De voetafdruk van een vrouw: oude runensteen gelinkt aan verschillende mysterieuze boodschappen

Volgens het Cultuurhistorisch Museum van de Universiteit van Oslo vormden runen de basis van het eerste Germaanse schrift in de eerste eeuwen na Christus en werden ze in Scandinavië tot in de late middeleeuwen gebruikt. Volgens het museum wordt aangenomen dat de Germanen zich voor het maken van hiërogliefen lieten inspireren door het Latijnse alfabet. De exacte oorsprong van de runen en het gebruik ervan blijven echter onduidelijk.

In heel Scandinavië zijn talloze met runen gegraveerde stenen gevonden met fascinerende boodschappen, bijvoorbeeld over een machtige Vikingkoningin of een waarschuwing voor drastische klimaatverandering op basis van gebeurtenissen uit het verleden. Maar veel van deze stenen dateren uit de Vikingtijd, van ongeveer 800 tot 1050 na Christus, en er bestaan ​​slechts enkele voorbeelden van vroege runentekens, aldus CNN.

Archeologen die in 2021 de oudste bekende runensteen opgroeven tijdens het verkennen van een oude begraafplaats in Oost-Noorwegen, ontdekten een groot stuk bedekt met sporen van runen. Maar naarmate het veldwerk vorderde, vonden de onderzoekers in andere nabijgelegen graven nog meer zandsteenfragmenten, sommige met vergelijkbare runeninscripties.

De stukjes leken in elkaar te passen en een deel van het runenschrift van de ene steen liep door op de andere. Hierdoor kwamen wetenschappers tot de conclusie dat alle fragmenten ooit deel hadden uitgemaakt van één enkele steen. Het onderzoeksteam publiceerde hun nieuwe bevindingen in het tijdschrift Antiquity.

De manier waarop de steen gebroken is, suggereert dat deze opzettelijk is gefragmenteerd en dat de afzonderlijke stukken in verschillende latere begrafenissen zijn geplaatst, aldus CNN. In de loop van de tijd werden runenstenen gebruikt als gedenktekens of om gebeurtenissen te markeren. Volgens recente bevindingen is het rituele gebruik van deze specifieke runensteen in de loop van de tijd veranderd.

De steenfragmenten, waaronder de oorspronkelijke vondst uit 2021, werden begraven naast gecremeerde menselijke resten. Hierdoor konden onderzoekers bevestigen dat de fragmenten van runensteen de oudste zijn die ooit zijn gedocumenteerd. Uit koolstofdatering bleek dat de fragmenten dateren uit de periode tussen 50 v.Chr. en 275 n.Chr.

"Vanwege de zeldzaamheid van de runenstenen die bij archeologische opgravingen zijn gevonden, hadden we weinig concreet bewijs over het vroege gebruik van runeninscripties op steen en de leeftijd van de vroegste runenstenen", aldus medeauteur van de studie Dr. Christel Zilmer, hoogleraar runologie aan het Historisch Museum van de Universiteit van Oslo. “De inscriptiefragmenten zijn zo’n zeldzame uitzondering, en ze hebben ook een opmerkelijke combinatie van meerdere inscripties en andere markeringen – anders dan alles wat eerder op runeninscriptiestenen is gezien.”

Maar deze fragmenten bevatten ook nieuwe mysteries, zoals raadsels in mysterieuze runentekens die moeilijk te vertalen zijn, en onverwachte aanwijzingen over de identiteit van de houtsnijders zelf. Deze bevindingen kunnen onderzoekers helpen beter te begrijpen hoe runenstenen in de loop van de tijd zijn veranderd.

Archeologen hebben runeninscripties op diverse voorwerpen gevonden, waaronder een kam van been en een ijzeren mes, maar ook op runenstenen die voor verschillende doeleinden werden gebruikt. Het vertalen van de runen is in ieder geval lastig, omdat de Germaanse talen die ze vertegenwoordigden in de loop van de tijd veranderden.

“Runenstenen hadden waarschijnlijk zowel een ceremoniële als een praktische betekenis”, merkt Dr. Zilmer op. “Het grafveld en de originele (enkele) grafsteen suggereren herdenkings- en toewijdingsintenties, terwijl het daaropvolgende gebruik in een enkele begrafenis licht werpt op latere pragmatische en symbolische uitingen.”

Het onderzoeksteam begon aanvankelijk met het onderzoeken van het grafveld van Svingerud – de bron van talrijke archeologische vondsten uit het verleden – in de Noorse gemeente Hol (40 kilometer ten noordwesten van Oslo) als onderdeel van een ‘reddingsopgraving’ die werd uitgevoerd ter voorbereiding op de aanleg van een nieuwe snelweg en spoorlijn, zegt hoofdonderzoeker Dr. Steinar Solheim, universitair hoofddocent archeologie aan het Museum voor Cultuurgeschiedenis van de Universiteit van Oslo.

De inscripties op de stenen die op de vindplaats zijn gevonden, zijn bijzonder intrigerend omdat ze meerdere inscriptieactiviteiten lijken te weerspiegelen, “die een fascinerende combinatie van opzettelijk, duidelijk schrift, pogingen tot schrijven en schrift-achtige of ornamentale motieven laten zien”, benadrukt Dr. Zilmer.

De onbekende tekens zouden vroege versies van runen kunnen zijn, maar onderzoekers vinden het moeilijk om te bepalen wanneer de verschillende inscripties zijn gemaakt.

Eén van de inscripties op de Svingerud-steen, nu bekend als de Hole 2-steen, valt bijzonder op: het is één enkel woord, of de naam, Idiberug. De onderzoekers kunnen de exacte betekenis niet achterhalen en gaan ervan uit dat het de naam van een persoon is, mogelijk een vrouw.

De duidelijkste inscriptie staat op de steen met gat 3 en lijkt de handtekening te zijn van degene die de rune heeft aangebracht.

“De tekst begint met het woord ‘ik’, gevolgd door de naam van de auteur van het opschrift, dan een werkwoord dat een handeling aangeeft (‘schreef’), en ten slotte het woord ‘rune’, dat verwijst naar het opschrift als geheel”, aldus Zilmer.

"De naam van de kunstenaar die de runen heeft gesneden, is moeilijk te bepalen vanwege de vage contouren van de runen en de verweerde delen van het oppervlak", voegt Zilmer toe. “We hebben verschillende mogelijke lezingen voorgesteld. Het meest intrigerende kenmerk is de uitgang -u, wat suggereert dat het een meisjesnaam zou kunnen zijn. Als dit waar is, is dit de vroegst bekende verwijzing naar een vrouw die runen schreef.”

In het runenschrift is de uitgang -u vrouwelijk. In dit stadium van hun onderzoek aarzelen de auteurs om de potentiële vrouwelijke inschrijver op Hole Stone 3 te koppelen aan de waarschijnlijke vrouwelijke naam Idiberug op Hole Stone 2.

Het team is nog steeds bezig met het identificeren van meer van de extra kleine fragmenten die in 2023 zijn ontdekt. ​​Onderzoekers proberen nog steeds te bepalen hoe ze ze het beste aan elkaar kunnen plakken.

“Het probleem is dat de puzzel niet compleet is: er ontbreken belangrijke stukjes en er zijn duidelijke hiaten”, zegt Zilmer. “Wij geloven echter dat het mogelijk moet zijn om te bepalen hoeveel kleinere fragmenten geassocieerd kunnen worden met grotere fragmenten of met elkaar.”

Dr. Lisbeth Ymer, conservator en senior onderzoeker bij het Nationaal Museum van Denemarken, gelooft dat de stenen onderzoekers zullen dwingen hun begrip van runenstenen in twijfel te trekken. Deze stenen dienden doorgaans als gedenktekens voor de namen van mensen en voorkwamen dat ze in de loop van de tijd zouden vervagen.

“Maar de Svingerud-steen daagt deze perceptie uit, omdat er runen in waren gekerfd, hij vervolgens werd vernietigd, er vervolgens een nieuwe inscriptie in werd gekerfd, enzovoort,” merkt Ymer op. – Misschien moeten we het dus niet als een runensteen zien, maar als iets heel anders. Er zijn hier nog steeds mysteries die opgelost moeten worden.”

Uit eerder onderzoek waren al drie grafheuvels gebleken op de opgravingslocatie van Svingerud, maar tijdens de nieuwe opgravingen ontdekten archeologen crematies in een vierde heuvel en twee platte graven.

Het team begon met het opgraven van crematiekuilen, eenvoudige graven met weinig of geen bovengrondse markeringen, die veel voorkwamen vanaf de Late Bronstijd (1750-500 v.Chr.) tot de Romeinse IJzertijd (1-400 n.Chr.). Het team vond gecremeerde botten van een volwassene, houtskool en andere grafgiften, evenals een roodbruine stenen plaat met runeninscripties, verborgen onder een jongere grafheuvel.

Het team vond ook aardewerk, broches, riemen, naalden en fragmenten van kammen van botten. Sinds 2022 vinden ze nog steeds zandsteenfragmenten met sporen van inscripties. Eén ervan, Hole 3, was voorzien van runen en lijnen. De runen dienden als begin en einde van inscripties op twee grotere fragmenten die in de buurt werden gevonden.

Het grootste fragment dat het team ontdekte, genaamd Gat 1, lag verticaal in het graf en vertoont geen sporen van een runeninscriptie. De onderzoekers vermoeden daarom dat het ooit de basis van een rechtopstaande steen is geweest.

Toen in maart 2023 de gaten 2 en 3 werden onderzocht, "werd al snel duidelijk dat ze in elkaar pasten", aldus Zilmer. Hij suggereerde dat de steen oorspronkelijk bedoeld was om één graf te markeren, voordat hij in stukken werd gebroken om latere begrafenissen te herdenken. Volgens het onderzoek is het ook mogelijk dat de afzonderlijke graven op een onbekende manier met elkaar verbonden zijn.

Imer vindt de steenfragmenten een zeer interessante vondst, omdat ze in een grafveld zijn gevonden en daardoor geschikt zijn voor koolstofdatering.

In een onderzoek uit januari 2011 suggereerde Ymer dat de vroegste runenstenen mogelijk dateren uit de late Romeinse periode, tussen 160 en 375 na Christus, "vanwege stilistische kenmerken van de runenvormen en taalkunde, en dat de vroegste runenstenen waarschijnlijk in Noorwegen zijn opgericht", zei ze.

“Ik ben erg blij dat Noorse wetenschappers deze chronologie nu kunnen bevestigen”, zegt Ymer. – De koolstof-14-datering van de Svingerud-steen die ze konden uitvoeren, dateert uit de periode tussen 50 v.Chr. en 275 n.Chr., wat een vrij breed tijdsbestek bestrijkt, maar het past heel goed bij de vroegste inscripties die we kennen op andere soorten materialen en voorwerpen: broches, wapens en andere persoonlijke uitrusting.”