CDU en CSU stellen non-profitstatus ter discussie: NGO's en journalisten in het vizier
De CDU/CSU-fractie in de Duitse Bondsdag heeft voor ophef gezorgd met een parlementaire enquête waarin de non-profitstatus van verschillende maatschappelijke en journalistieke organisaties in twijfel wordt getrokken. Voor de federale verkiezingen riepen enkele organisaties op tot demonstraties tegen de gezamenlijke stemming van de Uniefractie en de AfD voor een aanscherping van het migratiebeleid.
“Dit verzoek is een doorzichtige poging tot intimidatie”, aldus Timo Reinfrank, directeur van de Amadeu Antonio Foundation. Felix Kolb van de campagneorganisatie Campact ziet een poging om het maatschappelijk middenveld te ‘muilkorven’.
Protesten zoals deze in Darmstadt vóór de federale verkiezingen waren niet alleen gericht tegen de AfD, maar ook tegen stemmingen in de Bondsdag waarin de Bondsfractie een meerderheid met de AfD had bereikt.
Bron: Boris Roessler/dpa
Dat het hier om een buitengewoon document gaat, blijkt al uit de omvang ervan: het “kleine onderzoek”, twee dagen voor de federale verkiezingen ondertekend door “Friedrich Merz, Alexander Dobrindt en de parlementaire fractie” en gepubliceerd op 24 februari, is 32 pagina’s lang en bevat 551 individuele vragen. De CDU en CSU willen van de bondsregering weten of er aanwijzingen zijn “dat de vereniging Omas gegen rechts Deutschland e. V. voert gerichte campagnes tegen bepaalde partijen of politici”, of Greenpeace “politieke tegenstanders opzettelijk in diskrediet brengt of belastert”. De vragen zijn gericht aan in totaal 17 niet-gouvernementele organisaties, verenigingen en non-profitorganisaties.
Correctief gGmbH, Oma's tegen rechts Duitsland e. V., Campact e. V., Attac ondersteunende vereniging e. V., Stichting Amadeu Antonio, Peta Duitsland e. V., Dierenrechtenorganisatie Animal Rights Watch V., Foodwatch e. V., Afdeling Toekomst e. V., Duitse Milieuhulpvereniging V., Nu Agrar gGmbH, Agora Energiewende gGmbH, Greenpeace en V., BUND en. V., Netwerkonderzoek e. V., Nieuwe Duitse mediamakers e. V., Delta1 gGmbH
De uitzonderlijk lange lijst met vragen in het kleine onderzoek wordt verklaard door het feit dat de vragen over de 17 organisaties vrijwel identiek zijn. De fractie van de Unie vraagt zich af hoe hoog de staatsfinanciering is, maar ook of zij “politieke demonstraties of protesten met hun financiële middelen” steunen of dat de organisaties volgens de federale overheid “misbruikt worden voor partijpolitieke doeleinden”. Slechts tien van de 551 individuele vragen zijn algemeen en niet gericht op specifieke organisaties.
Kleine onderzoeken zijn een van de belangrijkste instrumenten die parlementariërs gebruiken om de regering te controleren – en om informatie te verkrijgen over gebeurtenissen binnen het verantwoordelijkheidsgebied van de regering. Zo hebben fracties en fracties in het parlement onlangs om details gevraagd over criminaliteit in Duitsland, over het ‘sportbeleid’ van de federale minister van Binnenlandse Zaken of over de steun van de federale overheid voor ‘sportfaciliteiten in Sleeswijk-Holstein’. Het spectrum aan mogelijke onderwerpen voor dergelijke onderzoeken is breed.
De laatste kleine vraag van de fractie van het Europees Parlement is echter niet alleen vanwege de lengte ongewoon. Het is duidelijk dat de federale overheid op een groot aantal vragen helemaal geen antwoord kan geven.
Explosief is dat de Union-fractie deze vragen ook koppelt aan het non-profit mediabedrijf Correctiv, de onderzoeksjournalistenvereniging Netzwerk Recherche en het journalistennetwerk Neue Deutsche Medienmacher*innen. De fractie wil bijvoorbeeld weten: “Bekleden bestuursleden of het senior management van CORRECTIV gGmbH politieke functies of hebben zij nauwe banden met politieke partijen?” Zonder onrechtmatig toezicht op het onderzoeksmedium, bijvoorbeeld door het Bundesamt für Verfassungsschutz, zou de federale overheid deze vraag nauwelijks kunnen beantwoorden. De CDU/CSU-fractie in de Tweede Kamer wil ook weten wanneer de organisaties voor het laatst door de verantwoordelijke belastingdienst zijn gecontroleerd.
Wat het onderzoeksmedium Correctiv betreft, is de Uniefractie nog specifieker en wil ze weten hoe de federale overheid een artikel in Correctiv beoordeelt dat kritisch is over de CDU “tegen de achtergrond van de neutraliteitsvereiste in het non-profitrecht”. Correctiv zelf gaf in reactie op de kleine vraag aan dat het niets te verbergen had en publiceerde haar eigen antwoorden op de vragen.
De AfD is twee keer zo groot geworden, de SPD is nu nog maar de derde fractie in de Bondsdag. Wat betekent dit voor de vergaderzalen – en wat heeft de herinnering aan een moedige antifascist ermee te maken?
Ook in de Bondsdag wekt het irritatie dat de Bondsfractie überhaupt de kleine kwestie in deze vorm heeft kunnen indienen. Onderzoeken worden doorgaans voorbereid op het kantoor van een parlementslid in de Bondsdag en vervolgens via het parlementaire management van de fractie naar het bestuur van de Bondsdag gestuurd. Daar wordt momenteel onderzocht of het verzoek onder het parlementaire vragenrecht valt. Als er twijfels zijn, stellen de administratieve medewerkers doorgaans vragen of verzoeken om verbeteringen.
Een voormalig werknemer van de voormalige Linkspartij vertelde aan RedaktionsNetzwerk Deutschland: “Het bestuur van de Bondsdag zou ons nooit met zo’n verzoek hebben laten wegkomen. Niet alleen de omvang van de ruim 500 vragen, maar ook de inhoud. “Administratief personeel vraagt regelmatig om rechtvaardigingen en meerdere feitelijke bronnen om uit te leggen waarom bepaalde vragen worden gesteld en wat deze te maken hebben met het onderwerp van het onderzoek.” Het bestuur van de Bondsdag wijst in principe vragen af die niet binnen het bevoegdheidsgebied van de Bondsregering vallen. “Het is buitengewoon ongebruikelijk dat het bestuur van de Bondsdag een dergelijk verzoek inwilligt”, aldus de voormalige medewerker van de Linkse Partij.
Tot de publicatie van dit artikel heeft het bestuur van de Bondsdag niet gereageerd op vragen van de RND over de aanleiding van het kleine onderzoek.
Op onze themapagina over de federale verkiezingen van 2025 vindt u alles wat u moet weten over de verkiezingen van 23 februari: Ook: actuele onderzoeken, analyses en meningen over actuele onderwerpen.
In de inleidende opmerking bij het kleine onderzoek staat: “De vraag naar de politieke neutraliteit van door de staat gesteunde organisaties leidt momenteel tot steeds meer debat. De achtergrond hiervan zijn de protesten tegen de CDU in Duitsland, waarvan sommige werden georganiseerd of gesteund door non-profitorganisaties of door de staat gefinancierde organisaties.” Dit roept de vraag op ‘in hoeverre non-profitorganisaties, die bovendien met belastinggeld worden gesteund, partijpolitiek mogen bedrijven zonder hun non-profitstatus in gevaar te brengen.’ Door de staat gefinancierde organisaties moeten hun politieke neutraliteit bewaren.
De groep vervolgt: “De kritiek op de invloed van non-profitorganisaties gaat verder dan individuele protesten. Sommige stemmen zien de NGO’s als een schaduwstructuur die indirect politiek bedrijft met staatsgeld.” Als bewijs citeert de vakbondsfractie een artikel en een opiniestuk uit de krant “Welt”. Het opiniestuk spreekt van een ‘diepe staat’ van Duitse niet-gouvernementele organisaties. De bewering dat Duitsland of de VS in het geheim worden gecontroleerd door een ‘diepe staat’ is overigens wijdverbreid onder complotdenkers, vooral onder aanhangers van het QAnon-complotverhaal.
De CDU/CSU-fractie in het parlement liet een onderzoek van de RND aanvankelijk onbeantwoord.
Verschillende organisaties die het doelwit waren van het kleine onderzoek van de CDU/CSU-fractie in het parlement en politici van andere partijen uitten hun verontwaardiging.
“Ik beschouw het als een gevaarlijke ontwikkeling als de vakbond de non-profitstatus van gevestigde journalistieke organisaties in twijfel trekt”, aldus Daniel Drepper. De onderzoeksjournalist is hoofd van de onderzoekssamenwerking tussen NDR, WDR en “Süddeutsche Zeitung” en voorzitter van de raad van bestuur van het onderzoeksnetwerk. Drepper voegt toe: “De komende jaren hebben we juist het tegenovergestelde nodig: een versterking van non-profitorganisaties, vooral in de journalistiek.”
Felix Kolb, bestuurslid van Campact, legt uit: “Een reeks halve waarheden schetst een vertekend beeld van het juridisch kader voor non-profitorganisaties.” Non-profitorganisaties kunnen invloed uitoefenen op de politieke besluitvorming en de publieke opinie. Ook kunnen ze kritiek leveren op politieke partijen.
Irene Mihalic, fractievoorzitter van de Groene Partij, beschuldigde de parlementaire fractie van de Unie ervan AfD-methoden te gebruiken. "In plaats van duidelijkere grenzen te stellen na de beloftebreuk van Friedrich Merz, kopieert de vakbond de vorm en stijl van de AfD", vertelde ze aan het RedaktionsNetzwerk Deutschland (RND). ‘Deze parlementaire vraag onthult de autoritaire tendensen van de Unie, die al een tijdje bijna vergeten zijn. Het is een schande hoe mensen proberen druk uit te oefenen op organisaties als Omas tegen rechts en hen bang te maken.”
Clara Bünger, lid van de Linkse Partij in de Bondsdag, sprak van een “ongekende aanval op de democratische burgermaatschappij”. Dit doet denken aan ‘autoritaire staten’ en is ‘uiterst zorgwekkend gezien het feit dat de Unie hoogstwaarschijnlijk de volgende federale regering zal leiden’.
rnd
