Waarom zijn we bang voor de grote boze wolf?

De Codex Meissen (1357-1387) legde herders de verantwoordelijkheid op voor de verdediging van hun vee tegen "wolven en dieven". Als ze tijdens een aanval "ongedeerd door wolven" ontsnapten, was dat een bewijs dat ze hun plicht niet hadden vervuld en liepen ze het risico in de gevangenis te belanden.

Zelfs de middelen die gebruikt werden om wolven te bestrijden, waren onderhevig aan juridische stappen. Wie bijvoorbeeld probeerde te ontkomen aan een winterse wolvenjacht, moest een boete betalen. Voorbijgangers die per ongeluk in een wolvenval vielen, waarbij schapen of ganzen als levend aas dienden, hadden recht op schadevergoeding van de persoon die verantwoordelijk was voor de val. Het vervaardigen van mechanische wolvenvallen was een van de verplichtingen die heren aan hun vazallen of horigen oplegden.

Tegen het einde van de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk was de wolvenpopulatie rond Parijs zo sterk toegenomen, dat alleen al in 1438 tussen de 60 en 80 mensen door hun aanvallen stierven.

Tegen het einde van de jaren 1630, midden in de Dertigjarige Oorlog, was de wanorde zo groot dat kroniekschrijvers in Darmstadt moesten melden dat geen enkel paard veilig was voor wolven. In Waren [in Oost-Duitsland] ontdekten overlevenden van het conflict met afgrijzen dat wolven zich tegoed deden aan hun doden. In Württemberg werden tussen 1639 en 1678 4000 wolven gedood, een ander bewijs van de buitengewone toename van deze dieren.

In 1812, toen de restanten van de Grande Armée zich terugtrokken naar hun thuisland, werden ze niet alleen opgejaagd door de Kozakken, maar ook door wolven. Deze laatsten vonden daar een gemakkelijk bereikbare voedselbron, langs de bermen, waar tienduizenden lijken lagen, en infiltreerden zo Centraal-Europa. Het was de burgerbevolking die de gevolgen ondervond. Alleen al in de regio Poznan werden in 1814-1815 naar verluidt 28 kinderen slachtoffer van roedels. Tot in de Eerste Wereldoorlog waren er berichten over gewonden en doden door wolvenaanvallen in Mazurië en de Karpaten.

Wolven waren gewend geraakt aan mensenvlees, maar dat was niet het enige gevaar dat gevreesd moest worden. Ze brachten hondsdolheid met zich mee, waardoor ze nog agressiever werden en waartegen geen remedie bestond. Andreas Deutsch bijvoorbeeld bericht over een incident dat vermoedelijk in 1815 plaatsvond in Bad Neuenahr-Ahrweiler [in Rijnland-Palts].

[Volgens de bronnen] viel een wolf eerst een ruiter en twee vrouwen aan. Toen hij vervolgens een andere vrouw aanviel, werd hij gestopt door een boerenknecht, die zijn neus eraf scheurde. Vervolgens viel het beest nog drie mannen en drie kinderen aan, voordat het uiteindelijk werd afgemaakt door een moedige hooier. Iedereen die door het beest gewond raakte, stierf. Pas in 1885, toen de Franse chemicus Louis Pasteur een vaccin vond dat definitief een einde zou maken aan de dodelijke dreiging van hondsdolheid, werd er een vaccin gevonden.

Hondsdolheid zou ook de oorzaak zijn van de mythische overdrijving van het gevaar dat wolven vormen. In de Appenzell Kroniek uit 1537 vond Andreas Deutsch deze vermelding: "Wolven pleegden overal grote rampen; hun beet was zo giftig dat de mannen die eraan leden, huilden als wolven voordat ze stierven." Het was maar een kleine stap om je voor te stellen dat opvliegende mannen zich zouden transformeren in het legendarische wezen dat de weerwolf is. De notulen van heksenprocessen staan ook vol met beschuldigingen van lycantropie.

We kunnen niet weten hoeveel mensen in Europa in de historische periode ten prooi zijn gevallen aan wolven, concludeert Deutsch. In Frankrijk schat historicus Jean-Marc Moriceau het aantal op 10.000 aanvallen. Eén ding is echter zeker: de angst die Canis lupus opwekt, doorgegeven via kronieken, sprookjes en fantasieën, is inderdaad geworteld in de werkelijkheid.