Brandenburg: In Ortrand in Lausitz stemde één op de twee mensen op de AfD – een bezoek aan de site
rand van de stad. Graag kruidensaus, een scheutje knoflooksaus, een uitgebreide salade maar weinig uien. Geen probleem, Hüseyin Yavuz vult een kwart platbrood met geschaafd vlees en een indrukwekkende hoeveelheid bladgroenten. Vervolgens wikkelt hij de kebab in aluminiumfolie. Omdat de portie zo vol is, wordt er een plastic vork bijgeleverd. “Iedereen is hier heel vriendelijk”, zegt de man achter de toonbank van de foodtruck “Ibo Döner Kebab” op het oude marktplein in Ortrand in Lausitz.
Bij de federale verkiezingen van afgelopen zondag stemde één op de twee stemgerechtigde kiezers op de AfD. 52,53 procent van de tweede stemmen ging naar de partij, en de directe AfD-kandidaat Birgit Bessin kreeg zelfs 55,78 procent. Landelijk is de AfD veruit de leider: ze kreeg 32,5 procent van de tweede stemmen.
Daarmee is Ortrand (Oberspreewald-Lausitz), met 2.000 inwoners en op slechts enkele kilometers van de Saksische grens, een van de AfD-bolwerken in de deelstaat Brandenburg. Wij hebben geprobeerd te achterhalen waarom de partij, die door het Bundesamt für Grundschutz als deels extreemrechts wordt beschouwd, voor een absolute meerderheid van de inwoners van Ortrand de eerste keus is.
De dag na de verkiezingen is er op het oude marktplein in Ortrand vooral één dag van rust. Het Duitse huis, de pizzeria, de bakkerij – ze zijn allemaal gesloten. De kebabwagen van Hüseyin Yavuz is de enige eetkraam rond het muntkleurige stadhuis met zijn houten klokkentoren. In het verkiezingsmanifest van de AfD voor de Bondsdag staat: “Immigratie uit buitenlandse beschavingen lost de economische problemen van Duitsland niet op.” Op maandag in Ortrand moet je zeggen: ja, dat is het.
Marcel Hausmann heeft lunchpauze en laat het warme aluminiumfoliepakketje met de kebab in een zakje doen. De beroepsvisser stemde op de AfD. “Ik stem al op de AfD zolang ik me kan herinneren”, zegt de 41-jarige, die in een naburig dorp woont en een keer per week een kebab in Ortrand haalt. Donald Trumps “Amerika eerst” moet ook voor Duitsland gelden: “Ik ben er trots op een Duitser te zijn,” zegt de visser.
Voor Hausmann is migratie het cruciale thema. “Op een gegeven moment zal het land vol zijn”, zegt hij. Daarom moet de staat de grenzen beter bewaken, zegt Hausmann. Er is overal politie in voetbalstadions, zegt de fan van Dynamo Dresden. Ook kerstmarkten worden streng bewaakt, “maar aan de grens werkt dat niet”, zegt Hausmann.
Zelf heeft hij geen slechte ervaringen met buitenlanders, geeft de visser toe. In Ortrand kun je ze “op één hand tellen”. Zelf doet hij het niet slecht en hij wil dat het zo blijft, zegt Hausmann. Hij voegt toe: "Ik ben bang voor omstandigheden zoals in West-Duitsland." Hij heeft familie in de buurt van Frankfurt am Main die 's avonds niet de straat op durven. Desgevraagd zegt de visser dat zijn familieleden zelf geen slechte ervaringen met buitenlanders hebben gehad.
Stadhuis met oude markt in Ortrand.
Bron: Ulrich Wangemann
Hausmann zegt dat hij niet doelt op kebabverkoper Hüseyin als hij oproept tot een wijziging van het migratiebeleid. Het gaat niet om degenen die belasting betalen. “Iedereen die domme dingen doet” moet het land verlaten. Omdat alle andere partijen al aan het roer stonden, zou de AfD nu de macht moeten kunnen overnemen, zegt Hausmann: "De AfD moet bewijzen dat ze het kan."
Verpleegster Ines (55) had een vroege dienst en trakteerde zichzelf na het werk op een kebab. Van een federale regering onder Friedrich Merz verwacht ze niets. “Over twee jaar komt er een grote knal, dan neemt de AfD het over”, zegt Ines, die ook haar stem aan de partij gaf. Ines verwacht dat de AfD “parasieten eruit zal schoppen” en kernenergie opnieuw zal invoeren.
Marcel Hausmann
professionele vissers
Ze heeft niets tegen buitenlanders, zolang ze maar ‘de taal leren en werken’, zegt de verpleegster. Zelf heeft ze geen slechte ervaringen met mensen uit andere landen. “We hebben geluk in Ortrand – voor nu”, zegt Ines. Je hoort zoveel in de media over de grote steden.
In het stadhuis tegenover de kebabzaak zit districtsbestuurder Niko Gebel aan een lange overlegtafel. Wie hem wil bezoeken, moet eerst de trap opklimmen langs muurschilderingen met taferelen uit de geschiedenis van de regio. Een brandweerman met een punthelm blust een brandende zolder, arbeiders in leren schorten gieten gloeiend erts in een mal - een eerbetoon aan de ijzerfabriek van Ortrand. Het bedrijf, dat al sinds 1887 bestaat, vroeg eind 2024 faillissement aan vanwege een gebrek aan opdrachten vanuit de auto-industrie.
CDU-politicus Gebel, die tevens lid is van het staatsbestuur van zijn partij, vindt de migratiekwestie belangrijk, maar stuurt het gesprek in de richting van een economisch-psychologisch trauma. “Lausitz was ooit het industriële centrum van de Duitse Democratische Republiek”, zegt Gebel. “Hier heerste welvaart, hier floreerden de beren – van hier tot Cottbus. Wij genereerden de energie, hadden de glasfabrieken, de zware industrie.”
Niko Gebel (CDU)
districtsbestuurder
Toen kwam het omslagpunt. Gebel slaat met de rand van zijn hand op de zware tafel. Het werkloosheidspercentage bedroeg meer dan 20 procent. “Van de 103 leerlingen in mijn klas in de tiende klas, bleven er tien hier”, zegt de districtsbestuurder. “Dat deed iets met mensen.” Er stromen miljarden naar de regio om de overstap van steenkool naar energie te vergemakkelijken. Maar Gebel vreest: “Mensen zullen pas in de structurele verandering geloven als deze succesvol is doorgevoerd – misschien pas tien jaar later.”
In vergelijking daarmee doet Ortrand het heel goed, zegt Gebel. Er is zelfs een overschot aan tandartsen in de wijk. Economisch gezien is er nog steeds sprake van vrijwel volledige werkgelegenheid, met een werkloosheidspercentage van 2,3 procent.
Maar de tekenen van een economische crisis nemen toe, zoals Gebel aangeeft. De BASF-locatie in Schwarzheide verzwakt, Fränkische Rohrwerke sluit haar fabriek en windturbinefabrikant Vestas vertrekt uit het gebied. “Dat is terug te zien in de verkiezingsuitslag”, zegt Gebel. “We bevinden ons in de grootste economische crisis die de Bondsrepubliek sinds haar bestaan heeft meegemaakt.”
Niko Gebel (CDU), districtsbestuurder van het district Ortrand.
Bron: Ulrich Wangemann
Voor veel AfD-kiezers is het trauma van de val van de Berlijnse Muur nog steeds voelbaar. Gepensioneerde Marianne steekt met haar wandelstok en boodschappentas de Oude Markt over. Ze is op weg naar een therapeutische behandeling. Met betrekking tot de val van de Berlijnse Muur spreekt ze over het “keerpunt toen ze ons van daaruit aanvielen”. Marianne was telefoniste op het chemische terrein, dat later onderdeel werd van BASF. Ze was getuige van de ontmanteling van haar afdeling.
De 76-jarige zegt dat ze geen problemen heeft met buitenlanders. “In het Oosten was één op de twee mensen een Fijiër,” zegt Marianne, die deze denigrerende term gebruikt voor Vietnamese en andere Aziatische vaklieden in de DDR. Ze is echter niet blij met de huidige situatie met de Afghanen en Syriërs. “Die hele mentaliteit klopt niet”, zegt ze. Ze denkt niet dat de AfD-mensen nazi's zijn. Dan zegt de gepensioneerde een zin die nooit meer gezegd mag worden: “Er was niets mis” onder Adolf Hitler, zegt ze. Alleen de uitroeiing van de Joden zou ik niet als iets goeds beschouwen.
Hoe gaat het met de overige 48 procent van de Ortrand-kiezers die niet op de AfD hebben gestemd, in dit politieke klimaat? Detlef Zimmermann is gepensioneerd. De 65-jarige werkte voorheen bij een energieleverancier. Net als veel AfD-kiezers is hij niet tevreden met de stoplichtcoalitie. Maar hij vindt dat de AfD-mensen alleen maar grappen maken. “Iedereen kan slogans roepen”, zegt de gepensioneerde terwijl hij wacht op zijn kebab. “Hoe denken ze alle grenzen veilig te maken en voor 100 procent te controleren?”
Hij heeft nu alleen nog politieke discussies ‘met bepaalde mensen’, meldt Zimmermann. “Als ik een dwarsdenker tegenkom, doe ik dat liever niet. Dat heeft geen zin.” Hij heeft zelf eigenlijk altijd links gestemd, maar deze keer om tactische redenen op de FDP.
In de winkel achter de kebabwagen van Hüseyin Yavuz renoveren Steve Kühne (39) en Yannick Herfurth (18) de voormalige Schleckermarkt. Samen met Yavuz wil Steve Kühne een vaste locatie voor de snackbar op de Altmarkt creëren. De menukaarten hangen al aan de muren en er is een roestvrijstalen keuken geïnstalleerd.
Het gerenoveerde treinstation van Ortrand in Lausitz.
Bron: Ulrich Wangemann
“De verkiezingsuitslag is catastrofaal”, zegt Kühne. Hij zegt dat hij ‘uit zelfverdediging’ op links heeft gestemd en dat hij zich onlangs zelfs bij de partij heeft aangesloten. De AfD doet alleen aan politiek voor de ‘bovenste tienduizend’ en voedt de bevolking met populistische slogans, zegt Kühne.
In Ortrand marcheren zelfs vandaag de dag, vijf jaar na het begin van de coronapandemie, elke maandagavond nog steeds demonstranten door de straten. Hij herkent veel gezichten. De optochten worden begeleid door muziek van nationalistische liedjesschrijvers, meldt Kühne. Veel demonstranten begrijpen waarschijnlijk niet meer waarom ze überhaupt de straat op gaan. Ze volgden het motto: “Het belangrijkste is dat ik ertegen ben”. Hij vindt dat triest, zegt Kühne.
Bushalte in Ortrand met politieke slogans.
Bron: Kyra Hertel
Wie Ortrand per trein verlaat, kan niet anders dan de sporen van de ideologische strijd in de stad opmerken. Op weg naar het liefdevol gerenoveerde treinstation met zijn leistenen gevel woedt een stickeroorlog op lantaarnpalen en schakelkasten. De ultra’s van Dresden verspreiden stickers met schedels en stalen helmen, terwijl de tegenpartij ze beplakt met de woorden: “Hier werd de nazi-propaganda bedekt”. Bij de bushalte voor het treinstation woedt een strijd tussen Edding-taggers: “FCK AfD” versus “FCK AFA” (FCK staat voor “Fuck”, AFA is de afkorting voor AntifaschistischeBewegungen).
Twee 15-jarige schoolmeisjes wachten op de trein. Ze zeggen dat ze de strijd elke dag op school voelen. “Iedereen op school steunt de AfD”, zegt een meisje. Politieke discussies zijn erg eenzijdig. Als je kritiek hebt op de AfD, word je meteen een ‘linkse idioot’ genoemd, zelfs als je je politiek neutraal uitspreekt. Na school willen beide meisjes Ortrand verlaten.
rnd
