Thomas Mann en democratie

Een van de invloedrijkste schrijvers van de 20e eeuw, de Duitser Thomas Mann, werd vandaag 150 jaar geleden geboren in Lübeck, een Hanzestad die trots de universele echo van het personage viert. Mann werd hier op 6 juni 1875 geboren in een rijke familie van graanhandelaren en bracht er zijn jeugd en vroege jeugd door. In het huis van zijn grootouders – omgebouwd tot museum, nu gesloten en momenteel uitgebreid – zette hij de plot uiteen voor zijn eerste grote roman, Buddenbrooks , gepubliceerd in 1901 en waarmee hij in 1929 de Nobelprijs voor Literatuur won.

Kort daarna kwam Adolf Hitler aan de macht in Duitsland, en Thomas Mann, die een prominente rol had gespeeld in de verdediging van de Weimarrepubliek, besefte dat ballingschap met de opkomst van de nazi's zijn nieuwe thuis zou worden. De Rijksdagbrand in 1933 dwong hem het land te verlaten en hij keerde nooit meer terug.

Eén van zijn dochters, Erika, beweerde dat haar vader begon met Buddenbrooks , een typisch Duitse roman, en daarna een Europees werk schreef, De toverberg , gepubliceerd in 1924 en misschien wel zijn beroemdste boek, en zich daarna verdiepte in morele grondslagen met de Bijbelse tetralogie Jozef en zijn broers , gepubliceerd tussen 1933 en 1943, toen de Europese democratische waarden afbrokkelden onder fascistische dictaturen.

De politieke reflecties van Thomas Mann worden weerspiegeld in zijn literaire werk en in zijn publieke optreden als een man die meerdere malen van nationaliteit veranderde. De centrale tentoonstelling ter gelegenheid van het 150-jarig jubileum, getiteld "Mijn tijd: Thomas Mann en democratie ", die de Duitse bondspresident Frank-Walter Steinmeier aanstaande vrijdag opent, richt zich daarom op zijn politieke ontwikkeling tijdens zijn leven en de vaak verontrustende implicaties daarvan voor het heden.

Het witte huis van de familie Mann in Lübeck, dat al een museum was, is inmiddels gesloten en wordt met de aankoop van het aangrenzende rode bakstenen gebouw omgebouwd tot een museum.

In de zalen van het St. Annen Museum, een voormalig Augustijnenklooster in Lübeck, zien we aan de hand van artikelen, essays, radiotoespraken, interviews, dagboeken en brieven hoe de jonge Mann tijdens de Eerste Wereldoorlog begon als reactionair en traditionalist, hoe hij later de republiek omarmde, ontsnapte aan het nazisme en zich geleidelijk ontwikkelde tot een overtuigd en helder democraat.

Het hoogtepunt van zijn transformatie en van deze tentoonstelling was de beroemde lezing "My Time ", die hij in 1950 in Chicago hield, waarin hij alle "totalitaire staten" en "dogmatische dictaturen" verwierp. Hij woonde sinds 1938 in de Verenigde Staten, maar de onderdrukking van het McCarthyisme dwong hem terug te keren naar Europa en zich in Zwitserland te vestigen. Hij stierf op 12 augustus 1955 in Zürich, op 80-jarige leeftijd.

"Het analyseren van de huidige crisis van de democratie met Thomas Mann verscherpt ons perspectief; zijn waarschuwing tegen het vallen voor gemakkelijke antwoorden of populistische verleidingen blijft onveranderd", betoogde Caren Heuer, directeur van Buddenbrook House – waar zijn inmiddels gesloten museum is gevestigd – gisteren tijdens de presentatie van de tentoonstelling. "De republiek is in onze handen, in de handen van ieder individu", zei Thomas Mann in 1922. "Democratie heeft ons allemaal nodig, anders zal ze falen; dat geldt vandaag de dag net zo goed als honderd jaar geleden", vervolgde Caren Heuer.

Politieke erfenis van de auteur In een tentoonstelling staat Duitsland stil bij de ontwikkeling van Thomas Mann van reactionair en traditionalist tot anti-nazi en overtuigd en helder democraat.

De presentatie werd ook bijgewoond door iemand die met het geportretteerde had geleefd: zijn kleinzoon Frido Mann, een 84-jarige Duits-Zwitserse psycholoog en schrijver die 15 was toen zijn grootvader stierf. "Mensen vragen me wat Thomas Mann zou zeggen over de wereld van vandaag; ik kan me voorstellen dat toen George W. Bush in 2000 de Amerikaanse verkiezingen won, hij het niet leuk zou hebben gevonden, maar misschien kon hij het wel begrijpen; maar wat er later deze eeuw is gebeurd, met Donald Trump, in Rusland, in Oekraïne, in Israël, in de Gazastrook, zou voor mijn grootvader onbegrijpelijk zijn geweest." Hij bekritiseerde ook, "als Duits staatsburger die ik nu ben en als kleinzoon van twee grootmoeders van Joodse afkomst", de onduidelijke politieke en journalistieke analyses in Duitsland die erop wijzen dat "er een Israëlische regering is, en dat zij criminelen zijn."

Later, in een afzonderlijk gesprek, hield Frido Mann vol dat “de Verenigde Staten van het McCarthyisme, hoe slecht ze ook waren, een paradijs waren vergeleken met het land van vandaag”, en beweerde dat “Thomas Mann simpelweg zijn hoofd zou hebben geschud; zelfs een geest als de zijne zou het niet kunnen begrijpen; wat er gebeurt laat eens te meer zien hoe onvoorspelbaar de menselijke geschiedenis is.”

Frido Mann herinnerde zich ook dat zijn grootvader hem als voorbeeld had genomen voor een personage in zijn roman Dokter Faustus . Frido was vier jaar oud toen Mann begon met schrijven en gebruikte hem als voorbeeld voor de jongen die ziek wordt en sterft. "Er zijn veel theorieën over waarom hij het deed. Ik kan alleen maar zeggen dat we een hechte band hadden, en als kleinzoon heb ik positieve herinneringen," legde hij uit. "Een grootvader is meestal anders dan een vader; hij is altijd inschikkelijker. Sommige van Manns kinderen leden onder hem, maar sommige problemen waren van de kinderen zelf."

Intellectueel en geschiedenis Frido Mann, kleinzoon van Thomas Mann: "Mijn grootvader zou Trumps Amerika niet hebben begrepen."

Thomas Mann trouwde in 1905 in München met Katia Pringsheim, een telg uit een rijke Joodse familie – waarheen hij met zijn moeder was verhuisd na de dood van zijn vader en het faillissement van het familiegraanbedrijf. Hij trouwde ondanks het feit dat zijn brieven en andere geschriften, waaronder zijn roman Dood in Venetië uit 1912, een homoseksuele geaardheid onthullen. Thomas en Katia kregen zes kinderen, van wie de oudste, Klaus, zelfmoord pleegde.

De voortdurende verkenning van Thomas Mann, vanwege de 150e verjaardag van zijn dood in Duitsland en andere landen waar hij woonde - toen het Derde Rijk zijn Duitse nationaliteit introk, had hij een Tsjechoslowaaks, later een Amerikaans en ten slotte een Zwitsers paspoort - negeert zijn duistere kanten niet, zoals de racistische, seksistische en antisemitische tendensen die in sommige van zijn geschriften naar voren komen.

Op de lange termijn is het grootste project rond Thomas Mann – dat ook zijn broer Heinrich Mann, auteur van Die Süpert en Professor Unrat, aangaat – de uitbreiding van het familiehuis in Lübeck waar Thomas De Buddenbrooks situeerde. Het Buddenbrookhaus, een museum gewijd aan de twee broers, wordt uitgebreid dankzij een aangrenzend historisch pand dat door de Duitse overheid is verworven. Het nieuwe museum zal naar verwachting in 2030 zijn deuren openen.