valt te verklaren door de van oudsher agrarische en vissersgebieden in Zeeland. „De mensen die met de ziekte worden gediagnosticeerd, zijn vaak 80-plussers. Geen enkele vorm van kanker wordt zo vaak op zo’n hoge leeftijd aangetroffen”, vult Lemmens aan.

Slokdarmkanker komt in Europa het meest voor in Nederland. En wat betreft het oplopen van slokdarmkanker is het risico het kleinst in Maastricht. „Het verschil met Friesland en Groningen is opvallend. Dat zou met genetische aanleg te maken kunnen hebben, maar wat betreft de oorzaken van de verschillen tasten we nog in het duister. Ze zijn in elk geval niet te verklaren door de bekende risicofactoren voor slokdarmkanker, zoals roken, alcoholgebruik en overgewicht”, legt Lemmens uit.

Ook krijgen mannen vaker slokdarmkanker dan vrouwen. „De huidige hypothese daarvoor is dat mannen een andere vetverdeling hebben. ’s Nachts duwt dat vet op de maag, waardoor het maagzuur sneller in de slokdarm terechtkomt. Dat kan leiden tot ontstekingen en in het ergste geval tot slokdarmkanker”, aldus Lemmens.

Hij vervolgt: „Maar ook risicofactoren als alcoholgebruik en roken spelen een grote rol. Vrouwen zijn in de loop der jaren langer blijven roken dan mannen. Je zou dus verwachten dat het aantal slokdarmkankergevallen naar elkaar toe groeit, maar dat laten de cijfers niet zien. Een aantal hypotheses rondom het ontstaan van slokdarmkanker moet dus worden herzien. Er lijkt toch iets anders aan de hand te zijn, en niet alleen in Nederland.”

Asbestkanker, dat ook mesothelioom wordt genoemd, komt vooral voor bij mannen in industriële gebieden. In het Overijsselse Goor is asbestkanker ruim twee zoveel als in andere plekken in Nederland. Ook buurgemeente Rijssen zit ver boven gemiddeld. In Goor stond tot de jaren ’90 een asbestfabriek. Lemmens: „Bij mesothelioom kan er een enorm lange tijd tussen de blootstelling aan asbest en het optreden van de ziekte zitten. Zelfs zestig jaar na blootstelling kun je nog een mesothelioom ontwikkelen.”

Ook bij industrielocatie Chemelot in Geleen is meer asbestkanker en ook bij scheepswerf-locaties zoals Rotterdam, Den Helder, Zeeland, Amsterdam en het IJsselmeer zie je meer van deze kankervorm. En ook in de buurt van Tata Steel in Noord-Holland, bij Beverwijk, is meer asbestkanker, door scheepswerven en industrie.

In de buurt van Tata, bijvoorbeeld bij IJmuiden, is ook de kans op longkanker, hoofd-halskanker- en blaas- en urinewegkanker groter. „De uitstoot van Tata Steel speelt een rol, maar is zeker niet de enige oorzaak van het verhoogde aantal longkankergevallen. Ook roken speelt een grote rol. We zien dat er meer wordt gerookt in groepen met een lagere sociaaleconomische positie. Het RIVM heeft bijvoorbeeld uitgebreid onderzoek gedaan naar longkanker en de conclusie was dat ruim 90 procent van die extra longkankergevallen door roken komt. Rondom Tata wonen veel mensen die roken. Hoofd-halskanker en blaaskanker vertonen vaak hetzelfde patroon als longkanker, omdat roken ook daar een van de belangrijkste oorzaken van is”, aldus Lemmens.

„Wel is bekend dat ook luchtverontreiniging door bepaalde industrieën leidt tot een hoger longkankerrisico. Alle vormen van luchtverontreiniging samen zijn goed voor zo’n 10 procent van alle gevallen van longkanker. Dus ja, van elke honderd gevallen van longkanker is er een aantal mensen in de omgeving van Tata Steel dat door de industrie longkanker heeft gekregen. Maar zoals het RIVM aantoonde: het effect van roken is vele malen sterker”.

Vandaag werd bekend dat onderzoekers van het Amsterdam UMC denken dat huisartsen met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) mensen met longkanker tot vier maanden eerder kunnen opsporen. De studie verschijnt vandaag in de British Journal of General Practice.

Een algoritme bekijkt alle medische informatie van een huisartsenpraktijk, leggen de onderzoekers uit. In de medische voorgeschiedenis van patiënten pikt het ‘een voorspellend signaal op’. In andere studies worden bepaalde zoektermen gebruikt, zoals ‘roken’ of ‘bloed ophoesten’. Maar in de zogenoemde ‘vrije tekst’ over patiënten staat blijkbaar informatie waarmee het algoritme uit dit onderzoek patiënten met kanker eerder kan opsporen.

En dan bleek nog dat bij Chemours bij Dordrecht de te hoge Pfas-uitstoot de kans op nier- en zaadbalkanker zou verhogen. Lemmens: „Zaadbalkanker neemt de laatste decennia in Nederland enorm toe. Dat zien we ook in een aantal andere landen, maar niet overal. Deze kanker komt vaak al op heel jonge leeftijd voor. Het heeft daarom waarschijnlijk te maken met blootstelling aan bepaalde stoffen tijdens de zwangerschap of zelfs al daarvoor. Maar we begrijpen nog weinig van de risicofactoren van zaadbalkanker.”

„We sluiten een relatie met Chemours absoluut niet uit. Alleen hebben we op dit moment nog te weinig in handen om zeker te kunnen zeggen dat er een directe relatie is.” Maar volgens de hoogleraar is er iets aan kanker te doen. „Want de verschillen ontstaan niet zomaar.”

Moleculair bioloog over gezond ouder worden: ‘Je biologische leeftijd is plastisch, je kunt het tij keren’

Normen rond kankeroperaties worden strenger, ziekenhuizen en medici zetten hakken in het zand – tegen belang van patiënt in