Klucze do czytania Byung-Chul Hana, romantycznego i orientalnego myśliciela

Myśl południowokoreańsko-niemieckiego filozofa Byung-Chul Hana , urodzonego w Seulu w 1959 r., laureata Nagrody Księżniczki Asturii w kategorii Komunikacja i nauki humanistyczne , wywarła trwały wpływ , w szczególności ze względu na popularność, jaką zyskał wśród czytelników spoza środowiska akademickiego.

Prawdopodobne jest, że ta względna, masowa popularność (jak na skromne wyniki sprzedaży współczesnej filozofii), szczególnie jak sam autor ujawnia w krajach łacińskich i katolickich (Hiszpania, Portugalia, Argentyna czy Brazylia), wynika z problemów, jakie porusza , a które bezpośrednio podważają nasz sposób życia, hiperproduktywny i wyczerpany w ramach obecnego kapitalizmu, a także ze wzrastającego ciężaru urządzeń i platform technologicznych, które warunkują nasze sposoby relacji seksualnych i emocjonalnych, a także z dynamiki przejrzystości i destrukcyjnego ekshibicjonizmu, któremu dobrowolnie się poddajemy w codziennym życiu.

Wszystkie te tematy są obecne w ponad trzydziestu książkach opublikowanych przez niemieckojęzycznego filozofa . Jeśli jednak spojrzymy na jego twórczość jako całość, wykraczając poza te szczegółowe odniesienia, można dostrzec wyraźny program filozoficzny , wykazujący pewną ewolucję i spójność.

W swoich pierwszych tekstach, The Heart of Heidegger (1996), Faces of Death (1998) i Death and Inness (2002), Han utrwala perspektywę, którą moglibyśmy nazwać „romantycznym konserwatystą”, zakorzenioną w analizie języka i skończoności człowieka, opartej na podstawowych kategoriach Bytu i czasu Martina Heideggera oraz na studiach innych filozofów i pisarzy, którzy będą stanowić zwykły korpus prac autora, a mianowicie: GWF Hegla, Waltera Benjamina, Jacques’a Derridy, Petera Handkego czy Paula Celana.

Wpływ Heideggera będzie decydujący w ukształtowaniu myśli Hana, do której dołączą się inne nurty widoczne w jego późniejszych książkach, takie jak buddyzm zen analizowany w napięciu z interpretacją tej wschodniej tradycji przez samego Heideggera, jak to widzimy w Filozofii buddyzmu zen (2002).

Od 2005 r., wraz z publikacją O mocy, zaczęły pojawiać się inne obawy , w których Nietzsche, Foucault i Agamben wkraczają na terytorium filozofii Hana, którego koncepcje Han wykorzystuje do przejęcia, krytyki lub sformułowania na nowo na podstawie własnej interpretacji.

Później filozof opublikuje książki, które odbiją się szerokim echem w mediach i opinii publicznej, w których w małych dawkach przedstawia nam analizę władzy i podmiotowości w ramach tego, co nazwie „społeczeństwem performatywnym” XXI wieku, w którym archetypowym modelem subiektywnym będzie „przedsiębiorca samego siebie”, który eksploatuje siebie, doświadczając rzekomego poczucia wolności , odczytywanego jako patologiczna pozytywność, co prowadzi go do strukturalnego zmęczenia i czyni nas świadkami rozprzestrzeniania się wielości zaburzeń psychiatrycznych i psychologicznych: uwagi, samookaleczenia, ataków paniki, wypalenia i nadpobudliwości.

Zagadnienia te zostaną krótko, ale szczegółowo omówione, w stylu „filozoficznych haiku”, w książkach takich jak Hiperkulturowość (2005), Społeczeństwo zmęczenia (2010), Społeczeństwo przejrzystości (2012), Agonia Erosa (2012), W roju (2013) i Psychopolityka (2014).

Od czasu publikacji tych tekstów w filozofii Byung-Chul Hana utrwalił się obraz, w którym dominują wyzwanie rzucone irytującej dynamice społecznej oraz krytyka neoliberalnej rządowości w społeczeństwach XXI wieku, która podejmuje i kontynuuje logikę społeczeństwa dyscyplinarnego opisanego przez Foucaulta w XVII, XVIII i XIX wieku, a także społeczeństwa kontroli stworzonego przez Deleuze'a w drugiej połowie XX wieku w kierunku kapitalizmu XXI wieku, który nie traktuje ciała, lecz psychikę jako siłę produkcyjną, a konsumenta stawia ponad obywatelem.

To społeczeństwo zmęczenia, które opisuje Han, musi być ujęte w mechanizm władzy, którego celem jest zadowolenie i uwodzenie, a nie podporządkowanie czy dyscyplinowanie, a który wyraża się poprzez środowisko cyfrowe i sieci społecznościowe za pomocą przycisku „lubię to” oraz kwantyfikacji uczuć i uznania, co prowadzi do rozszerzenia schematu kosztów i korzyści na każdą sferę życia człowieka, aby „działać” lepiej i lepiej się pozycjonować osobiście i zawodowo w rosnącej konkurencji , która wyczerpuje i przewrotnie przedstawia się jako samorealizacja.

Z ontologicznego punktu widzenia , centralny problem Hana leży w braku negatywności we współczesnej myśli , co prowadzi nas do modalności podtrzymywanego „tak”, która blokuje wszelkie „nie”, a zatem do patologicznego świata permanentnej afirmacji, czegoś, co w dziedzinie estetyki południowokoreańsko-niemiecki autor pokazuje nam w hiperkulturowym scenariuszu porządku cyfrowego, w którym piękno przybiera formę wypolerowanego, gładkiego, nieskazitelnego artefaktu (od projektu telefonu komórkowego po selfie w sieci społecznościowej); koncepcja piękna pozbawiona asymetrii, niedociągnięć, rozstępów, czyli pozbawiona negatywności bólu, wzniosłości, nadmiaru, transgresji i namiętnego rozdarcia. Dla Hana piękno porządku cyfrowego to czysta przejrzystość bez pęknięć i przerw, bez emocji i miłości.

Według Hana ten stan rzeczy osiągnął apogeum w ciągu ostatnich pięciu lat wraz z radykalizacją kryzysu władzy państwowej, rozprzestrzenianiem się korporacyjnego technofeudalizmu i pojawieniem się nowej prawicy populistycznej.

W tym sensie w najnowszych tekstach filozofa, Życiu kontemplacyjnym (2022) i Duchu nadziei (2024), nie mamy do czynienia z, jak twierdzą niektórzy, pojawieniem się „nowego Hana”, co zaskakuje, ale raczej z konsekwencją procesu filozoficznego , który po pierwszym etapie interpretacyjnym myśli Heideggera, drugim analityczno-krytycznym momencie władzy i podmiotowości we współczesnych społeczeństwach, pozwala nam dostrzec trzeci wymiar, który wymaga wdrożenia etyczno-politycznego programu działania wykraczającego poza potępiającą diagnozę i dostarczającego nam wskazówek dotyczących oporu w obliczu bardziej zaciekłej panoramy.

Krytycy Hana atakują szczególnie dwa elementy jego intelektualnego projektu : po pierwsze, nadprodukcję redakcyjną ; każde nowe wydanie niewielkiej książki nie wnosi niczego istotnie oryginalnego do jego poprzednich tekstów, stając się przez to przedmiotem tego, co krytykuje, czyli po prostu kolejnym produktem produkowanym masowo, który podąża za logiką krótkiej i niepoważnej myśli (jak tweet czy wpis w portalu społecznościowym).

Po drugie, jest to lapidarna i katastroficzna diagnoza dzisiejszego społeczeństwa , która nie proponuje niczego więcej niż niewielkich przestrzeni indywidualnego lub uprzywilejowanego mikro-oporu, takich jak kontemplacja, ogród i powrót do pewnego mistycznego rytuału, niwecząc w ten sposób wszelką zbiorową siłę, która działałaby jako spójna przeciwwaga dla obecnej sytuacji.

Odpowiadając na pierwszą krytykę, w jednym z trzech wykładów wchodzących w skład Tonality of Thought (2024), wygłoszonych 23 kwietnia 2023 r. w Lipsku, Han zauważa: „ Moje książki nie są powtórzeniami, ale wariacjami. Moje książki są prowadzone przez Wariacje Goldbergowskie . Jeśli uznam moją książkę Społeczeństwo zmęczenia za arię całego cyklu, to po tym eseju powinno nastąpić trzydzieści wariacji”.

Możemy zatem pojmować filozofię Hana nie tyle jako sumę krótkich tomów, ile raczej jako dzieło, które należy postrzegać jako całość, zgodnie z modalnością „wariacji” rozumianej jako matryca myśli.

Podobnie jak w podejściu Césara Airy do literatury, filozofię Hana należy postrzegać jako „system”, który nie jest wyłączony z elementu performatywnego.

Jeśli chodzi o drugi punkt polityczny, uważam, że jego krytycy nie zdają sobie sprawy, że potępienie kapitalizmu przez Hana nie wynika z lewicowych czy marksistowskich poglądów ; Fakt, że te sektory są zgodne co do odrzucenia społeczeństwa opartego na wynikach i samowyzysku, nie oznacza, że ​​alternatywa Hana zmierza w kierunku lewicowego schematu populistycznego lub innych rodzajów progresywizmu.

Krytyka kapitalizmu przez Hana odbywa się z heideggerowskiego, romantycznego i katolickiego punktu widzenia, zawiera też elementy konserwatywne, wspólnotowe i kantowskie republikańskie. Tak więc burżuazyjna natura i nieadekwatność jego radykalizmu politycznego to raczej problem tych, którzy czytają go z lewej strony (oczekując maksymalistycznego rozwiązania), niż samego Hana, który nigdy nie zajął takiego stanowiska.

W tym sensie w drugim wykładzie na temat Tonalności myśli , który odbył się 11 kwietnia 2023 r. w Porto, Han stwierdza: „Przygnębiony podmiot performansu tonie i tonie w sobie. Eros z kolei pozwala nam doświadczyć innego w jego inności i wyciąga Jedno z jego narcystycznego piekła”. Miłość i erotyzm, otwierając więź z drugą osobą, wykraczają poza performans.

Według naszego autora wyjściem jest miłość. W wykładzie, który wygłosi w Lizbonie 13 kwietnia 2023 r., Han stwierdza: „Zawsze krytykowano mnie za moje pesymistyczne myślenie. W rzeczywistości moje myślenie jest pełne nadziei. Tylko ci, którzy mają nadzieję, mogą myśleć. Ale myślenie pełne nadziei nie ma nic wspólnego z optymizmem”.

Według Hana obecny stan mowy nienawiści jest wynikiem strachu przed ponurą przyszłością i beznadzieją. Strach zasiewany przez prawicowych przywódców populistycznych jest narzędziem dominacji, na którym opierają się fundamenty społeczeństwa performatywnego.

Strach izoluje ludzi, natomiast wspólnota, wytwarzając poczucie „my”, wzmacnia nadzieję. Han podejmuje krytyczny dialog z tym, co nazywa „fenomenologią strachu”, której przeciwstawia „fenomenologię nadziei”.

Podstawową postawą emocjonalną w Bycie i czasie Heideggera będzie udręka, którą według Hana należy odczytywać w zasadzie jako strach przed śmiercią; Wręcz przeciwnie, jego myśl, romantyczna i orientalna zarazem, kieruje się ku nadziei, nie ku śmierci , lecz ku narodzinom, ku temu, co nienarodzone.

Propozycja Byung-Chul Hana, czerpiąca inspirację z kontemplacyjnego życia Arystotelesa, zaprasza nas do tworzenia nowych form istnienia, które opierają się redukcji do produktywności i otwierają się na czasowość opóźnienia. Być może dla niektórych to za mało, dla innych, w kontekście permanentnej wrogości i agresji, to bardzo dużo.