70 lat polskiej atomistyki: od Instytutu Badań Jądrowych do MARII i superkomputerów

Siedemdziesiąt lat temu Polska wkroczyła w erę atomu, powołując do życia Instytut Badań Jądrowych (IBJ). To wydarzenie zapoczątkowało dekady innowacyjnych badań w dziedzinie fizyki jądrowej. Rocznicę tę świętują podczas środowego seminarium w Warszawie główni spadkobiercy i kontynuatorzy misji IBJ: Narodowe Centrum Badań Jądrowych oraz Instytut Chemii i Techniki Jądrowej.

Jak informuje na swojej stronie Narodowe Centrum Badań Jądrowych, powołanie 4 czerwca 1955 roku Instytutu Badań Jądrowych w Świerku było kamieniem węgielnym polskiej atomistyki. Jego utworzenie było odpowiedzią na globalne odtajnienie przez światowe mocarstwa części prac z zakresu fizyki jądrowej. Misja instytutu była szeroko zakrojona – od badań podstawowych nad jądrem atomowym, przez inżynierię jądrową, aż po praktyczne wykorzystanie energii atomowej w gospodarce.

Już w 1958 roku uruchomiono w Świerku pierwszy badawczy reaktor jądrowy EWA. Ta radziecka konstrukcja - która działała do 1995 roku - służyła głównie do produkcji izotopów na potrzeby medycyny i przemysłu.

W kolejnych latach w IBJ powstały także mniejsze jednostki badawcze, tzw. reaktory mocy zerowej (MARYLA, ANNA, AGATA), oraz akceleratory cząstek LECH i ANDRZEJ.

Dumą polskiej myśli technicznej stał się jednak reaktor MARIA, w całości zaprojektowany i zbudowany przez krajowych specjalistów. Uruchomiony oficjalnie 18 grudnia 1974 roku, umożliwił prowadzenie zaawansowanych badań fizycznych, materiałowych i radiochemicznych. MARIA działa do dziś, pozostając jedynym czynnym reaktorem jądrowym w Polsce.

Zaawansowane badania wymagały ogromnej mocy obliczeniowej. Dlatego już w 1965 roku w Świerku zainstalowano duńską maszynę cyfrową GIER. Maszyny liczące w Świerku się zmieniały, a dziś w ośrodku działa Centrum Informatyczne Świerk – jeden z najpotężniejszych superkomputerów w kraju.

Historia IBJ to także trudne momenty polityczne. Decyzją władz stanu wojennego w 1982 roku Instytut został zlikwidowany i podzielony, co było formą represji wobec niezależnego środowiska naukowego. W jego miejsce powstały trzy odrębne jednostki: Instytut Problemów Jądrowych (IPJ) w Świerku, Instytut Energii Atomowej (IEA) w Świerku, Instytut Chemii i Techniki Jądrowej (IChTJ) na warszawskim Żeraniu.

Po latach transformacji, w 2011 roku, z połączenia Instytutu Problemów Jądrowych i Instytutu Energii Atomowej POLATOM (wcześniej IEA), narodziło się Narodowe Centrum Badań Jądrowych (NCBJ).

Dziś, obok NCBJ i IChTJ, do najważniejszych ośrodków wywodzących się z tradycji IBJ należy także Instytut Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie. Wszystkie te instytucje kontynuują 70-letnią, bogatą historię polskiej nauki jądrowej, prowadząc badania na światowym poziomie. (PAP)

lt/ zan/

Fundacja PAP zezwala na bezpłatny przedruk artykułów z Serwisu Nauka w Polsce pod warunkiem mailowego poinformowania nas raz w miesiącu o fakcie korzystania z serwisu oraz podania źródła artykułu. W portalach i serwisach internetowych prosimy o zamieszczenie podlinkowanego adresu: Źródło: naukawpolsce.pl, a w czasopismach adnotacji: Źródło: Serwis Nauka w Polsce - naukawpolsce.pl. Powyższe zezwolenie nie dotyczy: informacji z kategorii "Świat" oraz wszelkich fotografii i materiałów wideo.