Onderzoek: mensen liegen vaker tegen zichzelf dan ze denken

Iedereen weet dat liegen niet netjes is. Tegen anderen, tenminste. Maar hoe zit het met de leugens die je tegen jezelf vertelt? Volgens nieuw onderzoek van de Universiteit van Californië en het Massachusetts Institute of Technology (MIT) doen we dat vaker dan we denken.

En meestal zonder kwade bedoelingen.

De Amerikaanse onderzoekers Yunhao Zhang en David Rand bekeken zelfbedrog als een vorm van zelfovertuiging. Hun conclusie was dat we verrassend weinig nodig hebben om onszelf iets wijs te maken en dús tegen onszelf te liegen.

Wanneer mensen gevraagd worden om een standpunt te verdedigen, ook als het tegenover hun eigen mening staat, gaan ze na verloop van tijd zelf geloven in wat ze zeggen.

Dat bleek uit twee grootschalige online experimenten met meer dan 4000 deelnemers.

In het eerste onderzoek moesten proefpersonen aangeven hoe sterk ze het eens waren met bepaalde stellingen, zoals „een vegetarisch dieet is gezond”. Daarna moest de helft van hen een overtuigend betoog schrijven vóór of tegen die stelling, afhankelijk van wat ze toegewezen kregen. De andere helft moest álleen een samenvatting schrijven van het argument, zonder zelf een overtuigend betoog te schrijven.

Het resultaat? In beide groepen veranderden mensen van mening, zelfs zonder dat ze betaald werden of een duidelijke reden hadden om hun overtuiging aan te passen. Alleen al het formuleren van het tegenovergestelde standpunt bleek genoeg om hun mening te verschuiven.

Volgens de onderzoekers is tegen jezelf liegen dus niet per se bewust of berekenend. Het gebeurt automatisch, zodra we proberen een ander standpunt te begrijpen of te verwoorden. „We hoeven onszelf niet actief te overtuigen”, schrijven Zhang en Rand. „Alleen al blootstelling aan een ander perspectief kan onze overtuigingen verschuiven.”

Dat klinkt onschuldig, maar het kan ver gaan. Neem iemand die een product moet verkopen waar hij eigenlijk niet in gelooft. Na een paar dagen klanten overtuigen, is de kans groot dat hij er zelf in gaat geloven. Zo blijft zijn gedrag in lijn met zijn woorden, een klassiek voorbeeld van wat psychologen cognitieve dissonantie noemen.

Volgens de onderzoekers is het belangrijk om alert te blijven op subtiel zelfbedrog. Zodra je merkt dat je te makkelijk meebeweegt met een nieuw idee of dat je je oude standpunt niet meer kunt uitleggen, is het tijd om even op de pauzeknop te drukken.

Een beetje nuance zien is gezond, benadrukken de wetenschappers. Maar het risico is dat je, zonder het te merken, afdwaalt van wat je eigenlijk vindt of belangrijk vindt.

Of zoals psycholoog Susan Krauss Whitbourne, die het onderzoek bespreekt, het samenvat: „Het is gemakkelijk om te glijden in een overtuiging die niet van jou is en tegen jezelf te liegen. Door trouw te blijven aan wat je echt denkt, houd je beter vast aan je eigen morele kompas.”