Uruguay: het land waar haat geen kans heeft

Toen de Braziliaanse president Luiz Inacio Lula da Silva ruim twee jaar geleden werd beëdigd, was de linkse politicus verbijsterd: de delegatie uit buurland Uruguay bestond niet alleen uit de zittende president Louis Lacalle Pou, maar ook uit twee van zijn voorgangers: José "Pepe" Mujica en Julio María Sanguinetti. Drie presidenten, drie partijen, drie politieke stromingen en toch verenigd in de zaak. De personeelsbezetting zorgde internationaal voor ophef. “Kun je je Barack Obama en Donald Trump in één delegatie voorstellen? Of Jair Bolsonaro en Lula da Silva?”, aldus de Braziliaanse media destijds. De betrekkingen met buurland Brazilië zijn voor de regeringen in Montevideo minstens zo belangrijk als die met het andere buurland in het zuiden: Argentinië. En daar zetten ze het partij-ego opzij.

Destijds schreef Yamandu Orsi, burgemeester van Canelones, Uruguay: “De afbeelding van Uruguay met president Lacalle Pou, vergezeld door Sanguinetti en Mujica, vervult mij met trots.” Inmiddels is Orsi zelf tot president gekozen; de linkse politicus zal op 1 maart zijn populaire conservatieve voorganger Louis Lacalle Pou vervangen. De grondwet van het Zuid-Amerikaanse land verbiedt directe herverkiezing.

Yamandu Orsi spreekt zijn aanhangers toe na de sluiting van de stembussen in Montevideo, Uruguay, in oktober 2024.

Bron: Natacha Pisarenko/AP/dpa

De machtsoverdracht verliep soepel. Zoals altijd. “In principe is Uruguay een stabiele democratie met een rechtsstaat”, zegt Sebastian Grundberger van het kantoor van de Konrad Adenauer Stichting in Montevideo in een interview met deze krant. "Hoewel er wat accentverschuivingen zijn in het buitenlands beleid, blijven de grote lijnen hetzelfde, ongeacht of het linkse 'Frente Amplio' of de conservatieve krachten aan de macht zijn."

Er zijn ook overwegend overweldigende meningen over de vrijhandelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur, omdat Uruguay een exportgericht land is. “Er zouden veranderingen kunnen komen in de houding ten opzichte van Israël en in de omgang met de linkse dictaturen van Cuba, Venezuela en Nicaragua”, vermoedt Grundberger. "De nieuwe linkse regering zal kritischer zijn over Israël en zal dichter bij Havana, Caracas en Managua lijken te staan ​​dan de huidige president."

Uruguay-expert Grundberger is van mening dat "de politieke cultuur van het land, die gewend is aan compromissen en evenwicht, betekent dat ondanks de regeringswisseling een gematigde koerswijziging en geleidelijke aanpassingen te verwachten zijn: "De moeilijke meerderheidssituatie in het parlement zal het 'Frente Amplio' er ook toe dwingen om herhaaldelijk de oppositie te benaderen."

Volgens de Democracy Quality Index van The Economist, die een paar maanden geleden werd gepubliceerd, is Uruguay de meest stabiele democratie in Latijns-Amerika. Hoewel het land met ongeveer 3,4 miljoen inwoners slechts ongeveer één procent van de totale bevolking van Latijns-Amerika vertegenwoordigt, is er in de loop van de decennia een evenwichtige samenwerking ontstaan. Verkiezingsnederlagen worden niet in twijfel getrokken en de verkiezingsuitslagen worden direct erkend. Dit verleent een zekere waardigheid aan het democratische systeem van het land. In de eerder genoemde Democratie-index staat Uruguay op de 14e plaats in een lijst van 165 landen, met Noorwegen voorop, op gelijke hoogte met Australië en vóór Canada.

De Chileense president Gabriel Boric (r) houdt een werkvergadering met de gekozen president van Uruguay, Yamandu Orsi.

Bron: IMAGO/Aton Chili

“De kracht van de Uruguayaanse democratie berust in essentie op een sterk partijenstelsel dat de opkomst van populistische leiders en autoritaire afwijkingen zoals we die in andere landen in de regio zien, voorkomt”, legt Dr. Nicolas Saldias, politicoloog en lid van de Intelligence Unit van The Economist, die verantwoordelijk is voor de index die de krant EL PAIS publiceert. “Uit de peilingen blijkt dat Uruguayanen veruit het meest voorstander zijn van het democratische systeem in de regio.”

Een van de sterke punten van Uruguay is de kritiek op het eigen ideologische kamp. In tegenstelling tot andere linkse politici in de regio is voormalig president José “Pepe” Mujica niet bang om openlijk kritiek te uiten op de linkse dictaturen in Cuba, Venezuela en Nicaragua en respect voor de mensenrechten te eisen. Omgekeerd is er ook kritiek op het rechtspopulisme in Latijns-Amerika en de VS vanuit het conservatieve kamp rond Lacalle Pou. Als het gaat om de bescherming van de democratie tegen aanvallen van buitenaf, hanteert Uruguay een eenduidig ​​politiek beleid: Democratie Eerst.

Politicoloog Oscar Bottinelli heeft nog een reden gevonden waarom de democratie in Uruguay zo stabiel is: “Verplicht stemmen betekent dat iedereen meedoet.” De traditie laat zien dat er sprake is van een ‘sacralisering van de stem’, een waardering van de eigen politieke macht. Bij de parlementsverkiezingen van 2019 bedroeg de opkomst 90 procent en het aantal blanco of ongeldige stembiljetten bedroeg niet meer dan vier procent. “Dit weerspiegelt de beslissing van de bevolking en geeft kracht aan het systeem”, zegt Bottinelli.

"Uruguay was waarschijnlijk een van de eerste relatief stabiele democratieën in Latijns-Amerika en bouwde bovendien een verzorgingsstaat op, wat ook vrij nieuw was voor het continent aan het begin van de 20e eeuw", wordt politicoloog Agustín Canzani geciteerd in Uruguayaanse media. Drie partijen vormen het hart van het land. De conservatieve en liberale partijen National en Colorado vormen vaak een coalitie om een ​​tegenwicht te vormen tegen het linkse “Frente Amplio”. Ondanks het begin van de dictatuur overleefden de drie formaties 12 jaar van militaire heerschappij (1973-1985) en wisselen ze elkaar af in het presidentschap sinds de herdemocratisering.

Op die manier heeft elke partij, elke politieke kracht op een gegeven moment het stuur in handen. En zelfs als de sterke oppositiepartijen dreigen, is er een bereidheid om over partijgrenzen heen samen te werken aan projecten die belangrijk worden geacht voor het nationale belang. Op de verkiezingsavond eind november beloofde de conservatieve verkiezingsverliezer Alvaro Delgado aan de toekomstige regering: “Als het om Uruguay gaat, rekenen ze op ons.”